манеш Шернур районысо Шӱкшер ялын старостыжо Т.Пакеева
Онарын эртыме кундемыште
Тиде ял райрӱдӧ деч кум километр тораште, Кукнур велыш шуйналтше кугорно воктене, верланен. Тыште кечывалвел-эрвелкыла пел километр коклаште археологий памятник, Онар чоҥга, верланен. Тудлан шукерте ожнак тиде кундемыште илыше-влак марий Онарын лӱмжым пуэныт. Легенде почеш, марий мланде гоч эртышыжла, Онар жапын-жапын йыдалже гыч мландым почкалтен да чоҥга лийын шинчын. Тудын воктенак Оно кожла гӱжлен шога.
1911 ийыште I ступенян школ почылтын, тушто кумло икшыве тунемын. 1929 ийыште ялсовет ышталтын.Тиде ийынак латкок озанлык «У ял» колхозыш ушнен. Лудмо пӧртым почыныт. Шке жапыштыже кевыт, вакш, ферме лийыныт. Кызыт кевыт уке, вӱргече еда райпон автолавкыже толеш, кӱлеш сатум конда. 1958 ийыште ял кугемдыме «Коммунар» колхозыш ушнен. 2003 ийыште 34 суртышто 80 еҥ илен. Кызыт 20 суртышто 57 еҥ шотлалтеш. Кеҥежым эше лу пӧртыш дачник-влак толыт.
Ме ялын старостыжо Т.Пакеева дене палыме лийна. Шкеже Памашсола тӱвыра пӧртым вуйлата, чыла вереат чолга улмыжым ончыкта. Тудын вуйлатыме «Памаш» фольклор ансамбль чапым налын, мастарлыкшым тӱрлӧ вере ончыкта. Памашсола ял илем администрацийым вуйлатыше Е.Лебедева да старосто дене пырля Шӱкшер мучко коштын савырнышна, тысе илыш дене кунар-гынат палыме лийна.
Шонымашышт шукталтшак ыле
Кугорно гыч пурымо корно ял покшеке конда. Тыште ме кодшо ийын ял пайремым эртараш вераҥдыме ӱстел, теҥгыл-влакым, волейбол дене модаш келыштарыме кумдыкым ужна. Ял пайремым эртарыме годым эн ончыч марий йӱлам шуктеныт, юмылан пелештеныт, тыште илыше-влаклан аралтышым, пиалым, порылыкым йодыныт. Тидлан лӱмынак карт кугыза С.Чемековым йодыныт. Волейбол дене модаш тышке эсогыл Шӱдымарий, Марисола велым толыт. Тиде кундемыштак ончычсо «Коммунар» колхозын шурным аралыме кумда левашыже шинча.
– Тиде оралте але пеҥгыде. Негызшым бетон гыч ыштыме. Леведышыжат, пырдыжшат эше чылт тоштемынак огытыл. Чыла тидым ончычсо колхоз ик еҥлан пу семын ужален. Кызыт тыште еҥ-влак шудым аралат. Тиде оралтым ме пелыжым Онар пӧртыш савырынена ыле, а вес пелыжым почмо (открытый) сценылан келыштараш шонена. А оралте воктеке кум метр утла кӱкшытан Онарын капшым пу гыч ыштен шогалташ палемденна ыле. Чыла тидым ышташ верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо программыш пурынена ыле, проектымат возенна. Но проектнам ончыкылыкдымо манын акленыт да ме эртен огынал. Шонена, тиде чын огыл, – каласкала ял илем администраций вуйлатыше Е.Лебедева.
Ял покшелнак мланде йымаке лучко кубометр вӱд пурыман йоҥгытым вераҥденыт. Вет лишнак ер але эҥер уке, тул ылыжме годым вӱдым налаш келыштарыме.
Ме урем дене ведрам нумал эртыше кокла ийготан ӱдырамашым вашлийна. Поҥгым погаш миен улмаш.
– Тений поҥго пеш шуко, мый кужу жапат шым кошт, курезым, рыжыкым да молым погышым, – манеш А.Шабалина.
Алевтина Николаевна ӱмыржӧ мучко Шернур эмлымверыште медсестралан тырша. Кеҥежым пашашке велосипед дене кудалыштеш, кунамже туштак пашам пырля ыштыше медпашаеҥ эргыже машина дене наҥгая, конда. Вес эргыже – СВО-н участникше.
Чылт йомакысе гай
Ме старосто Т.Пакееван илыме суртыш толна. Тудо кок пачашан, чылт йомакысе гай. Кудывечыш пурен шогалат – йырымваш тӱрлӧ тӱсан пеледыш волгалт шога. Тротуарыш, кудывечыш тӱрыснек плиткым шарыме. Ял илем администраций вуйлатыше Е.Лебедева тиде кумдыкым «чылт танцплощадке гай» манын ойлыш. Вӱталан посна верым ойырымо. Тыште сурткайык ила.
– Кумло утла комбым, кудло чывым, тыгак кӱркам ашнем, – каласкла Тамара Ивановна. – Воктенак теплице верланен. Тиде пӧртым Валерий Петрович пелашем ыштен. Чылт шкетын. Негыз гыч тӱҥалын, леведыш марте. Шкеже строитель, пашам ышташ Москвашке коштеш. Кызыт гына тротуарым ыштен пытарыш, ынде беседкым ыштынеже.
Тиде ялыште илыше-влак кокла гыч шукынжо пенсионер радамыште улыт. Ятырын Шернур эмлымверыште тыршат, бюджет сферыште пашам ыштат. Тыгак ӧрдыж кундемлашке коштшо-влак улыт.
Ялышт изи гынат, куд суртоза ушкалым ашна. Уто шӧрымат погат. Ойлат, литржылан коло теҥгем тӱлат. Тыгак райрӱдыш ужалаш наҥгаят.
Ялыште самырык-влакат уке огытыл. Теве шукерте огыл кум икшыван Сергей ден Светлана Селезневмыт илаш толыныт. Кеч Йошкар-Олаште кум пӧлеман пачерышт уло, Сергейын мутшо почеш, тыште «шкенжым муын». Пелашыже тиде кундем гычак, еш оза военный лийын. Кызыт ялыште шым икшыве шотлалтеш, тышечын кумытшо Шернур школыш коштеш.
– Кеҥеж жаплан илаш толшо дачникна-влак тӱшка пашаште поснак чолга улыт, – манеш старосто. – Кеч корным ачалаш лектына, кеч уремыште шӱкшудым солаш тарванена – нуно пашашке эн ончыч ушнат. Теве Александр Атлашкин моткоч чолга рвезе, волейбол площадкым ыштыме пашам виктарен колтыш, электрике дене пеҥгыде кылым куча, чыла шкеак ышта, ме ял администрацийышкат полышым йодын огына мий.
Лӱмышт кумдан шарлен
Ял чапланыше, талантан еҥже-влаклан поян. Эн ончычак Патрушевмыт еш дене. Тиде ялеш шочшо, сотемдарыше-влак тукымын ачаже Степан Хрисанович Патрушев лӱмеш чапкӱм шогалтыме. Тудын кандаш икшывыж гыч кудытшо педагог лийыныт. Геннадий Степанович – филологий науко кандидат, Марий АССР наукын сулло пашаеҥже, МарГУ-н историй да философий факультетшын икымше деканже. Анатолий Степанович историй науко кандидат, Марий Эл наукын сулло пашаеҥже, Российысе историк-архивист-влак ушемын членже, палыме мер пашаеҥ. Валерий Степанович – историй науко доктор, профессор, академик, Марий АССР наукын сулло пашаеҥже, РАГН-ын действительный членже, финн-угор калык-влакын, тыгак марийын кугезе тукымыштын историйыштым, тӱвыраштым шымлымаште кугу пашам ыштен. Тиде ялешак биологий науко кандидат А.Пекпаев шочын. Шӱкшерыштак уло кундемлан палыме, марий вургемым ургышо А.Яналова ила, калык коклаште пагалымашым сулен налын.
Вячеслав Смоленцев
Снимкыште: старосто Т.Пакеева Валерий пелашыж дене кудывечыште улыт.
Авторын фотожо
