Жап шкенжым огеш вучыкто. Икмыняр кече гыч тунемме вер-влак уэш омсаштым почыт, да йоча-влак угыч парт коклаш шинчыт. Пытартыш ийлаште республикыштына нунылан шинчымашым налаш тачысе жаплан келшыше йӧн лийже манын, могай паша ышталтын? Кундемыштына мыняр у школ чоҥалтын? «Образованийысе школ системым уэмден вияҥдымаш» федерал программе почеш мыняр тунемме верым капитально олмыктымо, ты паша умбакыже шуйна мо? Кеҥеж каныш жапыште йоча-влакын каныме верлаштын инфраструктурыштым уэмдаш мом ыштыме да ончыкыжым мом палемдыме? Чыла тидын нерген – «Марий Эл образований да науко министр Лариса РЕВУЦКАЯ (снимкыште) дене вашмутланымаште.
– Лариса Анатольевна, Россий Федераций президент Владимир Путинын кӱштымашыже почеш 2019-2024 ийлаште элыштына «Образований» национальный проект илышыш пурталтеш. Тудын кышкарыштыже Марий Элыштына могай паша ышталтын?
– Образований системым вияҥдаш виктаралтше проект почеш палемдыме жапыште республикыштына вич у школым чоҥымо, чумыр налмаште 2160 тунемшылан верым ыштыме. Тиде – Йошкар-Олаште, Волжскышто, тыгак Медведево, Параньга да Марий Турек районлаште. Тидын деч посна кундемыштына 13 у йочасад чоҥалтын, тыге эше 2750 икшывылан ешартыш вер почылтын. 2024 ий – национальный проектым илышыш пуртымо пытартыш ий, туге гынат регионыштына ты паша чарнен огеш шогал. Кызыт ныл у школ чоҥалтеш. Нунын кокла гыч кокытшо Йошкар-Оласе «Восточный» ден «Юбилейный» микрорайонлаште. Иктыже 1100 веран гын, весыже – 825-ан. Молан лач нине микрорайонышто – умылтараш ок кӱл, вет палемдыме кундемлаште таче шуко пачеран пӧрт ятыр.
Кумшо школ Медведево район Руэм посёлкышто чоҥалтеш. Тудын шотышто посна каласен кодыман. Тушто улшо школым капитально олмыктат, тыгодымак тудын кумдыкыштыжат у оралтше-шамычым чоҥат. Тунемме комплексым ыштыме пашам 2024 ий мучашлан пытараш палемдыме. Руэм посёлко тугай кугу огыл гынат, тушто илыше-влаклан социальный сфер дене кылдалтше объект-шамыч кӱлешан улыт.
Нылымше школ Килемар район Кӱшыл Памъялыште чоҥалтеш. Ончычсо тунемме вер палынак тоштемын: тудо ны санитарно-эпидемиологический нормым, ны образовательный йодмаш-шамычым шуктен кертын огыл. «Образований» национальный проект мучашлалтын гынат, мыланна кундемыштына образований системым вияҥдыме пашам умбакыже шуяш кӱлеш. 2025 ий гыч элна мучко у национальный проект-шамыч илышыш пурталташ тӱҥалыт. Нунын кокла гыч «Еш», «Молодёжь да йоча-влак» да «Кадр» проектлашке ушнымо дене кылдалтше пашам республикнам вуйлатыше правительствынан еҥже-влак дене пырля ӱмаште ноябрь гычак ыштат. Илыш ик верыште огеш шого. Йошкар-Олаште микрорайон-влак шукемыт, сандене мемнан задаче – кушкын толшо тукымлан качестван образованийым да воспитанийым налаш, ешартыш шинчымашым пуаш сай йӧным ышташ.
– 2022-2026 ийлаште Россий Просвещений министерстве Чоҥымаш министерстве дене пырля элыштына «Образованийысе школ системым уэмден вияҥдымаш» программым илышыш пурта. Тудын кышкарыштыже кызыт марте Марий Элыште мыняр тунемме верым уэмден олмыктымо? Ты паша кундемыштына умбакыже шуйнаш тӱҥалеш мо?
– Чумыр образований системына ончылно шогышо тачысе задаче – кажне йочалан шинчымашым налаш иктӧр условийым ышташ. Тудым шукташ мыланна «Образованийын школ системыжым уэмден вияҥдымаш» программе кугу полышым пуа, тушко 2022 ийыштак ушненна. Тыглай ойлаш гын, тиде – капитально олмыктымаш. Но палемдынем, ты программе – олмыктымо паша гына огыл. Тудын тӱҥ задачыже – тунемме верын инфраструктурыжым уэмден вияҥдымаш. Оралтым чыла могырымат капитально олмыктымо дене пырля тунемме учебник-влакын фондыштым уэмден вашталтат, тудлан тачысе кечылан келшыше оборудований ден мебель пуалтеш, педагог-влаклан квалификацийыштым нӧлташ йӧн лиеш, тыгак объектым террор ваштареш аралыме дене кылдалтше паша ышталтеш. Тыге витле, а кунамже шымле але кандашле ий ончыч чоҥымо вер кызытсе илышын йодмашыжым шуктышо школыш савырна. 2022 гыч 2024 ий мучаш марте республикыштына 25 школ капитально олмыктымо лиеш. Ты программыш эн ончычак ял ден селаласе тунемме вер-влак пурталтыт, а тыгайже мемнан кундемыште чыла школ гыч – 66 процентше. Капитально олмыктымо паша шотышто ойлымо годым тидымат палемдыман. Тений республикна «Школа мечты» федеральный программыш ушнен, тыге студент-влаклан капитально олмыктымо программыш пурталтше школысо тунемме кумдыклан дизайн-проектым шонен лукташ йӧн ышталтын. Тушто Юл кундем кугыжаныш технологий университетыште тунемше-влак сеҥышыш лектыныт – Савино интернат-школлан ыштыме проектыштым кӱкшын акленыт.
«Образованийын школ системыжым уэмден вияҥдымаш» программым 2022-2026 ийлаште илышыш пурташ палемдыме. Но, тудын кӱлешлыкшым шотыш налын, Россий Федераций президент Владимир Владимирович Путин 2030 ий марте шуйымо шотышто решенийым луктын. Сандене тушко ушнымо пашанам умбакыже шуена: 2025-2027 ийлаш йодмашым колтенна.
– Кеҥеж эртен кайыш манын каласаш лиеш. Российыште йоча-влакын каныме да тазалыкым пеҥгыдемдаш йӧным ыштымылан кугу тӱткыш ойыралтеш.
– Российыште молодёжьын да йоча-влакын канымышт дене кылдалтше системылан – шӱдӧ утла ий. Вашталтыш-шамыч лийыныт, но тӱҥ задачыже – канаш да тазалыкым пеҥгыдемдаш йӧным ыштымаш – эреак кодын. Таче тышке эше ик компонентым ешарыме: школ ден йочасадлаште тунемме идалык мучко организоватлыме воспитаний процессым умбакыже шуяш. Школ пеленысе да ола деч ӧрдыжсӧ каныме верлаш йоча-влакым куд ияш гычак налына. Мемнан республикым ойлаш гын, ола деч ӧрдыжтӧ верланыше ик лагерьынат профильжым вашталтыме огыл. Мӧҥгешла, республикнам вуйлатыше Юрий Викторович Зайцевын решенийже почеш, «Чодыра йомак» рӱдерым ужалаш пуымо огыл, тушто корпуслам олмыктымо да ты паша умбакыже шуйна. Тыге йоча-шамычлан ешартыш верым ыштыме, ынде тудо кок ий почела нуным вашлиеш. Рӱдерын пищеблоклажым капитально олмыкташ тений федерал бюджет гыч 35 миллион теҥге ойыралтын.
2023 ий гыч Россий Федерацийыште ола деч ӧрдыжтӧ верланыше йоча рӱдер-влакын инфраструктурыштым саемдыме дене кылдалтше программе илышыш пурталтеш. Тудо кок направлениян. Икымше почеш пищеблок ден медицине блокым олмыктымаш. Кокымшо – куштылгын ышталтше конструкцийым чоҥымаш. 2025 ийыште «Радужный» лагерьыште чумыр налмаште 90 йочалан кок тыгай пӧртым ышташ палемдыме. 2026 ийыште тыгаяк паша «Пӱнчер» базысе палаткан лагерьыште ышталтшаш. Кызыт тушто сай оралтыже укеат, нуным аварийныйлан шотлымо. Мемнан задаче – йоча-влаклан канаш да тазалыкым пеҥгыдемдаш сай йӧным ышташ.
Тидын деч посна тыгодым воспитаний пашалан кугу тӱткыш ойыралтеш. Кажне лагерьын – шке программыже. «Чодыра йомак» рӱдер шотышто умбакыже мутым шуяш гын, тудын программыжым федеральный конкурсышто ик эн сайлан шотленыт да лач тушто «Знание» обществын «Герой-влакын элышт» военно-патриотический сменыжым эртараш праван лийынна. Тыге тений 14 кечан кум сменыште чумыр налмаште 1200 ӱдыр-рвезе йӧршеш яра канен да тыгодымак шуко пайдам налын. Смене жапыште нуно тӱҥалтыш военный ямдылалтмашын негызше дене шинчымашым пуэныт, саркурал дене палыме лийыныт, война жапыште шкем кучаш да медицине полшышым пуаш да молылан тунемыныт. А ынде мемнан обязательстве – шушаш кеҥежым тыгай военно-патриотический сменым шке гыч эртараш.
Лаштыкым Г.Кожевникова ямдылен
Фотом Марий Эл Образований да науко министерстве гыч налме
