КУЛЬТУР ДА ИСКУССТВО УВЕР ЙОГЫН

Лӱмгече «ЭЙ, ШЕМЕР МАРИЙ ЙЫВЫРТЕ!..»

Лӱмгече
«ЭЙ, ШЕМЕР МАРИЙ ЙЫВЫРТЕ!..»
Иван Степанович Ключников-Палантайын кумдан палыме хоржын мурыж гыч налме корныла 15 ноябрьысе кечын лейтмотив семын шоктен.
Йошкар-Оласе Палантай лÿмеш Марий тÿвыра да сымыктыш колледжыште эр годсек паша шолын – кугу пайремлан ямдылалтме. Тудо И.Ключников-Палантайын шочмыжлан 135 ий темме да Йошкар-Оласе музыкальный училищын 90 ий юбилейжылан пöлеклалтын. Лÿмгече 2021 ий тÿҥалтыштак «Палантай кече-влак» международный проект дене стартым налын. Тиде проект 15 концертым, тÿрлö пайдале мероприятийым ушен: ДШИ туныктышо-влаклан семинар-практикум (27 январь), «И.С.Палантай ден марий сем» темылан пӧлеклалтше «йыргешке ÿстел» (26 апрель) да т.м. Кумда проект тыглай финишыш лач 15 ноябрьыште шуын.
Историй лаштыкым шергалына…
Иван Палантай (1886-1926) марий профессиональный музыклан негызым пыштышылан шотлалтеш. Провой вел Какшамарий ялеш шочын-кушшо рвезе Озаҥ олаште регент шинчымашым налын. Революций дечын вара тудын пашаже вес могырыш савырна – марий калык муро-влакым хорлан келыштара. Тиде произведенийже-влак гоч самырык композитор шкенжым мастар семын ончыкта: классический музык нормым марий интонаций дене чаплын уша. Тидын деч посна тудо Марий педтехникумысо хорым вуйлата (садланак, очыни, марий шÿлышан произведений-влак возалтыныт). Паша коклаште Иван Степанович марий калыкын талантан улмыжым шижын да умылен – профессинальный музыкальный шинчымашым пуышо учебный заведений нерген шонен. Тиде шонымашыжым лач 1921 ийыште Марий туныктышо-влакын икымше съездыштышт «О музыкальном образовании мари» докладыштыже почын пуэн.
Марий автономный республиклан 10 ий темме вашеш 1931 ий 3 апрельыште Марий искусство техникум ышталтын. 16 сентябрь гыч музыкальный ден театральный отделенийлаш приём эртаралтын, да 1 октябрьыште у тунемше-влак шинчымашым погаш тÿҥалыныт.
Тӱҥалтышлан техникумышто педагог да студент коллектив-влак чумыргалтыныт, симфонический, духовой, калык семÿзгар оркестр-влакым, хорым погымо. Кугу энтузиазм, сай лектышым вучымо кумыл, классический музык дене ялысе калыкым кумданрак палдараш шонымаш – чыла тидыже нуным ушен, ик ой дене пашам ышташ таратен.
1936 ийыште Марий искусство техникум И.С.Палантайын лÿмжым нумалаш тÿҥалын, а 1937 ийыште Музыкально-театральный училищыш савырнен. Икымше выпускник-влак шагал лийыныт: 1934 ийыште – 2, 1935 ийыште – 3, 1936 ийыште – 7 еҥ. Туге гынат лач тиде ийлаште училищым марий тÿвырам да сымыктышым вияҥдымашке моткоч кугу надырым пыштыше, кумдан палыме музыкант ден педагог-влак тунемын лекыныт. Икымше туныктышо-влак: икымше директор К.А.Четкарёв ден икымше завуч А.И.Искандаров (Палантайын тунемшыже), К.Н.Морозова, Н.А.Сидушкин, Я.А.Эшпай, Л.Н.Сахаров, К.Р.Гейст лийыныт. Нуно икымше профессиональный музыкант-влакым ямдыленыт: В.А.Эмиканым (труба классын преподаватель), К.А.Смирновым (композитор, фольклорист), В.Н.Яшмолкиным (театрысе икымше симфонический ансамбльын скрипачше), А.В.Александровам (училищын ончыкылык директоржо), А.Р.Сидушкинам (икымше кÿслезе ансамбльым вуйлатыше), Б.А.Диковым (Моско консерваторийын профессоржо).
Эн тÿҥалтыште музыкантым веле огыл, утларакше драме театр ден балет артист-влакым ямдыленыт гын, 1941 ий гыч музыкальный отделений гына кодын – техникум И.С.Палантай лӱмеш Марий музыкальный училищыш савырнен.
Кугу Ачамланде сар жапыште училище пашам ыштен огыл. Шуко туныктышо ден студент-влак элнам аралаш каеныт да утларакше вуйыштым пыштеныт. Весышт – М.Мыльникова, З.Казакова – Марий кугыжаныш филармонийысе П.С.Тойдемарын вуйлатыме Марий фронт концертный бригадын пашашкыже ушненыт. Сар деч вара училище тунемше-влаклан угыч омсажым почын: у студент-влак ден у преподаватель-влак ушненыт. 90 ий жапыште 4019(!) еҥ профессийым налын.
1953-1960 ийлаште Ленинградысе архитектор С.Тамбиеван проектше почеш у зданий чоҥалтын. Училищыш пурымо верым ионический ордер колонно-влак, лепнине сылнештареныт, тыге сымыктыш полат оланан шкешотан тÿсшым ончыкташ тӱҥалын (Шкетан лÿмеш драма театр дене пырля).
Училищын кугешнымашыже – 400 верлан Кугу концерт зал. Тудо 1956 ийыште Моско консерваторийысе концерт зал семын чоҥалтын. Моло тыгаяк зал дене таҥастарымаште акустике шот дене тудо ик кÿшыл верым налеш. Залыште уна семын кумдан палыме кугу музыкант-влак лийыныт, выступатленыт: Д.Шостакович, А.Эшпай, Н.Жиганов, Н.Рахлин, Л.Власенко, Э.Грач, А.Эйзен, А.Бахчиев, Л.Берман, Д.Шафран, А.Воскресенский, Д.Поллак, В.Горностаева, А.Слободяник, В.Тонха, С.Доренский, Р.Урасин да молат. 2016 ийыште заллан Андрей Эшпайын лÿмжым пуымо.
Музыкальный училище шке выпускникше-влак дене моткочак кугешна – марий училищын лÿмжым нуно тÿня мучко нöлтеныт да южышт кызытат ты сомылым шуктат. Тиде композитор-влак: Э.Н.Сапаев («Акпатыр» икымше марий оперын авторжо), А.Б.Луппов («Чодырасе легенде» икымше марий балетын авторжо), К.А,Смирнов, В.А.Захаров; театрын да оркестрын солистше-влак: Г.А.Апайкин, В.Я.Шамиданов, С.М.Чечётко, Е. ден Ю.Тюлькинамыт (ака ден шÿжар); консерваторий доцент да профессор-влак: А.Л.Маклыгин, А.Ю.Протасов, И,Ф.Сабирьянов, Г.Т.Ластовка, А.В.Селиванов, В.В.Хлебников да молат.
90 ий жапыште училищым 20 директор вуйлатен: К.А.Четкарёв, В.В.Ситникова, М.Г,Яндулов, А.С.Королева, И.А.Белов, И.П.Ибраев, А.И.Пайдемиров, С.А.Куприянов, А.В.Александрова, К.Л.Кузнецова, Б.С.Мишурин, И.И.Иванов, А.А.Мартынов, В.П.Ворончихин, Г.Ф.Таныгин, С.И.Иванов, Р.Л.Яшметова, С.Н. Морозов, А.И.Кленов, А.А.Паскичев (2018 ий гыч).
2005 ийыште, ты училище ден Тÿвыра да сымыктыш колледжым ушымеке, И.С.Палантай лÿмеш Тÿвыра ды сымыктыш колледж ышталтын – музыкальный училище Академический музык факультетыш савырнен. А 2020 ий 30 ноябрьыште тиде кугу организацийыш тыгак Национальный сымыктыш гимназий пурен. Кызыт академий музык факультетыште 7 отделений пашам ышта: фортепиано, оркестр кыл семӱзгар, духовой семӱзгар, калык семӱзгар, хор дирижирований да музык теорий.
Пайрем кечын
15 ноябрьыште Академий музык факультетын А.Эшпай лÿмеш Кугу концерт залыштыже торжественный мероприятий эртен. Тÿҥалтыш мутым директор А.Паскичев ойлен: «Музыкальный училище – элнан тÿвыра аланыштыже ик сылне бренд. Палантайын лÿмжым Россий мучко палат – мемнан выпускник-влак престижный вузлаш тунемаш пурат. Колледжын улмыжлан кöра йоча музыкальный школ-влак пашам ыштат – вет туныктышо кокла гыч утларакше мемнан выпускникна улыт. Выпускникна-влакак республикынан творческий коллектив-влакым пояндарат: театрым, филармонийым… Нуным ме тауштена, ветеранна-влаклан посна таум ойлена».
Саламлыме мутым Марий Эл тÿвыра, савыктыш да калык паша шотышто министр К.Иванов ойлен: «Волгыдо концерт зал! Волгыдо пайрем! 90 ий – писын шуаралтме, марий тÿвыраш аклаш лийдыме надырым пыштыме пагыт. Талантан музыкант ден композитор-влак тыште тунемыныт. Пытартыш ийлаште колледж дене шуко проектнам илышыш пуртышна: Чумыр марий йоча хор, оркестр-влак…». Министр коллективлан тазалыкым да умбакыжат усталык сеҥымашым тыланыш. Палемдымыж почеш, колледжлан (образовательный кластерлан) федерал бюджет гыч тÿвыра шотышто креативный индустрийым шуараш 2022 ийыште 43,7 млн. теҥгем пуат. Марий Эл Кугыжаныш Погын вуйлатыше А.Смирновын лӱмжӧ дене тудын алмаштышыже Е.Кузьмин саламлен. Тиде кечын ятыр кугу уна деч поро тыланымаш йоҥген, да шуко преподавательым Чап грамот, Таушымаш дене палемденыт.
Официальный ужашым концерт сылнештарыш. Шкешотан пöлекым скрипка дене шокташ туныктышо-влак йоҥгалтарышт. А.Эшпайын пьесыжым шоктымышт шукылан ушеш кодеш докан: ямле йÿк, чонлан лишыл марий мурын интонацийже-влак чоным лыпланадрышт.
Кастене уна-влакым да чумыр педагог коллективым кугу концерт вучен. Тудо Э.Сапаев лÿмеш опер да балет академический театрын сценыштыже эртен. Музыкальный колледжын илышыж дене 20 минуташ «Наследники Палантая» фильм гоч палдареныт. Директорын алмаштышыже Е.Соколова палемден: «Кажне провинциальный музучилище мо дене кугешнен кертеш: симфоний оркестр, духовой оркестр, камерный ансамбль, смешанный хор. Мемнан дене чыла тӱрлӧ классический музыкальный семӱзгар дене шокташ туныктат, тыгайжым моло вере шуэн вашлияш лиеш. Коллектив туныктымо традицийым аралаш тырша, ондаксе туныктышо-влак денат пеҥгыде кылым куча».
Фильм деч вара Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже М.Васютин саламлен да икмынярлан наградым кучыктен. «Тÿвыран сулло пашаеҥже» чаплÿм дене колледж пеленсе йоча сымыктыш школын директор Е.Мещанинова, Марий Эл вуйлатышын Тауштымашыж дене Е.Соколова, Г.Шолохован, М.Павлова, А.Паскичев палемдалтыныт. Кумдан палыме музыкант В.Шапкинлан пуышаш «Калык верч тыршымаш. Марий Эллан 100 ий» медальым пелашыже Светлана Шапкиналан кучыктымо.
Марий да Йошкар-Оласе митрополийын архиепископшо Иоанн каласыш: «Марий профессиональный музыкылан негызым пыштыше Иван Степанович Палантай шке паша корныжым регент профессий гыч тÿҥалын, Озаҥ олаште тунеммыж годым шуко хорын мурымыжым колын. Садланак тудо пален: кузе кугу хор мурышаш, кузе тудым вуйлаташ. Очыни, садланак 1923 ийыште Совет Российын Икымше хор олимпиадыштыже (Моско ола) тудын погымо марий хоржо кокымшо верым налын. Тунам икымше верым М.Е.Пятницкийын хоржылан пуэныт ыле».
Моткоч вучымо да куандарыше мутым Озаҥ кугыжаныш консерваторий гыч толшо профессор-влак Р.Абдуллин, А.Маклыгин, А.Протасов ойленыт. Рубин Кабирович шуко ий консерваторийым вуйлатен, татар улеш гынат, шÿмжын ик ужашыже Йошкар-Ола дене кылдалтын: «Палыза – тендан профессий эн кÿкшӧ. Чондан шокшым аралыза, таза лийза!» Александр Львович – кумдан палыме профессор, училищын выпускникше: «Мый Йошкар-Оласе училищыште тунеммем дене кугешнем. Чоныштем Палантайын изи тулжо йÿла – ме Яшмолкинан, Палантайын уныкажын, классыштыже тунемынна». Александр Юрьевич, Красногорский поселкын эргыже, училищын выпускникше, баян семÿзгар дене шоктышо виртуоз: «Мыйын шонымаште, музыкальный училище эн виян выпускник-влакым луктеш. Ончыкыжымат талантан тунемше-влакым тыланем!» А Рубин Абдуллин орган дене И.С.Палантайын Хорын переложенийжым шоктен ончыктыш. Концерт дечын вара шуко деч «Органна тыге виян эше иканат шоктен огыл» манмым колаш логале. Шочмо училищым саламлаш Гнесинмыт музык академийын (Моско ола) деканже А.Селивановат толын ыле. Тудо баян дене оҥай пьесым шоктен ончыктыш.
Концертыште марий композитор-влакынат – И.Палантайын, А.Эшпайын, А.Незнакинын да Э.Архипован – произведенийышт йоҥгалтыныт. Уна-влакым тӱрлӧ жапысе выпускник-влак: Е.Таникова (электросрипке, Санкт-Петербург ола), Э.Гурьева, Е.Никитина, П.Крючко (Опер да балет театрын солистше-влак) да ятыр моло куандареныт.
Надежда Лукиянова, музыковед

Фотом колледжын тоштерже гыч налме
А.Комелинын фотожо
Е.Никифоровын фотожо
Снимкылаште:
1. Икымше выпускник-влак, 1963 ий:
кÿшыл радамыште (шола гыч пурлашке): К.Смирнов, ӱлыл радамыште (пурла гыч шолашке) кокымшо – А.Александрова, кумшо –П.Купрянов
2. Икымше преподаватель-влак шола гыч пурлашке шинчат): А.И.Искандаров – нылымше, Л.Н.Сахаров – кудымшо.
3. Rызытсе директор А.Паскичев саламла
4. Р.Абдуллин, А.Маклыгин, А.Протасов

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий