«Шинчалалын тӱрлем марий тӱрым,
Марий ӱдыр улмем ончыктем.
Ош вынереш пыштем кумыл шӱртым,
Чон куаным тыге шочыктем…»
Марий поэтессе Зоя Дудинан серыме тиде почеламутшо деч ужаш Шернур район Шӱдымарий ялыште шочын-кушшо, а кызыт Медведево районысо Кожласола ялыште илыше да У Арбан школышто тӱҥалтыш класслам туныктышо Людмила ЯНДЫГАНОВАЛАН моткоч келшен толеш.
Сурт сомылка, йоча-влакым туныктымо паша деч ярсымеке, Людмила Аркадьевна тӱрлаш шинчеш. Тидлан тудо йочаж годымак шӱмаҥын да кызытат чон йодмо пашажым уло кумылын шукта.
Аваж семын туныктышо
Л.Яндыганова изинекак моткоч чолга, чулым кушкын, нимогай пашалан вуйым шупшын огыл. Аважын икшыве-влак дене пашам ыштымыжым ужын, Марисола кыдалаш школ деч вара Н.Крупская лӱмеш Марий пединститутыш тунемаш пурен. Вузым пытарыме нерген дипломым кидыш налмеке, шочмо кундемышкыже пӧртылын.
1998 ийыште пӱрымаш корныжо Медведево район Лӱльпаныш лупшалтын, верысе школышто марий йылмым туныктен. Ты пашалан 25 ийым пӧлеклен. Тиде жапыштак тудо школышто тоштерым чумырен, краеведений кружокым вӱден. Кажне урокшо кушкын толшо тукымым шочмо кундемжым да йылмыжым, калыкнан тӱвыраж ден йӱлажым йӧраташ да аралаш таратыше лийыныт.
Шке пашажым да тунемшыже-влакым моткоч йӧрата да нунын сеҥымашышт дене кугешна.
– Ӱдырем изиж годым тунемаш моткоч йӧратен, садланак илышыжымат туныктымо паша дене кылден. Софья Федотовнан труд урокышкыжо куанен коштын, тумышым шындаш, поснак гладь йӧн дене тӱрлаш туныктымыжо чот келшен. Садланак ты сомылым мӧҥгыштат умбакыже шуяш шонен да кызытат эреак тӱрла, – ӱдыржын мастарлыкше дене кугешнен палемдыш аваже Ольга Агычева.
«Кидпашам – илыш куанем…»
Людмила Аркадьевнан тукымыштыжо чылан гаяк кидпашалан шӱман улыт. Кугезе коваже Марфа Ивановна Соловьёва, коваже Анна Трофимовна Новикова, аваже Ольга Николаевна тӱрлаш мастар лийыныт. Нунымак ончен, Л.Яндыганова ты пашалан кумылаҥын да тидымак илышын куанжылан, шкешотан поянлыкшылан шотла.
Тынар ий жапыште кидмастар ятыр панном, пӧръеҥ ден ӱдырамаш, тыгак икшыве-влаклан тувырым, салфеткым, солыкым тӱрлен. А мыняр курчаклан марий тӱран костюмым урген чиктен?! Тидым шкежат раш каласен огеш керт, очыни. Вет кеч-могай пайремлан тыгайжым кучыкташ куанле.
– Изиэм годым, ковам деке кайышыла, эреак Люда деке пурен лектам ыле. Кажне гана тӱрлен шинчышым ужынам. Икана Люда, театрыш толмекыже, курчакым мыланем пӧлеклыш. Икмыняр жап гыч ӱдырна шочо. Тудланат курчакым, а варажым марий тӱран тувырым урген, тӱрлен пуыш, – воштылеш М.Шкетан лӱмеш марий драмтеатрын актрисыже, Марий Элын сулло артистше Алина Егошина. – А кок ий ончыч шыжым, бенефисыш толмекыже, сӱан вургеман курчакым «шешкым пурташет» манын, кучыктен.
– Марий тӱр – кӱрлаш лийдыме шӱртӧ, эртышым, кызытсым да ончыкылыкым ушен шогышо кыл, – манеш тудо.
«Майатуллан» – курчакым
Л.Яндыганован тӱрлымӧ вургемжым республикыштына веле огыл, тудын деч ӧрдыжтӧ илыше-влакат куанен чият, курчакше-влакат финн-угор кундемлаш «миен шуыныт».
– Икмыняр ий ончыч «Майатул» фестивальыш толшо театр коллектив-влаклан пӧлек шотеш марий вургеман курчакым кучыкташ мутланен келшенна ыле. Ты пашам шукташ Людмила Аркадьевналан ӱшаненна. Йодмынам тудо тӱрыснек шуктен, индеш мужыр курчакым лӱмынак ямдылен, – рашемдыш Марий самырык театрын директоржо Александр Бирюков.
Чынжымак, тынар ий жапыште уста кидмастарын ямдылыме пашаже моткоч шуко погынен. Чаткан тӱрлымӧ, моштен ургымо да келыштарыме арверже-влак марий ӱдырамашын пашалан кожмак улмыжым, калыкнан поянлыкшым арален моштымыжым сайынак пеҥгыдемда. Тидын нергенак ойленыт ыле Калык кидмастар тоштерыште Л.Яндыганован пашаже-влакым чумырымо «Моторлыкым име дене сӱретла» выставкыжым почмо кечын. Ончерыш мастар еҥ витле наре кидпашажым ончаш да аклаш луктын.
Людмила Аркадьевнан марий вургеман Барби курчакше россий мурызо, музыкант Юрий Шатуновын кидышкыжат логалын.
– Концертыште мурызылан шукынжо ош розам да моло тӱрлӧ пеледыш аршашым пӧлекленыт, а мый шке кидпашам кучыктышым. Палымем-влакын каласымышт почеш, россий шӱдыр пеледышым наҥгаен огыл, а курчакым моткоч переген кучен, – ойла Л.Яндыганова.
Курчакше-влакым тӱрлӧ конкурсыштат диплом дене палемдалтыныт.
– 29 ий туныктымо пашаште тыршыше Людмила Аркадьевна – изижланат, кугужланат чыла шотыштат пример. Пеҥгыдын йодын моштышо да тыгодымак поро кумылан туныктышо чон йодмо сомылжо гоч йоча-влакым шочмо кундем нерген утларак пален налаш тарата, йылмым сайынрак тунемаш кумылаҥден мошта, – каласыш У Арбан школын туныктышыжо Галина Соколова.
Изи мӱкш гай тыршыше Л.Яндыганова дене шочмо кундемыштыжат илыше-влак кугешнат – лӱмжым «Шӱдымарийын шӱдыржӧ-влак» книгаш пуртымо.
Туныктымо да усталык пашада эшеат вораныже, шинчада пӱсӧ, кид-йолда лывырге лийышт, Людмила Аркадьевна!
Алевтина БАЙКОВА
Авторын фотожо
