Писатель, кусарыше да журналист Владимир Любимовын шочмыжлан 11 июньышто 95 ий темын. Тидын лӱмеш «Илыш курым – кужу корно» книга лектын, тушко тыгаяк лӱман шарнымаш повесть пурталтын.
–Ачана раскулачиватлыме еш гыч улмыжым мыланна нигунам ойлен огыл. Тудо кеч-куштат, кеч-могай кагазыштат, книгаштат «Кресаньык ешеш шочын кушкынам» манын ончыктен. А повестьшым лудат да умылет: кулак эргылан шотлалтше ачаланна мом гына чыташыже пернен огыл! – писательын ӱдыржӧ Галина Махнева дене вашлийын мутланымашна тышеч тӱҥале.
Кочаже Иван Дмитриевич Любимов улан кресаньыклан шотлалтын. Кудугылан пӧртышт, пулдырышт, левашышт, арвагудышт, кок пачашан клатышт лийын – раскулачиваний годым чыла тиде погым шупшын налыныт. «Кочамым, суртозам, улан ила, поян, тарзым куча манын титакленыт. Ончетше гын, чыла поянлыкым ешна шке пашаже, шке пӱжвӱдшӧ дене чумырен», – воза автор шарнымашыштыже
Книгам кидыш кучет – мӧҥгеш пыштыме ок шу. Ик шӱлыш дене лудалтеш. Чонеш логалше сӱрет-влак мемнам тунамсе пагытыш пӧртылтат. Теве ик эпизод: «Вӱташте пытартыш латкуд шорык ден пача лийыныт, нунымат торгиш конденыт. Ик черле пача кодын, тудым нигӧат налын огыл. Мом ышташ? Авам тиде пачам шкенан кудывечыш конден. Вара ӱлыл мучаш гыч карт Максим кугызам ӱжын, сӧрвален:
– Айда, Максим изай, тиде пачам, Ягыдна кӱсотыш наҥгаен, Юмылан пуэна, кумалына.
Писательын Миклай ачаж ден Матрана аваже «тройкын» пунчаже почеш кум ий Беломорско-Балтийский каналым кӱнчымаште орланеныт.
В.Любимов 1928 ийыште Кужэҥер район Рушплак ялеш шочын. Кызыт тиде ял уке. Повестьыште тудо шкенжым Лайди (Лайдемыр) манын ончыктен, изиж годым тудым тыге лӱмденыт. Автобиографий сынан произведений шымлызылан, архив пашаеҥлан да лудшыланат мо дене шергакан? Ик амалже – автор нерген тымарте палыдыме ятыр у фактым пален налат. Мутлан, Владимир Николаевичын тукымжо ожно Ялпаев фамилийым нумалын улмаш, Лемде эҥерын шола серыштыже Ялпай лӱман ялат лийын. Токтайбеляк черкын попшо, кочажым моткоч пагален, Любимов фамилийым налаш темлен.
Повесть мучко писательын йоча годсо илышыж гыч тӱҥалын, лӱмлӧ серызе марте кушмо корныжо ончыкталтын. Орлыкан илышым эрташыже пернен: кӱтӱчылан, почтальонлан, избачлан, чодырам волтымаште, пасум куралмаште да моло неле пашамат ышташыже пернен. «Кулак иге» лӱм пижын шичме дене кумда корно тудлан почылтдеак кодын.
1954 ий гыч Медведево районысо «За коммунизм» газет редакцийыште ыштымыж годым, паша деч кӱрылтде, кыдалаш шинчымашым налын. Шарнымашым возымо жапым 1996 ийым ончыктымо, а 1999 ийыште Владимир Николевич илыш гыч каен.
Книгам ӱдыржӧ Галина Махнева чумырен, тудак савыктен лукмаште чот тыршен.
–Ме ача-аванан кум шочшыжо улына. Мыят ачамын корныж дене каенам манаш лиеш, Ятыр ий Медведево районысо радиовещанийыште пашам ыштенам. Пашашкат мыйым ачамын йодмыж почеш налыныт манын шоненыт. Но тиде тыге огыл. Мыйым Николай изам, комсомол райкомышто ыштымыж годым, виешак «тулартен». Ачамат эше тушто ыштен.«Чыла пашам сайын ышташ тыршыман» манын, ятыр гана туныктен ойлен, – каласкала Галина Владимировна.
Тыште палемдыман, лӱмгечызе-писательын Николай эргыжат журналист лийын, «Молодой коммунист» республиканский газет редакцийыште тыршен, вара бизнес пашаш ушнен. Красноармеец-кочаже нерген «Кусок хлеба» ойлымашымат серен.
В.Любимовын творческий корныжо почеламутым возыма гыч тӱҥалын. Вара прозышко куснен. «Полмезе жапем», «Кӱрылтшӧ ӱмыр», «Шарнаш кодшо муро», «Мланде ӱжеш», «Вӱран саман» книгаже-влакым ончыктыман. Йоча произведений-влакым руш йылмыш кусарымаш (тидлан тӱҥалтышым «Витя Малеев в школе и дома» повесть пыштен) тудым Москошто илыше руш писатель, кусарыше Владимир Муравьев дене лишке палымым ыштен. 1966 ийыште Владимир Любимов А.М.Горький лӱмеш Литературный институтым тунем лектын.
Шке жапыштыже «Ямде лий» газет редакцийыште ыштымем годым Галина Владимировнан ойжо почешак икмыняр ий почела «Пӱртӱс мурызо» конкурсым эртарышна, пӱртӱсым аралыме йодышым тарватыше келге паша-влакым возышо юнкор-влаклан премийым кучыктышна. В.Любимовым пӱртӱс мурызо семын аклымына дене йоҥылыш лийын огынал, шонем. Шарнымаш книгаштыжат тудо Лемде кундемжын сӧраллыкшым теве кузе мастарын мокта: «Мотор мемнан вершӧрна. Мом шога ший тӱсан Лемде эҥер! Тудо ужар постошко ший окам пижыктымыла коеш. Ужар постожо – тиде кумда олык. А шудо пагыт эртымеке, изи черкыла гай койшо шудо каван-влак тудым сӧрастарат».
Пӱртӱсым моктымо дене гына серлаген огыл, элым вуйлатыше-влакын темлымашышт почеш тӱрлӧ оккӱл вашталтышым ыштымаш ваштареш журналист да писатель семын мут дене «кучедалын». Поснак мелиораций жапыште олыкым пургедмым, тудын йыр пушеҥгым руымым, купым коштымым мландым каргыме дене иктак манын ойлен. Тидын нерген «Правда» газетыш фельетонымат возен колтен улмаш, но печатлен огытыл. Республикысе Совмин председательын алмаштышыже П.Г.Лимаренко шкеж дек кабинетыш ӱжыктымыж нерген тыге воза.
«– Мелиораций, мландым кумдаҥдыме паша партийын кӱштымыжӧ, ушан ойжо почеш ышталтын. Киндым, кормам кушташ мланде кӱлеш…
– Мланде тугакшат шуко уло, улшыштыжо сай лектышым налаш кӱлеш, – ойлем, ӱчашем.
– А те, марий-влак, пасушто улшо пушеҥгылан, кӱсотышто кумалыда, сандене пушеҥгым руаш ваштареш улыда, – пӱй вошт ойла Лимаренко.
Уке, тудын дене кутырен шотым ышна му. Тудлан молан марий пӱртӱсет, марий мландет, лач кугу окса да пост лийже».
Мемуар (шарнымаш) книгам возышо писательым южгунам шылталымым колаш перна. «Ай, адак шке мурыжым мура, шкенжым мокта» маныт тидын годым. Но, мыйын шонымаште, чумыр литературышто шарнымаш посна жанр семын вержым муын. Марий сылнымутыштат тыгак. Писательын 95 ийым темыме кечын ме пеҥгыдын ойлен кертына: шке илышыжым радамлышыла, В.Любимов шочмо кундемын, марий калыкын тӱрлӧ ийлаште, тӱрлӧ пагытын йыжыҥлажым илен лекмыжым ончыктен, тыге кагазеш эртыше илыш нерген возен коден.
«Илыш курым – кужу корно» книга «2013-2025 ийлан Марий Эл Республикын кугыжаныш национальный политикыже» прогамме почеш савыкталтын. Тудым, Йошкар-Ола, Панфилов урем, 39-ше пӧрт адрес дене верланыше «Марий книга издательстве» савыктыш пӧртыштӧ налын кертыда.
Л.СЕМЕНОВА
