ОБРАЗОВАНИЙ ШКОЛ ЙОЛГОРНО

«Марий ялыште марий шӱлышан йоча лийшаш»

«Марий йылмым эн сайын туныктышо» регион кӱкшытан тенийысе профессионал мастарлык конкурсышто Оршанке район Нужавлак тӱҥ общеобразовательный школышто марий йылмым да литературым, руш йылмым да литературым, ИКН-ым туныктышо Людмила Пирогова сеҥышыш лектын. Йошкар-Оласе Т.Александрова лӱмеш 11-ше №-ан лицейын тунемшыже-влак тудын марий йылме дене пырля ИКН дене почмо урокшым эше шуко жап шарнаш тӱҥалыт, шонем. Мондашыжат лиеш мо ала? Вет тушто марий калыкын семӱзгарже-влакым – шиялтышым, гармоньым, тӱмырым – уста туныктышо шкеже веле огыл шоктен ончыктен, йоча-влакымат тидлан таратен кертын да тиде веле мо – нуно эше марла кушталтеныт! Таче тыланда шке пашажым, шочмо йылмыжым да икшыве-влакым уло шӱм-чон дене йӧратыше уста педагог, 2013 ий гыч Нужавлак школ директорын воспитаний паша шотышто алмаштышыже дене вашмутланымашым темлена.

– Людмила Михайловна, эн ончычак шкендан нерген палдарыза, пожалуйста.   

– Шочынжо Советский район Васташуй ял гыч улам, но ныл ияшем улмо годым ме У Торъял район Кугу Нурмо ялыш илаш кусненна. Индешымше классе деч вара Оршанке педучилищыш тунемаш пуренам. Тиде тунемме вер нерген эреак сайым гына колалтын, сандене лач тудым ойыренам.

– Студент жапыш пӧртылаш гын, могай шарнымаш чонышто ила? Могай туныктышо-влак поснак ушеш кодыныт?

– Педучилищын чыла туныктышыжат мыланна эреак чыла шотышто пример семын лийыныт, но мыйын ушыштем, чоныштем Пётр Емельянович Емельянов нерген шарнымаш кызытат ила. Тудо мыланна марий йылмым да литературым туныктен. Тыгак сай шинчымашым руш йылмым туныктышо Эльвира Яковлевна Полушина пуэн.

– Молан Те лач туныктышын профессийжым ойыренда?

– Туныктышо лияшыже мый изинекак, наверне, шонен пыштенам. Ешыште ме ныл икшыве кушкынна: мый – кугурак, а почешем – кум шольым. Ача ден ава эре колхоз пашаште лийыныт, изирак-влакын туныктышышт лийынам – телевизорын пел могыржым школысо доска семын кучылтынам да шольым-влакым тушко возыктенам. Школышто тунемме годымат вожатый лийынам, изирак класслаште тунемше-шамычлан коклан урокымат эртараш ӱшаненыт. Мылам туныктышын пашаже тунамак моткоч келшен. Шонымаш ыле: тудо огыл гын, культпросветучилищыш тунемаш каем. Мемнан школышто музыкым туныктышо Анатолий Степанович Блинов шиялтышым, тыгак совла дене шокташ туныктен. Тудын вуйлатымыж почеш, инструментальный ансамбльым чумыренна, тушко мыят коштынам. Но туныктышын пашаже шкеж деке шупшылын. Мылам ача-ава ончылно да моло вере концерт дене коштмо келша ыле, сандене культпросветучилище нерген шонымаш шочын, но туныктышо лияш кумыл утларак виян лийын.

– Тунем лекмеке, Те…

– Туныктымо пашаш вигак ыжым ушно, молан манаш гын Оршанке район Кугу Кугланур ялыш марлан лекмеке, верысе школышто вер лийын огыл, сандене клубышто музыкальный вуйлатышылан пашам ышташ тӱҥальым да тыгодымак йочасадыште ты сомылымак шуктенам. Варажым, 2005 ий гыч Нужавлак йочасадыште воспитатель лийым, а школ илышыш 2011 ийыште «куснышым» да марий йылмым туныкташ тӱҥальым.

– Шӱм-чон садак школышкак шупшын, туге?

– Туге. Мыйын марий йылмымак туныктымем шуын. Педучилищыште мый тӱҥалтыш классым туныктышо лияш ямдылалтынам. Туге гынат Пётр Емельяновичлан ойлем ыле: «Марий йылмымак туныктымем шуэш». Тиде шонымашем шукталтын, садлан уло кумылын пашам ыштем.

–  Йоча-влакын марий йылмым тунеммышт шотышто тунамсе да кызытсе сӱрет шотышто мом каласен кертыда? Ойыртемым ужыда, шижыда мо?

– Школышто пашам ышташ тӱҥалме пагытыште икшыве-шамыч утларак марла кутырен моштеныт, каныме жапыштат марий шомак шукырак йоҥгалтын гын, кызыт – шагалрак. Урокыштат, умылышт манын, рушла шуко умылтараш логалеш.

– Тидым шотыш налын, туныктымо йӧнымат вес семынрак келыштараш логалеш, уым кычалман, очыни.

– Умылыдымышт шижалтеш гын, утларакшым мутер дене пашам ыштена – марлаш кусарена. Тиде, конешне, жапым налеш, но руш йылме аналогий дене теорийже кая, йӧршеш йӧсын тунемыт манын каласен ом керт, вет коклаштышт руш икшыве-шамычат улыт. Урокышто тӱрлӧ технологийым кучылташ тыршем, уым кычалам. Мылам утларакше, рушлак ойлем, «Теория критического мышления», тыгак «Проблемный технологий» келшат. Кунам туныктышо чыла каласен пуа, вуйыш пура да писын лектын каен кертеш. Но кунам тунемше шинчымашым шкак кычалеш, тунам ушыштышт сайынрак кодеш да лектыш лиеш. Таче кече марте школыштына марий йылмым шочмо йылме семын туныктена. Чаманен каласаш логалеш, визымше классыште ынде у программе почеш урок-влак шагалемыныт, йылме урок гына кодын.  – Шукерте огыл эртыше «Марий йылмым эн сайын туныктышо» Россий кӱкшытан конкурсын регионсо этапыштыже мастарлыкым ончыктенда да сеҥышыш лектында. Тендан ИКН дене эртарыме почмо урокда поснак ушеш кодын, тушто марий семӱзгар-шамычым кучылтында. Молан лач тиде темым да йӧным ойыренда?

 – Тиде конкурсышто кокымшо гана лийынам, икымше ганаже ик этапым гына эртенам ыле, а ты гана вучыдымын сеҥышыш лектынам… Кунам чылт руш школышто почмо урокым пуышаш улына манын увертарыштат, мый марий йылме дене интегрироватлыме ИКН предметым ойырен налынам. Семӱзгар дене кылдалтше теме йоча-влаклан оҥай лиеш манын шоненам, сандене лач тудым ойыренам да, мыйын шонымаште, йоҥылыш лийын омыл. Ме йоча-влак дене пырля лӱмыштым марлаш кусарышна, а урок мучаште нуно кушташат лектыч, шиялтышымат шоктен ончышт, совла денат перкалышт, трещётко денат шоктен ончышт – тыге занятийыштак мемнан ансамбль шочо.

– Тугеже почмо урок деч вара шкан могай иктешлымашым ыштенда?

– Моткочак тургыжланенам. Йоча-влаклан келшен мо, мом ыштен кертынам, жюри кузе аклен, тыгак эртараш кӱлеш ыле але уке – чылажымат шоненам. Но варажым иктешлымашым ыштышым: темым чын ойырен налынам.

– Конкурс шотышто эше мом каласеда?

– Тудо мыланем куштылгыракын чучын. Ончыч уроклаште кучылтшаш материалем могай лийын, чыла чумыренам да уло кумылын тудым ончыктенам да «тиде уло, тудат уло – ончыкташак кӱлеш» манын шоненам. Икманаш, йӧсылыкым шижын омыл.

– Марий йылмым туныктышо семын таче Тендам мо тургыжландара, мо верч чонда йӱла?

– Йоча-влак марла шагал кутырат, шочмо йылме дене урок-влак шагалемыт – чыла тидым ужат да, чон йӱла.  Ача-ава, икшывын шочын вочмекыже, вигак тудын дене рушла кутыраш тӱҥалеш. Мый погынымаш годым нуным эре вурсем, «Индеш тылзым йочадаже марий йылмым колын, а шочын возын да те тудын дене йот йылме дене кутыраш тӱҥалында. А шочмо йылмым от пале гын, вес йылмыжым кузе тунем кертат?» манам.

– «Марий йылме ок кӱл» маншыже уке вет?

– Тыге огыт ойло, туныкташыже тыршат. Вет мемнан школышто ончычшо марий йылмыже лийын огыл, ача-ава-влак «Ме тунемын огынал, кузе кӱлешыжым огына пале» маныт. Мый умылтарем, но нуно тореш огытыл да йодмашым чылан возат. Йоча-влакат марла кушташ кумылан улыт, марий мурым колыштыт. Мутлан, У ий пайремысе дискотекыште ондак руш мурым чӱкташ толашат ыле гын, тений марла куштат веле! Тиде чонемлан моткочак келша.

– Чонышт дене садак марий улыт вет?

– Туге, вӱрыштак гын, садак шкенжыным налеш.

– Лу ий наре школ директорын воспитаний паша шотышто алмаштышыже улыда. Тендан шонымаште, таче туныктымо пашаште мо эн тӱҥ?

– Содыки эн тӱҥлан воспитаний шӱлышымак шотлем. Йоча-влак чын айдеме кушшаш улыт: кугуракым пагалыше, изиракым чаманыше, шке элым йӧратыше. Утларак тӱткышым лач тидлан ойыраш кӱлеш.

– Марий йылмым туныктышо-влаклан мом тыланеда?

– Шке пашам йӧраташ, йоча-влак дене пырля кушкаш да нунын дене тӧр каяш. Шочмо йылмылан шӱман икшыве-влакым кушташ, ача-ава денат пашам ышташ – тек марий йылмына тӱзлана да вияҥеш. Тек марий яллаште марий шӱлышан йоча-влак кушкыт.

Г.Кожевникова

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий