21 ноябрьыште Россий писатель ушемын еҥже, прозаик, журналист Маргарита Тимофеевна УШАКОВАЛАН 75 ий темын.
Маргарита Ушакова Волжский район Курыкӱмбал ялеш шочын. Карай кандашияш школ деч вара Свердловский областьысе Серов олаште ГПТУ-што тунемын. 1970 ий марте токарьлан пашам ыштен, вара лу ий утла почто пашаеҥ лийын. Марий кугыжаныш университетым тунем лекмек, журналистлан ыштен: «Волжская правда», «Волжский мебельщик», «Юл увер» газетлашке возен, радиопередачым ямдылен. 1988-1989 ийлаште Владивостокысо Ленинский район Сбербанкыште контролёрлан ыштен, филиалым вуйлатен. Аважын ӱжмыж почеш мӧҥгыжӧ пӧртылын. 1992 ий гыч сулен налме канышыш кайымешкыже Волжский районысо калыкым социально аралыме рӱдерын пӧлкажым вуйлатен.
Кызыт Шарачаште ила. Шым книгаже лектын. Тений «Быль быльём поросла» книгаже савыкталтын. 19 ноябрьыште Шарача книгагудышто лӱмгечыжлан пӧлеклалтше пайрем эртен. Таче писатель йолташна дене мутланена.
– Маргарита Тимофеевна, марий сылнымутыш тый «Авамын куэже» ойлымашет дене 1977 ийыште толынат. Тудым кызытсе тунемме школ программышкат пуртымо. Айда лудшо-влаклан тӱҥ геройжо Овокан прототипшым каласена. Куэже кызытат шога мо?
– Прототипше Корамас Кабаксола гыч Анук акай, ӱдыр фамилийже Кондартьева. Тудо кызыт уке, кийыме мландыже пушкыдо лийже. Мый кум ий утла пачерланен иленам. Анук акай поро чонан айдеме ыле, пеш мотор: ончал колта, шыргыжал колта, Сӱан Анук маныт ыле. Шийым чиен, тудын дене икымше гана сӱан ватылан Корамас кутырыш миенам. Ынде кутыржо петырнен. Тудын илышыж нерген шарнымашым арален кодаш манын, ойлымашым возенам.
Куэ кызыт уке, шуко ияшыжлан кӧра йӧрлын, да тӱҥжӧ гыч самырык нарашта куэ кушкын лектын.
– Туге чучеш, пуйто тый чыла произведенийыштет шкендын илышет гыч возет.
– Ик произведенийыштат нимомат шойыштын омыл. Ала-кушечын шонен муын омыл. Чыла илыш гыч. Кажне еҥын: палымемын, ешемын, родо-шамычемын – шкенжын можо-гынат уло. Нуным иктышке чумырен, собирательный образ шочеш. Мый эркын возышо улам. Теве ик ойлымаш дене кум тылзе шинчем. Мый тӱҥалтыш гыч мучашыжым ом уж гын, тудо ок лек.
– Возыметым шортде лудаш ок лий…
– Ала-молан мыйын куанлык, шыргыжман прозведением шагал. Мыйже молан дыр, умылтаренат ом керт, эре шортынам. Шинчавӱдан айдеме улам. Фотографиемым ужынат да йодыч: «Молан шинчат пеш волгыдо?», а мый вашештышым: «Шинчавӱд мушкын». Ушакова шортынак университетыште оценкыжым налын маншат ыльыч. Занятийлан, экзаменлан ямдылалтам гынат, шинчвӱд молан дыр шкеак йоген, кӧргӧ вий шкемым сеҥен кертын огыл.
– Тыйын илышыштет Серов ола кугу верым налын. Мо дене тудо лишыл лийын кодын?
– Серов ола тиде кокымшо родинем манаш лиеш. Тушто авайын изаже ден шольыжо иленыт, 1964 ийыште нуно ӱжыч чылан пырля еш дене илаш манын. Неле лийын, ГПТУ-што пукшат, йӱктат манын, мыйым токарьлан тунемаш колтышт. Кок ий тунеммаште эше школыш коштынам. Серов молан чот кылдалтын? Аттестат, икымше паспорт, икымше профессий, икымше паша вер – чыла икымше лийын. Тушто 6 ий иленам.
Фамилиемымат мый тушечын конденам, Ефимова гыч Ушаковаш савырнышым. Ойырлет гынат, фамилий титакан огыл. Павликшат тана (шукертак – диал.) колен. Икымше ойлымашем тудын пелен возенам.
– 1980-1985 ийлаште Марий кугыжаныш университетыште марий филологлан пырля тунемынна.
–1977 ийыште «Ончыко» журналеш икымше ойлымашем лекмеке, кеҥежым Новосибирск гыч отпускыш тольым, редакцийыш пурышым. Уло коллектив дене авырен шинчыч, илышем нерген йодыштыч, Семён Васильевич Николаев (тунам тӱҥ редактор) да молыштат ойлат: «Тунемаш кӱлеш!»
Университетыш мый 30 ияш пуренам. Шарнет, Зиновий Васильевич Учаев аудиторийыш пура да «Авада уло? Тунам тӱҥалына лецийым», – манеш. Чылан рӱж воштыл колтеда, да кумыл кӱзен кая. Илышыштем тиде 5 ий эн-эн манын кертам.
– Тый кеч-куштат мемнан группым эре моктет…
– Кузе уке гын? Мый тендам ончен ӧрынам, эше 18,19 ияш улыт, а южыштын уже книгашт уло, тыгай почеламутым возат. Творчестве велым ончалаш гын, кажныже оҥай, шкенжын темыже, шке йӱкшӧ: Юрий Соловьев, Зоя Дудина, Лидия Семенова, Владислав Самойлов, Аркадий Сергеев, Валерий Соболев, ученый-шамычат. Факультетын историйыштыже эше тыгай лийын огыл. Марий йылмым мый угыч университетыше гына тунемынам. Мемнан тале преподаватель-влак лийыныт, кураторна пеҥгыдын йодшан Юрий Владимирович Андуганов лийын, тудо вет сылнымутчо мутшым шонен муын.
– Компьютерыштет ик посна файл улмо нерген ойленат ыле, «Обижали и не раз» манын лӱмденат… Шуко гана кумылет кодын?
– Да, тушко ондакысек поген чумырем. Шуко гана! Сулен налме канышыш лекме деч ончыч, йыҥгыр деч йыҥгыр марте манаш лиеш, Волжский районысо шкет илыше шоҥгыеҥ ден инвалид-влакым обслуживатлыше (ончышо) отделенийым 12 ий вуйлатенам. 80 утла еҥым интернатыш шкак наҥгаенам. Шоҥгыеҥ-шамыч деке пеленем Михаил Ильич Иванов коштеш ыле. Тудын дене коктын Усола марте савырнена. Мый чот йӧратенам тиде пашам, эре йолын коштмо, машин тунам уке. Икана, шарналтеш, шыже кечын кас велеш резинке кем да шовыч дене ола мучко ошкыл эртенам. Кува-шамыч деке шляпам чиен от мий вет! Эрлашыжым начальникем 8 шагат эрдене мыйым ӱжыктен да тудо рушла ойлыш: «Чтобы мои подчиненные в резиновых сапогах да в платке по городу не ходили!» – мыйым чот вурсыш. А мылам 175 суртышко миен шуктыман, кажныж дене вашлийын мутланыман.
Но илышым титаклаш ок лий. Ӧпкем кучымаш уке.
– Тӱткышым налше вес произведениет – «Тошто пӧртын монологшо».
– Оҥайже: марий автор-влакын сборникыштым, кудым Арво Валтон чумырен да луктын, «Тошто пӧртын монологшо» ман лӱмденыт, Венгрийыште лукмо сборник комеш мыйын «Кукталтше йолгорно» ойлымашемын лӱмжым возен шындыме.
Шкетан лӱмеш Марий драмтетарын артистше-влакын повестьым сцене гыч лудын пуымышт – у тыгай тӱҥалтыш, тудо ӧрыктарыш, куандарыш, мутланымашым лукташ таратыш
– Почеламутет-влакым рушлашке Татьяна Лейко кусара. Кӧ тудо тугай?
– Татьяна Лейко дене Серов олаште 9-ше классыште коктын ик парт коклаште шинченна. Тудо тунамак почеламут-влакым возен. Минскыш ешыже илаш кусныш, чылан кайышт. Мый миеден коштынам, Таня толеден Волжскыш. Татьяна Лейко Белорусийыште рушла возышо поэт-влак кокла гыч эн талылан шотлалтеш.
– Тый шкежат марла гыч руш йылмышке кусарет.
– Мый пытартыш жапыште илен лекташ манын, шкемым шке пашашке кычкенам – кум книгам кусаренам. Ты паша шуко жапым налеш, посна вниманийым йодеш. Еҥыным ышташ кӱлеш туге, пуйто шкендыным возет.
Эше ик оҥайым ойлем: ик кусарыше мыланем текстым пуэн ыле, тушто чыла междометий рушла лийыныт. Мый манам: «Кеч-могай янлык, вольык, кайык – йӱкышт марла вес семын йоҥгат. Теве оҥгыр йӱкым тый, манам, динь-динь-динь ман возет, а тудо марла льыҥ-льыҥ шокта.
Весымат каласен кодем: республикыштына кусараш туныктымо факультет нигунамат лийын огыл. Мый ты проблемым пеш кугу ситыдымашлан шотлем. Марла лекше СМИ ден Марий Эл радио тугай йоҥылышым ыштылыт – кеч камвоч да коло.
– Марлаже кызыт шагал возет. Марий литературылан тиде сайжак огыл. Кузе шонет?
– Мый марий прозаик улам. Марла возымым тӱҥ пашамлан шотлем. Но тений поснак йӧсӧ ыле тазалыкланат, эмлымверыште ик гана огыл киен лектым. Йыҥгыртен да монь йодыт, возыза, йодыт вет лудшо-влак маныт. Чыла тиде кырча-марча сомыл чечас мучашлалтыт да редакцийышкыда колтем ойлымашем. Марлам!
– Тыйын мутетлан мыняр муро возалтын?
– 35 мурым мыйын текст почеш возымо. Тӱҥ шотышто Вячеслав Осипов семым келыштарен, эше ик мурым Анатолий Ильин (Корамас гыч) возен, Алевтина Жирнова мура. Йоча-влаклан возымо мурат ятыр.
Эн йӧсӧ годым «Шыже муро» эртак ушыштем. Тыгак маналтеш. Вет мый шыжыште улам, ала телышкат пуренам.
– Книгагудысо вашлиймаш деч вара кумылетше могай?
– Кӱлам манме шонымаш дене мӧҥгыш тольым. Пеш поро кумыл озаланыш.. Сценарийым Антонина Ивановна Чувайкина возен ямдылен. У книгам почеш презентацийым эртарышт. Южыжо ӧрынытат, илыш-корнем пален огытыл Шкаланемат оҥай ыле. Лу книгам ужален колтышт. Лудшыеҥ-влак куандарат. Ончыкыжат возаш кумыл шочын
– Юбилей кечын шке ийготетым кузе шижыч?
– Мо тыйже? Нимомат ом шиж. Тугаяк кодынам.
– Пагалыме Маргарита Тимофеевна, чыла лудшо лӱм дене Тендам лӱмгечыда дене саламлена. Памашла шырчыкталже пиалет чоныштет, у шонымаш пояндарыже илыш корнет, тек шӱм тул куанет ташла тӱргоч, поро паша дене шуйна улан кужу ӱмырет!
Лидия СЕМЕНОВА мутланен
Фотом еш альбом гыч налме
