Россий калык усталыкын сулло коллективше, «Марий памаш» фольклор да этнографий ансамбль толшаш ийын 50 ияш лӱмгечыжым палемдаш тӱҥалеш. Ты тургымжым тудо эртыше рушарнян коллективым 1974 ийыште чумырышо Виктор ДАНИЛОВЫН йӧратыме да лишыл Унчо кундемыштыже чапле концерт программе дене почо.
Артист-влак дене пырля мыламат тушко миен толаш пиал шыргыжале. Республикнан рӱдолаж гыч 150 меҥге тораште верланыше шочмо кундемышкем каяш кечывал деч вара тарванышна. Унчыш миен шумо деч ончыч мемнам «Передовик» ял озанлык артель вуйлатыше, Марий Эл Кугыжаныш Погын депутат Юрий Игнатьев ден Унчо ял шотан илем администраций вуйлатыше Иван Евсеев йӱла почеш Онар кӱ воктене вашлийыч. Марий патырланна вуйым савышна да села велыш корнынам виктарышна. Артист-влаклан автобус дене кудалын эртыме годым верысе озанлык кумдыкым, Шора эҥер воктенысе апшкатгудым, мардеж вакшым ончен савырнаш оҥай лийын. «Ты кундемыште калыкын пашаче улмыжо, чылажымат йытыран ыштен моштымыжо да кугезе поянлыкым арален кодымыжо раш палдырна. Таче игече юалгырак, мардежан, садлан тышке кеҥежым толын, чылажымат радамлын ончен кошташ шонымаш лекте», – каласышт артист-влак.
Варажым ме Тошто марий сурт-печыште, «Порсын кумыл» тӱрлымӧ студийыште лийынна, лач кокымшыштыжак тысе пашаеҥ-влак ямдылыме поян ӱстел чесыштым тамлен ончаш темлышт.
Куд шагатлан верысе тӱвыра пӧртыш калык ятыр погынен. Унчо кундемын шочышыжым да тудын ыштен кодымо пашажым верысе калыкын палымыже да пагалымыже кумылым нӧлтыш.
Концерт программе тӱҥалтыште вӱдышӧ-влакын Виктор Петровичын илыш-корныж дене палдарымышт лачеш тольо. Тидыже залыште шинчыше йоча-шамычлан шке кундемысе семмастар нерген келгынрак пален налаш пайдале лийын.
В.Данилов – Марий АССР искусствын сулло деятельже, Марий Эл Кугыжаныш да Олык Ипай лӱмеш Самырык-влаклан кугыжаныш премий-влакын лауреатше, композитор. Тудо 1931 ий 25 декабрьыште Тула область Щёкино районысо Новая стройка посёлкеш шочын. Идалык гыч ешыже Унчо кундемыш илаш пӧртылын. Тӱҥалтыш шинчымашым верысе шымияш школышто налын. 1950-1954 ийлаште И.С.Палантай лӱмеш музыкальный училищыште тунемын, «хор дирижёр» специальностьым налын. Эше кумшо курсышто тунеммыж годымак мурым возаш тӱҥалын.
Училище деч вара икмыняр жап тӱрлӧ вере пашам ыштен: Морко тӱвыра пӧртыштӧ художественный вуйлатышылан, Марий кугыжаныш филармонийыште мурышо да куштышо ансамбльын оркестржын артистшылан, Самара область Вязьма оласе музыкальный школышто преподавательлан, Йошкар-Олаште Начарын ужшо-влак ушемыште хормейстерлан, Воркуташте самодеятельный коллектив вуйлатышылан, Шернур музыкальный школышто да И.С.Палантай лӱмеш музучилищыште преподавательлан…
1965-1971 ийлаште В.Данилов Озаҥ оласе консерваторийыште эн ондак А.Леманын, а вара А.Лупповын класслаштышт тунемын. Кумло ийым эрталтыше рвезылан чапланыше композитор-влак деч шинчымашым налаш куанле лийын. Виктор Петрович Владислав Куприянов, Иван Молотов дене пырля тунемын. Кӱшыл шинчымашым налме пагытыште фортепианолан пьесе-влакым, скрипка ден оркестрлан концертым, пу семӱзгар-влаклан квартетым да ятыр моло произведенийым возен. Кажныже калыкнан йӱлаже, фольклор шӱлыш дене шыҥдаралтын.
Консерваторий деч вара Данилов ныл ий наре И.С.Палантай лӱмеш музыкальный училищыште туныктен.
– Тиде жапыште республикыштына мурышо да семӱзгарым шоктышо ансамбль-влак поҥгыла шочаш тӱҥальыч. Калыкнан поянлыкше ынже йом манын, 1974 ийыште фольклор ансамбльым чумыраш шонен пыштенам, – тыге каласен коден Виктор Петрович жапше годым марий телевиденийлан пуымо ик интервьюштыжо. Тиде шарнымашым концерт деч ончыч колышташат оҥай ыле.
Каласен да шонымыж семынак чылажымат радамын да чаткан ыштен. Коллективыш шкеж гаяк чолга да чулым ӱдыр-рвезе-влакым поген. Эн ончыч изирак оркестр семын пашам ыштеныт, вараракше мураш, а эше изиш варарак кушташ тӱҥалыныт. Вуйлатыше ансамбльын репертурышкыже калыкнан тӱвыражым, йӱлажым, койыш-шоктышыжым почын пуышо муро ден куштымаш-влакым чумырен. Артист-влаклан сценылык вургемымат ямдылыме шотышто тургыжланен. Сем дене пойдарыме пашам шкеже шуктен гын, куштымашым шындаш РСФСР-ын сулло, Марий АССР-ын калык артистше Надежда Дружинина-Кузнецовалан ӱшанен.
Марий шӱлышан, талантан кок еҥын марий сымыктыш тӱням пойдарымаште да вияҥдымаште надырышт моткоч кугу. Ты коллектив ий гыч ийыш вийым налын, кушкын да лӱмжӧ Российыште веле огыл, йот эллаштат чапланен. Виктор Петровичын тӱҥалын кодымо пашажым кызыт Марий Эл искусствын сулло деятельже, Россий Правительствын «Душа России» премийын лауреатше Мария Соловьёва моштен шукта.
– Виктор Петрович мыланем ачам гай лийын. Тудын ыштен кодымо пашажым «шӧртньӧ шондыкышто» аралена. Виктор Петровичын надыржым шотыш налын, кок ий ончыч Унчо кундемыш концерт дене толшаш улына ыле, но ковид чер шарлымылан кӧра шонымашышкына шуын ышна керт. Виктор Петровичын мурыжо, возымо семже-влак кызытат ансамбльын репертуарыштыже улыт, – чонжым почо Мария Лазаревна. – Калыкнан муро, сем поянлыкше дене ансамбльыш толшо самырык тукымымат туныктен шогена. Тудо – курымешлан мемнан шӱмыштӧ.
Ансамбльын поян репертуаржым Унчо кундемыште илыше да тушко унала мийыше-влак ты каныш кастене шке шинчашт денак ужын кертыч. Концерт программыште тӱрлӧ кундемысе марий-влакын сылне мурышт, ойыртемым почын пуышо куштымашышт, семӱзгар дене шоктымышт кумылым нӧлтыш. Артист-влакын мастарлыкыштым залыште шинчыше-влак шокшо кидсовыш денат тауштышт, «Браво!» шомак денат аклышт.
Ансамбльыште В.Данилов дене пырля пашам ыштыше участник-влакат икмынярын улыт. Нунын кокла гыч Лариса Шабдарова тыгерак шарналтен каласкалыш:
– Виктор Петрович – мыйын утарышем! Ты шотышто моткоч оҥай историй уло: мый олаште шочын-кушкынам, рушла веле мутланенам. Ты коллектив дене 15 ияшем годым палыме лийынам. Ансамбльыш пураш манын миенам да Надежда Прокопьевна пеҥгыдын тыге ойлен: мемнан чылт марий коллектив, тыште марла мураш да марла кушташ кӱлеш. Виктор Петрович, мий, муралтымыжым колышт ончо-ян! Виктор Петрович мыйым пошкудо классыш наҥгайыш, доскаш мурын шомакшым возыш да сем почеш мураш кӱштыш. Куштымо классыш пӧртылмеке, Надежда Прокопьевна «Ну мо, мура мо?» йодын. «Ой, мура-а-а!» манын ваштарешыже. Но изиш лиймеке, пылышышкем шыпак мане: «Кызытеш мураш от тӱҥал, акцент пеш шижалтеш», – воштылеш Лариса Шабдарова.
Виктор Данилов моткоч поро кумылан, чыным йӧратыше, мутшым пеҥгыдын кучышо да шонымашкыже шуаш тыршыше лийын. 2019 ийыште Национальный президент искусство школышто композиторым шарныме лӱмеш эртаралтше концертыште Эльвира ӱдыржын тыге каласымыже ушыш пурыш.
Унчо кундемыште уста семмастарым, тудын мурыжо-влакым илыше-влак кызытат порын шарнат да тудын дене кугешнат. В.Даниловын родо-тукымжо гыч Марий Эл культурын сулло пашаеҥже, самодеятельный композитор Юрий Иванов тыгерак каласыш:
– Мый тудым изиэм годым Вичук изай манынам. Авам дене ик ияш лийыныт. Мемнан деке чӱчкыдынак пура да авам дене тӱрлым мутланен, шарналтен, воштылыт ыле. Сар годым нуно, 12 ияш-влак, ӱшкыж дене пасум тырмаленыт. Кенета ӱшкыжын вӱдым йӱмыжӧ шуын да корем велке кудалын. Вичук изай тудым кучен кертын огыл. А мыйым тудын дене мо кылда? Мемнан тукымышто шукын композитор улыт: тиде – икымше марий гимнын авторжо Тихон Ефремов, вара ачам музыкальный шинчымашым налын, Любовь Булычева, Семен Вишневский дене йолташ лийын, варажым – Виктор Петрович. Тудын деч вара мый музыкальный училищыш пурен кертынам. Ял гыч олаш мийымеке, тудын декак илаш пуренам. Училищыште музыкальный грамотым да сольфеджио занятийлам эртарен. А мӧҥгыштыжӧ тудын дене йолташ семын лийынна, «Онтон» семымат ятыр гана пырля шоктенна. «Тиде семым Унчо кундемыште Ямбатыр ял гыч Чолкай Миклай эн чот сайын шокта ыле» манмыже тачат ушыштем. Виктор Петрович «Марий памашыш» гармоньым шокташ мыйымат ӱжын, кум гана репетицийыш миенам…»
– Виктор Петрович изирак капан, топката, шемалгырак чурийвылышан, шыргыжалын кутырышо пӧръеҥ ыле. Ме ваштареш пошкудо лийынна. Шарнем, ятыр ий ончыч «Марий памаш» ансамбль клубышто концертым ончыктен ыле, чылалан пеш келшен, – мероприятий деч вара шарналтыш Унчо школышто ятыр ий туныктышылан пашам ыштыше, а кызыт сулен налме канышыште улшо Анастасия Григорьева. – Икана Шеҥше ансамбль дене Москош всесоюзный агитбригаде дене кайыме годым «Онар» рестораныште Виктор Петрович мемнам ужо да шке пачерышкыже унала наҥгайыш. Мыланна, Унчо, Шеҥше могыр гыч улшо-влаклан, «Онтон» семым пианино дене уло кумылын шоктыш, а ме чот гына куштышна. Тиддеч вара мыланна Москошто марий калыкын лӱмжым кӱшнӧ кучаш тыланыш да кужу корныш ужатен колтыш.
В.Даниловын сымыктыш тӱняште уло мастарлыкшым да шӱм-чон поянлыкшым пыштен пашам ыштымыже кызытат шижалтеш. Тудын чумырымо коллективше тачат калыкым куандара да чапшым кӱшнӧ куча. Виктор Петровичын возен кодымо семже ден мурыжо-влакат мемнан коклаште курымла дене илаш тӱҥалыт.
ПАЛЕМДЫМАН, «Марий памаш» ансамбльын участникше-влак концертыш погынышо калыклан да Юрий Арсентьевич ден Иван Михайловичын шокшын вашлийын, порын ужатен колтымыштлан кугу таум каласат.
«Передовик» озанлыкын да Унчо ккундемынак шочшыжо, амалкалче Борис Ивановын концертлан ойырымо оксаж гыч икмыняр ужашыже В.Даниловын шӱгаржым тӧрлаш кучылталтеш
Алевтина БАЙКОВА
Авторын фотожо
.
