Шукерте огыл республикысе Татар тӱвыра рӱдер вуйлатыше Гарай Габдрахманович Магсумьяновлан калык художественный промыселым, историко-культурный поянлыкым да национальный тӱвырам вияҥдымаште тыршымыжлан «Марий Эл Республикын калык кидмастарже» чап лӱмым пуэныт.
Тыгай лӱм дене палемдалтше кидмастарже республикыштына тачысе кечылан ынде кудытын лийыныт. Тиде радамыште Виталий Николаевич Кудрявцев, Ираида Александровна Степанова, Лидия Васильевна Веткина, Владимир Александрович Желудкин, Владимир Николаевич Подумаров улыт.
Татарстан ден Марий Эл республикыласе тӱвыран сулло пашаеҥже Гарай Магсумьянов ынде ятыр ий ты рӱдерыште ышта, «Сандугач» калык коллективым, «Хазина» татар кӱслезе-влакын ансамбльыштым вуйлата. Шкенжын ойлымыж гыч Российыштыжат тыгай ансабмльже икте веле. Тушко тудын пелашыжат, ӱдыржат, веҥыжат, уныка-шамычшат коштыт. Тӱнямбал, Россий, регион-влак кӱкшытан тӱрлӧ конкурсышто участвоватлат.
Татар пӧръеҥ кӱсле дене шкежат шокта да молым туныкта. Тыгак тӱрлӧ клавишный семӱзгарым, гитарым, саксофоным, домбрам, контробасым, гармоньым шокта. Тидын дене пырля кӱслежымат шкак ышта. Эсогыл кок велым шоктыманым 24 кыланым ыштен.
Марий-влак тудлан марий кӱслем ыштымыжлан тауштена. Тыгай мастаржым парня дене шотлен лукташ лиеш. Кӱсле-влак формо, кугыт дене, нуным кузе шоктымо дене ойыртемалтыт. Татар кӱслеште 12 кыл (струна) веле гын, марий кӱслеште – 36. Но семмастар экспериментироватлаш йӧрата, кӱслежым 17, 33 кыланымат ыштен кертеш. Эшежым семӱзгар ӱмбалне ты але вес калыкын орнаментшым келыштара, дизайнжым вашталтылеш.
Шкенжын ойлымыж почеш «Татар ден марий кӱсле-влак кылын кужытшо, пӱтырлтымыж дене ойыртемалтыт. Марий семӱзгарыште пӱтыралтше ныл кылым вераҥдыман. Мастар семӱзгарым ончычсо семын пудам кырен огыл, тыглай погаш тунемын. Кӱслен декаже резонансный пушеҥге оҥа гыч ышталтеш гын, тудо, тошто фортепианом рончен, пӱчкеден келыштараш тунемын.
А кӱслем ышташ йодшыжо уло Россий гыч улыт. Таклан ты але вес кундемыште эртыше иктаж фестивальыш кайымышт годым эре гаяк колашыже логалеш: «Татар кӱслезына толын». Марий Элысе районла гыч веле огыл, Бурятий, Алтай, Тюмень ола, Татарстанысе районла гыч йодшо-влалан кӱслем ыштен пуэн.
С.Носова
Снимкыште: Г.Г.Магсумьянов.
М.Скобелевын фотожо.
