Ончылий Йошкар-Олаште эртыше Пеледыш пайрем годым Ленин лӱмеш тӱвыра полатын директоржо Хаджимурат Гуцунаев пеш мотор марий тувырым чийымыж дене ӧрыктарыш. Осетин калыкын шочшыжын марий калыкым тыге пагалымыже чотак куандарыш. Тидыже тыгак улмым Хаджимурат Юриевич шкежат шукерте огыл вашмутланымаште пеҥгыдемдыш.
Хаджимурат Гуцунаев Йӱдвел Осетийын рӱдолаштыже – Владикавказыште – шочын-кушкын, февраль тӱҥалтыште 70 ийым темен. Илыш тыге савыралын, Йошкар-Олаш илаш куснен. Ятыр ий Марий машиностроительный заводышто тыршен, тӱрлӧ службым вуйлатен. 1999 ий гыч В.И.Ленин лӱмеш тӱвыра полатын директоржо. 26 ий жапыште тушто туге пашам ворандарен колтен, таче тудо республикыштыжат тӱвырам веле огыл вияҥдыше ик эн сай рӱдерлан шотлалтеш. Хаджимурат Гуцунаев – Марий Эл тӱвыран сулло пашаеҥже (2016 ий), Йошкар-Олан почётный гражданинже (2024 ий).
– Могай пӱрымаш Тендам шке жапыштыже Йошкар-Олаш конден?
– Татьяна пелашемлан верч тышке илаш кусненна. Тудын тукымвожшо тышечын. Кеч ты пагытлан мый тунем лекше, ушым шындыше лийынам. Художественный училищыште сӱретчын профессийжым налынам, варажым туштак туныктенам да тидын дене пырля художественный промысел, ювелир участкылаште ыштенам.
Тышке толмеке, художественный фондыш пашаш ӱжыныт, но мый Машинстроительный заводыш сӱретчылан пуренам. 25 ийым тудлан пуэнам. Тӱрлӧ должностьышто ышташ логалын. А мучашленамже заводын соцкультбыт управлений начальникше семын, манмыла, мо предприятийын кӧргыштыжӧ огыл, вес вере лийын – стадион, бассейн, йочасад, каныме, сонарлыме базе-влак да тулеч моло – чылалан вуйын шогенам. Тиде 50 объектшым ончыч шкаланак «чумыраш» логалын. Сӱретче улмемат мондаш да ты кугу озанлыкын пашажым виктараш логалын. Вуйлатышем, завод директор Юрий Миронович Свирин, шочмо ачам гай лийын, полшен да виктарен шоген. Кавказ воспитанийым налше рвезе семын мый, тудым пагален, ончылнем шындыме чыла задачым шукташ тыршенам. Саман тугай лийын, варажым чыла тиде социально-культурный объект-влакым олалан пуаш логалын. Тӱвыра полат гына дочерний предприятий семын заводын кодын. Тушко директорлан каенам. Тиде пагытыште тӱвыра полатат могай гына формым вашталтен огыл. Тудым утарен кодаш манын, ятыр гана ола, республик вуйлатыше-влак декат кошташ логалын. Кертме семын тӱвыра полатын мо улмыжым арален коден кертынам. Таче ме автономный муниципал учреждений улына.
– Шке жапыштыже молан лачшымак сӱретчын профессийжым ойырен налында?
– Сӱретлаш кумыл да моштымашат лийыныт. Таче гын тидлан жап уке. Но мый сӱретче веле огыл, чеканке, пу гыч пӱчкедыме, ювелир пашамат сайын палем. Минеральные Воды, Анапа олалаште, варажым Йошкар-Олаште, республикысе районлаштат ятр объектым шке кидем дене тӱзатенам. Заводышто ыштыме годым посна мастерскойымат лӱмын почынам. Тусо пашаеҥ-влак кушто гына пашам ыштен огытыл.
– Таче Марий Эл Тыланда тиде мо?
– Кодшо курымын кандашлымше ийлаж гычак тыште илем. Мыланем Марий Эл, калыкше лишыл улыт. Ок келше гын, шукертак каенам ыле. Осетий гыч мыйым нигӧ поктен луктын огыл. Эшежым марий ден осетин калык-влакын шуко икгайлыкышт уло: шомак-влак, марий семынак шкенан шотлымо шнуй пушеҥге, вер-влак. Тидым пеҥгыдемдыше шымлымаш паша-шамычат улыт. Калык-влак кокласе кыл шотышто Марий Эл – ик эн ласка регион манаш лиеш. Мый Марий Элыште тунар кужу жап илем, лишыл еҥем-влак тыште лакемыныт, сандене шкемым верысыланак шотлем манынат кертам.
– Осетийыште илыше родо-влак дене кылым кучеда?
– Шукыж годым телефон, видео полшымо дене. Шонымо семын миен толаш йӧн ок лек, иктаж вич ийлан – ик гана, можыч. Отпускышто канымымат ом шарне.
– Марий Элыште осетин диаспор кызыт мо дене ила?
– Тачысе кечылан иктаж 25-30 еҥ гына кодын. Шукынжо Москваш, Питерыш кусненыт. Илалшырак-шамычше Осетийыш пӧртылыныт. Шке жапыштыже шукынжо Марий Элыш врач семын пашам ышташ толыныт, чапым налыныт.
Тыштат, пырля погынен, Святой Георгийын пайремжым палемдена. Дагестан, кабардин, моло землячествын еҥже, тыгак марий-шамычат ушнат.
– Шочмо вер деч тораште илышыла, шке калыкдан йӱлажым кучеда?
– Вес семын лийынжат ок керт. Диаспор, еш вуй семынат лач тыге илышаш улам. Мутлан, кажне пайремлан ӱмбала пыштыме кум осетин когыльым ыштена. Кум когыльо – тиде бренд, сай амал дене эртарыме пайремым ончыкта. Кӱшнӧ сыр гыч, покшелне йошкарушмен лышташ гыч, кумшыжо шыл гыч лийыт. Йошкар-Олаштат ме ик эн ончыч осетин когыльым кӱэшташ тӱҥалынна. А пайрем годым ӱстел йыр мемнан чыла йӱла почеш шукталтеш. Кугурак гына ойла: тудо шогалеш – мол-влак шогалыт. Шочшо-влак кугурак пелен аракам нигунам йӱаш огыт тошт. Мый шкежат эсогыл сырамат нигунам подылын омыл. Можыч, тидын дене огытат моктане, но мыланем эргым ден ӱдыремлан ава олмешат пример лияш пӱралтын. Пелашем илыш гыч эр каен, сандене нуным шкаланак йол ӱмбаке шогалташ логалын.
– Марий Элыште Российысе калык-влакын ассамблейыштын еҥже улыда…
– Мый ик эн кугу ийготан улам, очыни. Тушко ушнышо калык-влакын чыла представительышт дене кылна пеш сай, ваш умылымаш уло. Лекше йодышым пырля шотыш конден, пашам ворандарена. Вуйлатышына Лариса Яковлевам мокталтыман.
– Лач Те ик эн ончыч Российын у кундемлашкыже гуманитар полышым колтымо пунктым тӱвыра полатыштыда почында.
– 2022 ийыште тидым ыштыме. Таче мартеат колтедена. Ончычшо спортзалым тидлан лӱмын ойыренам. Кызытат оласе калык тыгай полышым мемнан деке конден шога. Каласыман, тиде куштылго паша огыл. Кондымым вераҥдаш, чыла ончен лектын шеледаш, вара грузитлен колташ кӱлеш. Чыла тидым тӱвыра полатыште ыштыше-влак шуктат. Грузитлаш МЧС пашаеҥ-влак полшат. Гуманитар полышланак поро кумылым ончыктымо концертым иктым веле огыл эртаренна. А погымо окса дене, нине регионлаште мо кӱлешым рашемден, налын колтена.
– Моло тӱвыра рӱдер дене таҥастараш гын, полат ик эн шуко направлений дене пашам ышта. Тӱрлӧ калык тӱвыра студий коклаште кавказ куштымаш дене кылдалтше ансамблят уло…
– Чылаже 44 клуб формирований пашам ышта. Тӱрлӧ калыкын куштымаш, мурымаш клубышт, уло республикылан чапланыше ветеран-влакын хорышт, марий фольклор ансамбль да молат. Волейбол, футбол, теннис дене заниматлаш йӧным ыштыме.
– Сеҥымаш паркын тендан шулдыр йымаке куснымыжлан ынде икмыняр ият лиеш.
– Лач тиде жапыштак парк йӧршеш у сыным налын. Самырык-влаклан тӱрлӧ площадкым почмо. Паркыш пурымаште, тудын лӱмжым тул дене волгалтарен, рушла да марла возыктенам. Кеч архитектор-влак молан тиде кӱлеш манын торешланенытат. Но мый, национальный республикыште илымем умылен, шонымем семынак ыштыктенам. Герой, Пионер, Комсомол-влакын аллейыштым почмо. Лишыл жапыште Труженик-влакын алейыштым ышташ шонымаш уло. Тунам сулен налме канышышкат каяш лиеш.
– Тендам тӱрлӧ ведомство сай пашадам аклен палемден. Нине награде кокла гыч кудыжо эн шерге?
– «Йошкар-Олан почётан гражданинже» лӱм. Кеч тудым мыланем аванс семын пуымым умылем. Мый ятыр ий марий рӱдолан муниципал пашаеҥже улам, Йошкар-Олам моткоч йӧратем, тудын тӱзланымыж верч тыш илаш куснымо пагыт гычак тыршем да ончыкыжымат тыршаш тӱҥалам. Тӱвыра полатым вуйлатыме паша гыч каем гынат, тудым «тичмаш корка» гай тичмашым кодем.
– Осетин ӱстел йыр шинчыше-влак пайремлан тостым кажныже ойлышаш манын палемдышда. Кызытсе жаплан келше тостым каласеда?
– Чыла тӱрлӧ калыклан полшышо Святой Георгий Победоносец верч! Тудо пӧръеҥ, сарзе, корныеҥ-влакым аралыше виян святойлан шотлалтеш. Акрет годсек Москван, элнан герблаштыже тудым ужына. Шукертсек паркыште тудлан стелым почаш шонем. Тунам ты святой мемнамат шке шулдыр йымакыже налеш. Эшежым салтак-влакымат лач тудын воктеч ужатен кертына ыле.
Светлана Носова мутланен.
Снимкыште: Хаджимурат Гуцунаев
Авторын фотожо.
