Марий калык погын вашеш
Вашкыл пеҥгыдемеш – вий ешаралтеш
Теве гына Марий калык погын эртымыла чучеш, черетан латкокымшыланат ямдылалташ тӱҥалме. Тудо тений шыжым, 31 октябрь-2 ноябрьыште, Йошкар-Олаште лийшаш.
Ӱмаште шыжымак Марий Эл правительстве кӱкшытыштӧ оргкомитет ышталтын. Председательже – Марий Эл вуйлатыше Юрий Зайцев.
Мер Каҥашын еҥже-влак ты сомыл денак, верлашке лектын, умылтарымаш пашам вӱдат. Теве 22 мартыште вуйвер Киров олаште, областьысе Калык-влак келшымаш пӧртыштӧ, кумдаҥдыме заседанийжым эртарен. Тушко Виче кундем Левжа, Уржум, Малмыж, Кӱльмӱж, Шанчара, Пыжанью, Яраҥ районла гыч погынен миеныт ыле. Марий активын пашажым лач нунак иктешлен радамлышт. Чынак, паша шагал огыл ышталтеш: пайрем, конкурс, фестиваль… Областьысе тӱрлӧ кӱкшытан меропрятийыш сылне муро-куштымашышт, тукым гыч тукымыш куснышо поян вургемышт, сӧрастарышышт дене ушнат. Палемденак кодыман, пытартыш жапыште тидым чӱчкыдынрак ыштат, радамыштышт йоча ден самырык-влакат улыт. Уржум гыч Мер Каҥашын еҥже Алевтина Курочкинамак налаш. Кова семын уныкажым шке калык тӱвыра аланыште кушташ тырша. Тудыжо муралтен тавалтымыж дене Йошкар-Ола сценыштат куандарен шуктен.
Кӱльмӱж район гыч Нина Масловам колышт эскерышыла умылет: ӧрдыж гыч толын огыт ыште, шкеак тыршет гын веле паша тарвана. А нунын коклаште Дмитрий Капитонов ден Артем Корсаков гай самырык рвезе-влакым ужатат, ӱшан ешаралтеш.
Ирина Кошкинат шукылан пример. Акпатыр чочойын кийыме мландыште, Малмыж район Кугу Кетек ялыште, верысе клуб пелен «Шӱдыр» куштышо йоча ансамбльым чумырен, икшыве-влак дене мастарлыкыштым, койышыштым тӱрлӧ сценыште ончыктат, сеҥымашке шуыт. А тидлан вет кумылат, кӧргӧ вият ятырак кӱлеш.
Мутат уке, шочмо йылмын йомын толмыжо Виче вел марий-влакымат чотак тургыжландара. Икшыве-влаклан веле огыл, самырыкшыланат, кугуракшылат кутыралтен колташ нелырак. Тиде ынде «курымашлык» йодышыш савырнымыла чучеш.
Вашлиймашым Оньыжа Эдуард Александров вӱден. Тудо Погынлан кӱлынак ямдылалташ кумылаҥден ойлен. Варажым Мер Каҥашын «Калык верч тыршымаш» тамгажым кок чолга марийлан, Юрий Искаков ден Евгений Поткинлан, Чап таныкым Елена Афанасьева ден Нина Романовалан кучыктыш.
Киров кундемыште Марий Элын полномочный еҥже, Мер Каҥашын еҥже Александр Макаров шке регионыштыжо чолга меръеҥ-шамычым тыгак Чап кагаз дене кумылаҥден.
Поро сугыньжым Марий Элын тӱҥ онаеҥже Александр Таныгин каласен да Виче, тыгак пошкудо Угарман кундемыште верланыше шнуй верлам умбакыжат жаплен шогаш, кумалтышым эртараш тыланен. Саламлыме мутыштым Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже Михаил Васютин ден Киров областьын внутренний политике министрже Денис Иконников ойленыт. Йоҥгалтше йодыш-влакым умбакыже рашемдаш полшаш лийыч. Марий Элын Тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министерствын тӱвыра объект-влакым аралыме да кучылтмо шотышто пӧлкам вуйлатыше Аурика Михеева ото-влакын статусышт, нуным аралыме объект радамыш пуртымо нерген да Киров кундемысе коллегыже-влак верч йывыртымыжым каласыш: шымлаш йӧршӧ ик эн ойыртемалтше шнуй вер, Чумбылат курык, нунын кумдыкышто верланен.
Йылме, калык, йӱла, эртыме корно, ончыкылык… Эше моло шотыштат иктешлымаш да вияҥшаш корным рашемдымаш лиеш Марий калык погынышто.
Шыже марте, рашракше – 1 июнь гыч 31 август марте, кундемлаште марий-влак погынымашышт (сход) лийшаш, тушто делегат-влакым сайлышаш улыт: 1100 марий деч – иктым. Ты сомыл верысе кучем дене келыштарен ышталтеш. Тидын годым шотыш налман: погынымашым эртарыме нерген увертарымашым погынымаш деч ик тылзе ончыч регистрацийым эртыше печатный але электрон СМИ-ште савыктыман. Погыным эртарен колтымо положений дене кумданрак оналмаш Валерий Мочаев каласкален.
Киров олаште икымше гана 2017 ий 7 сентябрьыште, педагог да просветитель, «Война увэр» икымше марий газетым (кызыт – «Марий Эл») шочыктышо Павел Глезденевлан шарнымаш оҥам почмо годым, лийынам. Тунам республикна гыч изирак делегаций миенна ыле: МарНИИЯЛИ директор Е.Кузьмин, министрын алмаштышыже Г.Ширяева, оньыжа Э.Александров да мый, «Марий Эл» газетын тӱҥ редакторжын алмаштышыже. Йӧн дене пайдаланен, шарнымаш оҥам вераҥдыме полатыш ты ганат пурен лекна.
Варажым пел ий гыч шошым Келшымаш пӧртыштак Виче марий-влакын икымше гана кугу форумышт эртен, верысе кучем дечат, Марий Элысе вуйлатыше-влак дечат еҥ-шамыч лийыныт. Шӱдӧ утла меръеҥ чумырген ыле. Пошкудо регион-влакын келшымаш кылыштым пеҥгыдемдыме шотышто документеш Марий Элын культур, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрже К.Иванов ден Киров областьын Внутренний да увер политике министрже Н.Коев кидпалыштым пыштеныт. Тунам тусо марий-шамычын кумылышт сай ӱшанлан корно почылтмым шижмышт нерген каласеныт. Адакше кугу эҥертыш да полыш кидым шуялтыше семын Киров кундемысым веле огыл, Марий Элын кугыжаныш кучемже ден мер еҥже-влакым ужыныт. Тиде кумыл кызытат шижалте – вашкыл пеҥгыдемме гоч икте-весылан ӱшан да вий ешаралтеш.
Йӱдеш кодын кертмым шотыш налде, Киров областьысе П.Алабин лӱмеш краеведений тоштерым ончалаш кумылын келшышна. Чыла зал мучко эрташ йӧн ыш лий – ме, областьыште илыше калык-влакын вургемышт ден йӱлашт дене кылдалтше пӧлемыште кучалтна. Марий илыш дене кылдалтше экспонат-влакым угыч да угыч савырнен шымлышна. Пӧръеҥын тӱрлеман тувыр-шовыржак мом шога! Мастар марий тукым вожна дене кугешнымаш угыч авалтыш.
Светлана Пехметова
Авторын фотожо
Снимкылаште: вашлийме тат; Кӱльмӱж район Коклаял гыч Таисия Ермакован курчак коллекцийже; меръеҥ Нина Маслова; Александр Таныгин – пӧръеҥ вургем экспонат воктене; Ӱдырамаш сӧрастарыш.
