Шукерте огыл редакцийышкына мельхиор гыч марий орнаментан ӱдырамаш сӧрастарышым – кидшолым – ыштыше пӧръеҥ толын кайыш. А тудыжо вате-марий коклаште еш пиалым пеҥгыдемдаш полша, мане. Кузе тыгай кидмастар дене мутым от вашталте! Эшежым кидмастарым пытартыш жапыште марий мер толкынын, юмыйӱла ушемын мероприятийлаштыжат чӱчкыдынак ужаш лиеш. Кеч-кушкыжат моторын тӱрлымӧ марий тувырым чия, теркупшым упшалеш. Моткоч чаткан марла мутлана…
Тудо шкенжым Эчан манеш. Соцкыл лаштыкыштыжат Эчан Иванов манын ончыктен. А такшым тудо – Александр. «Ялыште гын Сашик маныт», – каласыш шкеже. Кызыт тудо У Торъял район шочмо Эҥерӱмбал ялыштыже ила. Аваж деке пӧртылаш логалын.
Эчан шке жапыштыже Санкт-Петербургысо театральный искусство академийыште республик деч направлений почеш театр ден киношто художник-постановщиклан очно тунем тунем лектын. Вич ий гыч мӧҥгеш, республикыш, М.Шкетан лӱмеш кугыжаныш национальный драме театрыш толын. Но тудлан тыште паша вер лектын огыл. Сандене уэш Санкт-Петербургыш каен.
Икмыняр вере пашам ыштен. Пытартыш ыштыме верже – Фонтанкыште Самырык-влакын театрышт. Мастерскойын заведующийже лийын. Такшым ты олаште тудо 2003 ий гычак илен да пашам ыштен. Тунеммыж годымак тӱрлӧ вере тыршен: пачерымат олмыктен, подсобный пашаеҥымат алмаштен, Александринский театрыште декорацийым ыштымаштат, сӱретче оформительлат лийын. Туштак тудын кидше чылалан толмым шекланеныт да варажым Фонтанкысе театрын мастерскойышкыжо ӱжыныт. Илен-толын, вуйлатыш ӱшаненыт. Кеч Эчанын ойлымыж почеш, кагаз пашам тудо ок йӧрате, лучо кид дене иктаж-мом ышта. Кидше чынжымак, шуко молан толеш.
2022 ий марте Санкт-Петербургышто илен да пашам ыштен. Тусо «Ший корно» калыкле-тӱвыра автономийын мероприятийлашкыже эре ушнен.Марий юмыйӱла деке лишкырак лийын. Но илыш тыге савыралын, ачаже уке лиймеке, аважын тазалыкше начарештын, шкетланже неле лийын, сандене тидлан кӧрат рвезе шочмо велыш толын. «Молан тыш пӧртылынат манше-шамычат улыт. Авамже икте веле вет. Мо гынат, кызыт тыге мыланем кӱлеш», – каласыш Эчан.
Шкем кугу олаште муын шушо 43 ияш пӧръеҥын тыгай ошкылжым тӱрлӧ семын аклаш лиеш. Но кажныжын шке илышыже, кажныже тудым шонымо семынже виктара. Эшежым паша верыштыже моткоч акленыт да кызытат аклат. Тачат эре мӧҥгеш ӱжыт, кеч-могай татыште пӧртыл кертат маныт. Но кызытеш Александр шке илышыжым тыште ворандара: пакчасаскам кушта, кайыквусым ашна, мӱкшым куча да эше тӱрла, марий вургемым, сӧрастарышым ышта. Аважланат пӧлеклен, шкаланжат ыштен. Шыркама, кидшоло, ончылшовыч, моло паша тудын кидйымачше лектыт. Палыме-шамычланат пӧлек шотеш ыштен пуа.
А тӱрлашыже тудо изинек кумылаҥын. Марий ыштыш-кучышым ончаш, шымлаш йӧратен. Тошто образец-влакым ончен, шке гыч ешарен, чылажат ышта. Тӱрлӧ кундемысе марий-влакын вургемыштым вигак ойырен мошта.
– Изинек марий теме дене «черле» улам. Кочам-шамыч лийын огытыл, но ковам-шамыч кидпашалан уста ыльыч. Шымакшан марий-влакын иктаж 100 кокла гыч шкенан калыкыным вигак ойырен кертам. Мутлан, «Эскадрон гусар летучих», «Финист – ясный сокол» фильмлаште марий вургемым ужаш лиеш. Эсогыл, тӱҥ геройжат марий вургемым чиен.
Кызыт шкалан простарак тувырым тӱрлен ыштенам. Вынерым Чебоксарыште антиквар кевытыште налам. Тушто лачшымак марий вургемым шуко ужалат. Марий вургемым чийыме шотышто тыгай «ляпше» тыглай илышыштат вашлиялтеш. Тыгайым ужам да вӱремак шолаш пура. Ты але вес вургемым кузе чияш кӱлмым эн ончыч рашемдыманак.
Пытартыш жапыште тӱрлашыже жапем шагалрак. Но садак муаш тыршем.Тӱрлаш Питерыште илымем годымак тӱҥалынам. Тушто завхозлан ыштыше ик пӧръеҥ марий тӱран солыкым ыштен пуаш йодын ыле. Сай айдемылан кузе отказет. Питер гыч СВО-што передовойышто улшо ик рвезе тыгак тыгай тувырым пайремлан чияш йӧршым ышташ йодын. Тыгак солыкым, ӱстембалшовычым тӱрлем.
Тошто шием уло да тудын дене кугезына-влак семын кум ужашан ший аршашым ыштынем. Кызыт вет чыла иктеш ыштат, а ожно тыгай лийын огыл. Мый шке ялыште илалше ӱдырамаш-влак деч тидым шымленам. Ачамын коважынат шуко мом ужынам да йодыштынам», – кумылын каласкалыш Эчан.
«А ургашыже кӧ полша?» манын йодмылан пӧръеҥ тыгерак вашештыш: «Мый шкак шке кидем дене ургем». Кабинетыште улшо ӱдырамаш-шамыч ӧрмалгыштат. Но тидлан Александр воштылалын каласыш: «Марий тувырым ургаш мо йӧсыжӧ. Кеч авамын ургымо машинаже тыглаят, электрическият улыт, но мый шке кидемлан ӱшанем».
Мучашлан Эчан дечын пелаш нерген йодде ыжым чыте, вет тудын вӱргене да никель сплав гыч ыштыме кидшолжат лачшымак еш пиалым пеҥгыдемдаш полша манын, шкежак умылтарыш. «Пелашем кызытеш уке. Эше пӱрен огыл, очыни. Илена да ужына. Шотдымыжым налмем ок шу, шотанже илалше улат маныт, очыни», – шыргыжал каласыш пӧръеҥ.
С.Носова мутланен
Авторын да Эчан Ивановын еш альбомжо гыч налме фото.
