Кум ий утла ончыч ик каныш кечын телевизор дене НТВ каналым чӱктышымат, тушто «Поедем, поедим!» передаче кая ыле. Но ончем: тудым ты жаплан кумдан чапланен шуктышо англичан пӧръеҥ Джон Уоррен огыл вӱда! Олмешыже экраныште итальянец Федерико Арнальди ден бразилианке Габриэлла да Силва улыт ыле. Тиде тунам йӧршеш вучыдымо лийын, вет ме Джоным ончен, каласкалымыжым колтыштын тунемынна. Вараже бразильянкым кораҥденыт да Федериком шкетшым гына коденыт.
Кӧ тудо тугай?
Тидым палыме шуэш, туге? Интернетыште возымо почеш, Федерико Арнальди 37 ияш. Тудо Римыште шочын. Передачым вӱдымӧ деч посна эше гитарист-виртуоз, тыгак фортепиано, флейта да икмыняр моло семӱзгар дене шоктен мошта. Шкежат мурым да семым воза. Итальян повар. Тидлан школ деч вара Римысе ик вузышто тунем лектын. Чылаже шым йылме дене мутланен мошта: итальян, руш, француз, англичан, испан, болгар да польский йылмым пала. Шкенжын ойлымыж почеш, эн нелын руш йылме пуалтын. Кугу теннис дене модын. Эсогыл таҥасымашлашкат ушнен.
Федерикон ачаж ден аважын виноград садышт лийын. А кочаже кугу гурман да путешественник улмаш. Тудым рвезе моткоч йӧратен. Да, очыни, тудын дечак уныкажлан лач тыгай койышыжо куснен.
Икымше гана итальян пӧръеҥ Москвашке 9 Май пайрем годым толын улмаш да мемнан элнан рӱдӧ олаже итальянецлан моткоч келшен, сандене тыште илаш кумылжо шочын. 2019 ийыште тыге лектын – «Поедем, поедим!» передачым Джон Уоррен дене пырля вӱдаш темленыт. Вара тудо каен да Федерико кодын.
Пырля кочкына манын шоналтенат омыл!
Кум ий утла ончыч тиде передачым чӱктымем годым саде итальянецым, у вӱдышым, шкеак ужам, Федерико Арнальди дене шинчаваш мутланем да эсогыл ик ӱстел коклаште пырля кочкын шинчаш тӱҥалам манын шоналтенам мо? Конешне, уке! Вет тылеч икмыняр жап ончыч гына Уоррен Марий Элышкына толын каен ыле, сандене тиде передачым сниматлаш уэш толыт манын шонымашат лийын огыл!
А тиде тевыс лийын. НТВ гыч съемочный группо республикыш 18 сентябрьыште толын да 22 сентябрь марте пашам ыштен. Арня наре жапыште нуно Йошкар-Олаште тӱрлӧ верлаште, Морко район Унчышто, Медведево районышто, Куярыште лийыныт да сниматленыт.
«Мари» сийгудышто съемкым эртарымашкышт мыламат мияш йӧн лекте. Чынжым гын, передачын продюссерже Дарья шкежак иктаж журналистым нунын нерген возаш республикысе Спорт да туризм министертве деч йодын. Тушто пашам ыштыше еҥ мый декем йыҥгыртен да темлен. Умбакыже ме Дарья дене телефон дене мутланенна да сийгудышто вашлияш мутланен келшенна.
Сийгудышто
Палемдыме жаплан ресторан деке миен шумемлан Дарья ден водитель, вӱдышым кондаш манын, налаш каяш тарваненыт ыле.
Тудын толын шумыжым вучышыла, мый сийгудыш пурышым да оператор-шамыч деке лишемым. Нуно лачак шӱрашан мелнам коҥгаште кузе ямдылымым сниматлат ыле. А тидыжым, мо ӧрыктарыш, тушто тыршыше иктаж ӱдырамаш огыл, а самырык пашаеҥ-рвезе ончыктыш!
Изиш лий, вӱдышӧ толын шуо. Кушто мо ышталтмым ончен лекмеке, мый нимом пелештенат шым шукто – Федерико Арнальди шкежак воктекем толын шинче да ме мутланаш тӱҥална. Но – кутышын-кутышын. Моланжым вара умыледа.
– Федерико, Марий Элыш толмыда деч ончыч тыгай республик улмо нерген паленда? Иктаж-кушто колында?
– «Поедем, поедим!» передачым вӱдаш ӱжмекышт, тудым могай элыште але кундемыште сниматлаш лиймым каҥашыме годым интернетыште Марий Эл лектын ыле. Тыге мый тунам икымше гана тудын нерген колынам. А ынде теве тышке шканемак толаш, калыкдам ужаш, тӱвырадам мыняр-гынат пален налаш йӧн пуалтын.
– «Поедем, поедим!» передачым вӱдымыж дене Джон Уоррен Российыште чот чапланен да передачын рейтингшат кугу лийын. Тендан толмо дене тиде кӱкшыт ынже воло манын, тудын кузе вӱдымыжым онченда, иктаж-мом шотыш налаш тыршенда?
– Передачын вуйлатышыже-влак мылам ойленыт: «Джонын вӱдымыжым ончо, но тудын семын кояш ит тырше манын, тидым утыжым шуко ит ыште. Кадрыште тый шке лийшаш улат, а тудым ушештарымаш огыл». Тидым мый шотыш налынам да икымше передаче гычак итальян койышем, итальян чонем, шке стилем, жестикуляций манмым ончыкташ да арален кодаш тыршем. Кызыт утларакше шкемым ончаш да, йоҥылыш ден ситыдымаш-влак улмыла чучыт гын, нуным тӧрлаташ тыршем. Мутлан, Уоррен филолог лийын да рушла сайын мутланен. Тудын грамматикыже «совершенный» лийын манын шотлем. А мыйын ты шотышто эше шагал огыл пашам ыштыман. Санденак мый денем тӱрлӧ оҥай тат-влак лиедат. Шарнем, Венесуэллыште улмо годым шке соотечественникем нерген каласкалыме годым камерыш моткочак кугешнен, пеҥгыдын да ӱшанлын ойлышым: «Христофоро Коломбо – чапланыше мореплеватель!» Тунамак чыланат воштылаш тӱҥальыч. А мыйже мо лийын, шонем. «Мореплеватель» ден «мореплаватель» иксемынрак йоҥгат гынат, нуно йӧршеш весым ончыктат улмаш.
Ончыч мут-влакым кадрыште ойлаш тарваныме годым нунын падежыштым да род манмыштым шонем, шарналтем, вара веле каласем ыле. Кызытат тыгай лиеда, но ынде шуэнрак.
– Кум ий утла жапыште Те тӱрлӧ деч тӱрлӧ эл ден кундемыште лийында. Иктаж-куштыжо кочкыш келшен да тудын рецептшым налында, вара мӧҥгыштыда ямдылен онченда? Ала иктаж кочкыш поснак шарналт кодын?
– Мӧҥгыштӧ мый, чынжымак, кочкаш шолташ, лишыл еҥем-влакым куандараш тыршем. Но идалык жапыште кажне арня мучко, кунамже вич кечым корнышто, самолетышто, вес кундемлаште эртарымылан кӧра тыгайже кызыт моткоч шуэн лиеш.
Шарналт кодшо гыч Калмыкийыште шорык пагар кӧргыштӧ ямдылыме кочкышым каласен кертам. Тудо путырак ойыртемалтшын ышталтеш да тамжат тамле. Дагестаныште, мутлан, пагалыме уна-влакым таган вуйжо дене сийлат. Тиде сӱрет мыйым чот ӧрыктарен. А тыгайже Россий мучко шагал огыл лийын.
Тылеч вара мутланымашнам кӱрлаш логале, молан манаш гын передачыште сниматлалтшаш артист-влак пеш вашкат ыле. Сандене умбакыже сийгудышто Федерико дене пырля съемкым тӱҥальыч. Артистна-влак гармоньым, шӱвырым, тӱмырым шоктен, тӧтретпучым пуалтарен, марла такмак-влакым йоҥгалтарышт да куштышт. Вӱдышӧ, чытен кертде, пырля тавалташ лекте. Ну, вет тыршыш – пӱжалт пытыш! «Ой, йолем ялт нойыш. Марла кушташ куштылгыжак огыл улмаш», – палемдыш.
Умбакыже Федерико сийгудышто ямдылыме кочкыш-влакым тамлаш тӱҥале. Да, паледа, кажныж нерген мокталтен ойлыш. Коҥгаште шолтымо шӱр пу пуш дене «вӱдылалтын» да пеш тамле, мылам келша, мане.
Команмелнам поснак моктыш. «Интернетыште Марий Эл нерген йодмеке, вигак команмелна лектеш. Сандене тудын нерген лудынам, а тымарте тамленже ончен омыл ыле. Тӱжвач ончымаште, пиццыла коеш, молан манаш гын ӱмбалныже улшо нарынчалге тӱс – тиде сыр манын шонет. Уке. Пурлат да кӧргыштыжат сыр манын шонет – адакат тыге огыл. Пеш оҥай да тамле, пушкыдо, фантазиян кочкыш. Мылам моткоч келшыш», – мане.
Кумшылан ӱячам ямдыленыт ыле. Но чылажымат мемнан мутланымына годымак ыштенытат, съёмко кайыме жаплан тудо йӧршын йӱкшен да кӱмыжыш чотак пижын шинчын ыле. Федерико кажныжым пыкше-пыкше-е тӧргалтен керте. Туге гынат ик шылталыме мутымат ыш ойло, а тиде вес кундемлаште кочмо сийым, мутлан, баурсаким, чакчакым ушештара мане да куаненак кочко.
Кумшо гана ӱстелтӧр гыч лекмеке мутланышна, вет кочкаш тӱрлӧ кӧрган подкогыльым да кум лончан мелнам конденыт ыле.
– Мылам пареҥган мелна шӱрашан дечат тамлыракын чучо. Кол кӧрган подкогылят келшыш, – мане.
«Йошкар-Ола чотак ӧрыктарен!»
А пытартыш йодышым съемкым мучашлымекышт да Марий Эл гыч кайымекышт вотсап гоч пуышым:
– Федерико, Марий Элыште, Йошкар-Олаште Тыланда мо келшен, мо келшен огыл? Мемнан республикна ала иктаж-мо дене чотак ӧрыктарен?
Федерико тидлан моткочак кужу-у аудиозапись-вашмутым колтен:
– Ӱшандарен каласен кертам: мылам да уло съемочный группылан Йошкар-Ола вучыдымо «почмаш» лийын. Йошкар-Ола – тиде моткоч кугу сюрприз. Тушто тынар мотор, оҥай, ойыртемалтше лийын кертеш манын нигӧ вучен огынал.
Этноялыште лияш келшен. Тушто мый тӱрлӧ йӱла нерген пален налынам, тӱрлӧ марий мурым, пелештыме мутым, Юмылан кумалмым колынам, «палыш» когыльым кочкын онченам. Шинчаланшудо гыч когыльо ӧрыктарен. Тудо шопалге манын шонен пурлат, а когыльо лачка таман улмаш.
Латиндешымше курымышто илыше марий «лияш» оҥайын чучын. Подкогыльым шке ыштен ончаш келшен. «Теплая речка» трактирыште вуйлатышыже Иван мылам подкогыльым кулинар брендыш кузе савырыме историйым каласкален да тидымат шарнен кодынам.
Мо келшен огыл? Мо иленам, але марте Марий Эл ден Йошкар-Ола нерген нимом гаяк колдымемлан ӧпкелалтынам, вет олада тынар чот мотор улмаш! Весе-влаклан ончыктышаш верда моткоч шуко. Оладам тыгай моторым ыштышашлан те тынар вийым да ресурсым кучылтында, но тудын нерген уверым эше кӱлеш наре шарен шуктен огыдал. Тиде кумылым волта. Но вет тиде – тӱҥалтыш гына. Чылажат – ончылно. Шке велым мом ыштен кертыда? Мый, конешне, эксперт омыл, но, мутлан, кугу кӱкшытан мероприятийым эртарыме утларак туристым кондаш полшен кертеш ыле, шонем. Тыгак еҥ-влак шуко еҥым вераҥден кертше сай унагудо-влак уке нерген ӧпкелалт ойленыт. Рӱдолада гыч районлашке транспорт шагал коштмымат палемденыт. Тыгодым кызыт аэропортым уэмден тӧрлымӧ нерген увер куандарыш. Тугеже сӱрет сай велыш вашталтеш. Шке велым меат полшаш тыршена. Йошкар-Ола, мотор элда нерген чылаштлан каласкалаш тӱҥалам! Ончычшо Марий Эл, Йошкар-Ола нерген передачым кузе да могайым сниматлаш палемденна ыле, ынде тудым йӧршеш вашталташ да эшеат оҥайракым ышташ, тӱрлӧ шӧрын гыч да сайракын ончыкташ тыршена. Тудын эфирыш лекмыжым шкеат моткочак вучаш тӱҥалына!
Меат вучен кодына. Кызытеш палдарыме почеш, тудо 18 ноябрьыште лекшаш.
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо
