Кодшо ийын 23 июньышто Башкортостан Республикыште Марий тӱвыра кече-влак эртаралтме кышкарыште Российын сулло да Марий Элын калык сӱретчыже Иван Ямбердовын (Ямбердэ) «Мишкан онча» ончерже почылтын. Выставкым Мишкан районысо Марий историй-тӱвыра рӱдерыште вераҥдыме. Каласыман, ончерыш лукмо радына-влакым сӱретче 2010 ийыште, марий художник-влакын пленэрыш чумыргымышт годым, Мишканыште ыштен. Кодшо кечылаште «Мишкан онча» выставке официально петырналтын. Тушко Марий Эл гыч сӱретче шкеже, «Марий Эл» увер агентстве директорын икымше алмаштышыже, Марий Эл журналист ушем вуйлатыше Александр Абдулов, Российын да Марий Эл культурын сулло пашаеҥже, музыкант Арсений Яйцов, Россий педагогике науко кандидат, Россий писатель ушемын йыжыҥъеҥже, прозаик Анатолий Ишалин (Тулай) миеныт.
Тиде вашлиймаш нерген каласкалаш йодмыланна Анатолий Ишалин уло кумылын келшыш. Тыландат лудаш темлена.
– Анатолий Сергеевич, ӱжмылан куанышда?
– Пуйто кенета шочо куандарыше амал – идым тылзын 5-7 кечылаштыже Пошкырт кундемышкына, Мишкан селашке да Ирсай кыдалаш школышко, коштын толаш. А лекте тыгерак: лӱмлӧ сӱретчына Ямбердэ Йыван мылам каласыш: «Мишкан селаште мыйын сӱретем-влак шуко жап кечат, калыкым погат да кумда илышыжым ончыктат. Ынде теве «Мишкан онча» ончер кызытеш мучашлалтеш. Тушко кайыман…»
«Ик ий наре Мишканыштына лийын омыл. Сагыналтын…» – тургыжланен каласышым. «Каена кумытын: мый, мемнан тале гармонистна Арсений Яйцов да журналист йолташ Александр Абдулов. Вер уло. Тыйым? Куанен наҥгаена!» – шыргыжеш Иван.
А эрлашыжлан йыҥгыртат Мишкан гыч. Районысо тӱвыра пӧлкам вуйлатыше Радион Сергеевич Плотников да «Эрвел марий» ушемын председательже Валерий Тимиргалиевич Байбулатов: «Анатолий Сергеевич, мемнан районысо администраций Историй да тӱвыра марий рӱдерыште йыргешке ӱстелым эртараш ямдылалтеш. Те кузерак? Тазалык, кумыл?» Тый декет землякет-влак кумылын шогат гын, тыйым серызе семын аклен вучат гын, мом каласышаш улат? Кӱчыкын «толам» манын вашештышым.
Изарнян эрден эрак нылытын Йошкар-Ола гыч машина дене Мишкан велыш тарванышна. Кече ояр, кумыл ласка, мутланымаш шошо вӱдла йога, мундырала рончалтеш! Чыланат манме гай мутланаш мастар улыт.
Йыван гын ик историй почеш весым каласкала, Арсений, чытыде, машина кӧргыштак гармоньжо дене ик семым да весым йоҥгалтара! Эх, илыш йогынет!..
Теве Озаҥ олам, Набережные Челным, Дӧртӧльым кудал эртышна, почешышт Ош Виче эҥер да Пӱрӧ ола мемнам куандарат. Йыҥгырта ик телефон, весе, а йодыш-влак иктак: «Куштырак улыда? Монча да пайрем ӱстел чыландам вучат!..»
Мемнам вучышо Мишкан… Чоным куандарыше, шӱмаҥын вучышо…
– Вашлиймашда кузерак эртыш? Кушто-кушто лийында?
– Марий историй да тӱвыра рӱдерыште калык шуко коеш. Район администраций гыч, ветеран-влак ушемын, районысо библиотеке пашаеҥ-влак, школла гыч марий йылмым туныктышо да вуйлатыше-шамыч, родо-шочшына-влак погыненыт. Еҥ-влак толыт, мутланат, шыргыжын ӧндалалтыт, смартфонеш войзалтыт.
Тӱҥалтышлан Иван Михайловичын «Мишкан онча» кугу ончержым петырымаш лие. Верысе район администраций вуйлатышын алмаштышыже Лариса Геннадиевна Александрова, муниципальный район Советын председательже Вячеслав Александрович Сабиров, тыгак Йошкар-Ола велым мийыше Александр Саликович Абдулов ончерым кӱкшын аклен ойлышт. Калыкат сӱретчын мастарлыкшым порын, келгын акла, тыгай ончерын кӱлешлыкшым ончыкта да эше толаш ӱжеш. Рӱдерым вуйлатыше да тудак вашлиймашым вӱдышӧ Алексей Ибулаев Российын сулло да Марий Элын калык сӱретчыжлан Таумутан серышым кучыктыш.
– Ынде рӱдерын кугу залыштыже серызе-прозаик, Россий писатель ушемын еҥже Анатолий Тулай дене вашлиймаш вуча, – увертарыш вӱдышӧ, районысо тӱвыра пӧлкам вуйлатыше Радион Плотников.
Тунамак почеламут-влак, «Ялем» поэме гыч «Серыш» икымше глава йоҥгалтыч. Умбакыже шукерте огыл уэмдалт лекше «Школ» книгам шотышто, илышыште писатель могай верым налын шогымыж нерген мутланымаш тарваныш. Шке шонымашем тыгерак почын пуышым:
– Марий Элысе серызына-шамыч чыланат Россий писатель ушем кӱкшытыштӧ улыт, тугеже писатель деч – кугу йодмаш. Лудшо-влак тудын деч кумда ончалтышым да Российын чын илышыжым серымым вучат. Тыге огыл мо?..
Теве вашлиймаш мучашке лишеме. Районысо рӱдӧ библиотекылан, вашлияш толшо-влаклан книгалам пӧлеклышна.
Жап писын эрта. Корнына композитор Алексей Искандаров лӱмеш Ирсай кыдалаш школыш виктаралте. Тыште тунемше йоча да туныктышо-шамыч, ялысе калык Мишкан да Йошкар-Ола гыч толшо уна-влакым вучат. Школ директор Анатолий Александрович Назмиев школ илыш нерген каласкалыш, композитор А.Искандаровын тоштерыштыжат чыла шкежак умылтарыш.
– Тендам кузерак вашлийыч? Мутланымаш гыч мо шижалтеш: пош-кырт марий-влак кузе илат-шӱлат, мо нуным тургыжландара?
– Тунемше да туныктышо-влак, шижалтеш, Марий Эл гыч мийыше делегацийым кажне гана куанен вашлийыт. Ме гын нуным порын аклаш тыршена: кузе да могай шӱлыш дене илат. Мутланат марла. Туныктымо паша нерген уло кумылын каласкалышт, чӱчкыдынрак толза манын ӱжыч.
Толшо уна-влаклан шуко йодышым пуэдышт. Теве Иван Михайлович Ямбердэ шке пашаже-влак нерген чон почын каласкалыш да вич сӱретшым школлан пӧлеклыш. Мутым налмекше, Александр Саликович Йошкар-Олаште савыктен лукмо «Шулдыран оҥгыр» книга дене палдарыш. Тудо В.Я.Миндияровын илыш корныжым почын пуа. Тудо Мишкан районышто илен да творчествыжым вияҥден, калык коклаште палыме лийын. Шуко гана Йошкар-Олашке толын коштын. Ты книга-влакат школ библиотекылан пӧлеклалтыч.
Сценыште – курыкмарла куштымаш дене мастер-класс. ӧрыктара кумдан палыме музиканче да мурызо Арсений Яйцов! Кузе тудо шокта да калыкым куандара – тидым шке шинча дене ужман да колыштман! Ой-ёй-ой-й!..
«Тиде артистым Юмыжо шепкаштак кийымыж годым вуйжо гыч шупшалын!..» – воктенем шинчыше туныктышо-шамычын ойласымыштым кольым.
– Анатолий Сергеевич, шочмо мӧҥгыда гыч могай шижмаш дене пӧртылын улыда?
– Каласыман тыгерак: кызытат шижам, пуйто шулдыраҥын пӧртылынам! Тау манам чылалан, кӧ тиде амалым мылам пӧлеклен. Родо-шочшем-влак мыйым куандареныт. Ӱстелтӧрыштӧ шуко жап порын мутланен шинчымына кужу жаплан шарналтын кодеш.
Савыкташ Лидия СЕМЁНОВА ямдылен
Фотом Р.Плотниковын соцкыл лаштыкше гыч налме
