Геннадий Сабанцев
Юлсер кундемын тале шочшыжо – учёный-филолог Зиновий Учаевлан 22 майыште 95 ий темын
Кӱчыкын
Зиновий Васильевич Учаев Учимсола ялеш шочын. 1949 ийыште Сотнур кыдалаш школым ший медаль дене пытарен. Математикым йӧратен. Ончычшо врач лияш шонен, Озаҥысе мединститутыш кайынеже улмаш. Варажым Поволжский лесотехнический институтын чодыра озанлык факультетышкыже пураш кумылжо лектын. Эшеже пединститутын естествознаний факультетыштыжат тунем ончен. Тушечын корныжо Челябинскыш шуйнен: авиатор лийнеже улмаш… Но мучашлан Н.К.Крупская лÿмеш Марий кугыжаныш педагогике институтым ойырен налын, историй да филологий факультетын студент ешышкыже ушнен. Тыштак шымлыме пашалан кумылаҥын. Филологий науко кандидат, профессор, Марий Элын сулло туныктыш пашаеҥже, Россий Федерацийын кӱшыл профессионал туныктымашын почётан пашаеҥже.
Илыш гыч 2004 ий 6 мартыште каен.
Зиновий Васильевич Учаевын лӱмжӧ марий йылме науко да туныктымаш аланыште тале грамматист, стилист, методист, йылме культурым моткоч сайын палыше семын чапланен. Илышыште чолга, кутыралтен колташ йӧратыше, пӱсӧ уш-акылан айдеме лийын, чон кӧргӧ пеҥгыдылыкше дене ойыртемалтын. Йылмызе-шанчыеҥ семын ятыр монографийым, вуз ден школлан учебник ден тунемаш полшышо книгалам савыктен луктын. Чылажат, мыйын шонымаште, марий йылме наукышто да школышто туныктымаш пашаште таче мартеат образец семын лийын кодыт.
Марий кугыжаныш университетысе марий йылме пӧлкан студентышт улмына годым Зиновий Васильевич мемнан группын кураторжо ыле. Тудо кажне кечын манме гаяк пеленна лийын. Чӱчкыдын тӱшкагудыш толын коштеден, кузе илымына да тунем шогымынам умылкален. Группынам икоян, келшен илыше, ваш-ваш полшаш ямде улшо коллектив семын шуарен. Тыгодым тунемашак тыршышт манын шонен. Мемнан кокла гыч иктажше, мутлан, тудын занятийышкыже ямдылалт ок тол гын, Зиновий Васильевич шуко ок шоно ыле, вигак йошкартен каласен пуа: «Галя, мом шонет? Галя, кӧм шонет? Тунеммым от шоныс!..» Вескана тыгай вожылмашке пураш кеч-кӧланат намыс лийын.
Тудо шкеже эреак уш-акылым, шинчымашым поген, шымлымаш пашаштыже сай лектыш дене кучылтын. Но шанче корныжо эре иктӧр лийын огыл. Зиновий Васильевич икмыняр жап «Марий коммуна» газет редакцийыште журналистланат тыршен. Тале йылмызе тыште марий шомакым устан кучылт моштымыж дене ойыртемалтын. Ты пашаште тыршымыже варажым университетыште марий студент-влаклан газет журналистике дене кылдалтше предмет-влак дене сай лекцийым лудаш, практик курсым эртараш полшен. Тудын туныктен лукмо кызыт ятыр тале, лӱмлӧ журналист-влак республикысе савыктышлаште тыршат, Зиновий Васильевичын пуымо шинчымашыжлан таум ыштат.
А тӱҥалтыш шанче пашажым тудо МарНИИ-н йылме секторыштыжо вораҥдарен колтен. Диссертацийым ямдылаш да аралаш корным профессор Николай Пенгитов ончыктен. 1961 гыч 1964 ий марте Зиновий Учаев пединститут пеленысе аспирантурышто шинчымашыжым келгемда, тыгодымак Виче кундемысе Малмыж марий-влакын йылмыштышт йÿк ойыртемым шымла. Тиде теме дене кандидатлык диссертацийым 1969 ийыште Эстонийсе Тарту университетыште арала. Тыге марий йылмызе-влак ешыш эше ик тале учёный ушна.
Зиновий Васильевичым коллегыже-влак (1972 ий гыч Марий кугыжаныш университетын марий филологий кафедрыштыже тыршен) кумда эрудициян, эреак уым кычалше да кеч-могай йодышымат келгын шымлыше семын пагаленыт. А шымлымашыже грамматикыштат, фонетике ден лексикологийыштат, диалектологий ден стилистикыштат – икманаш, марий йылме наукын чыла йыжыҥлаштыжат ойыртемалтшын палдырнен да тачысе кечыланат моткоч пайдале.
Мучашлан учёный-йылмызе Зиновий Васильевич Учаевын марий йылме наукышто серыплырак пашаже-влакым палемден кодена: «Марий орфографий мутер», 1954 (А. Асылбаев дене пырля); «Марийско-русский словарь», 1956 (соавтор); «Наречие // Современный марийский язык. Морфология»; «Союзы // Современный марийский язык. Морфология», 1961; «Русско-марийский словарь. Буквы П, У-Я»). – М., 1966; «Марий орфографий мутер» (соавтор), 1972; «Кызытсе марий йылме. Введений. Мут ышталтмаш», 1976; «Марий йылме. I ужаш», 1982; «Марий йылме. II ужаш», 1985; «Поговорим по-марийски», грамматике очеркан рушла-марла кутырыктыш, 1997; «Марий йылме урокышто лончылымаш», 1998; «Поро кече. 30 уроков марийского языка», 1998 (А. Ефремов дене пырля); школышто марий йылмым туныкташ ятыр учебник. Тылеч посна газет ден журналлаште марий поэт-влакын, поснак Валентин Колумбын, сылнымут йылмыштым шымлыше моткоч шуко статьям савыктен.
Кузе кызыт марий йылме наукышто Учаев гай пеҥгыде, шонен моштышо, тале учёный-влак огыт сите!
Фото «Марий Эл» газет редакцийын архивше гыч.
