24 январьыште Звенигово районысо Красногорский библиотеке пеленысе «Мушмарий сескем» клубын черетан заседанийже эртен. Тудо поэт, писатель да фронтовик Василий Элмарын шочмыжлан 115 ий теммылан пӧлеклалтын.
Шочмо мланде – чон шепка
«Марий ешеш мый шочын-кушкым,
Улам марий, марла ойлем.
Кузе умылем изамым рушым,
Тудат тугак умыла мутем», – возен Василий Элмар «Мый йӧратем родной элемым» почеламутыштыжо. Тиде 1940 ийыште лийын. Вара шочмо элым йӧратыме шӱлышан произведенийым школ хрестоматийыш пуртеныт, да кажне йоча, ты шотышто мыят, тудым класс ончылно кумылын лудын. Палемдыме почеламут школлаште ма клублаште эртарыме шуко тӱрлӧ мероприятийыште эше кужу жап йоҥген. Кызыт В.Х.Колумб лӱмеш республикысе йоча да самырык-влаклан книгагудо Марий Эл Республикын кечыж вашеш «Мый йӧратем родной элемым» почеламутым лудмо конкурсым ий еда эртара.
Редакцийыштына ыштен
– Ила гын, Василий Сергеевич Козырев 22 январьыште 115 ийым тема ыле. Тудын ачаж ден аваже Николаевмыт лийыныт. Поэт-землякна Козырев фамилийым да Элмар шояклӱмым налын. Элмар – эл ден марийым ончыктышо мут, – шарнымаш касым почо книгагудын вуйлатышыже Алевтина Семёнова. – Василий Элмар Звенигово районысо Шӱкшӧ Кожласола ялыште шочын. Ачаж ден аваже кресаньык лийыныт. Еш пеш йорлын илен, сандене Василий верысе икымше ступенян Кугу Шигак школыш 11 ияш веле каен. Тудын деч вара Памар селасе кресаньык молодёжь школышто тунемын, ныл ий гыч Озаҥ кугыжаныш университет пеленысе пашазе факультетыш пурен. Рабфак деч вара Йошкар-Оласе фабрике-завод школышто туныктен, тыгодымак «Марий коммуна» газет редакцийыште корректорлан ыштен. Лач тиде жапыште почеламутым возаш тӱҥалын. Йошкар Армийыште служитлымыж годым тыглай салтак гыч изирак лейтенант марте кушкын. Армий деч вара «Марий коммуна» газет редакцийышкак пӧртылын. Тыште тудо ответственный секретарьлан, ялозанлык пӧлкам вуйлатышылан тыршен, тыгодымак «Пиалан илыш» марий альманахын редакторжылан ыштен. Ешым чумырен: Шернур район Кускин ял гыч Клавдия Чемековам марлан налын, вате ден марий кок эргым ыштеныт.
Илаш ӱшанен возен
1941 ий декабрьыште Василий Козырев Кугу Отечественный сарыш каен. Фронтышто политрук лийын. Поэт Йошкар Армийын тул-вӱд вошт эртымыж жапыштат «Марий Эл» газет редакцийыш заметке-влакым возен, сылнымут пашажымат вияҥден. Тыште мый поснак «Сур шинель» почеламутшым палемдынем, молан манаш гын тиде произведенийыште темым моткоч келгын почын пуымо – тыге возымым тетла нигуштат лудын омыл. Клавий пелашыжлан да кугурак Анатолий эргыжлан возымо серышыже-шамычым стендыште верлаҥдыме. Фашист тӱшкам вашке сеҥыме, мӧҥгӧ пӧртылмӧ да сайын илаш тӱҥалме ӱшан дене темше письма-влакым лудат, да могыр коваштылан эсогыл копыж чучын колта.
Василий Элмар 1942 ий апрельыште сусыргымыжлан кӧра госпиталь гыч мӧҥгышкыжӧ эмлалташ толын. Кожмак чонан да марий шӱлышан пӧръеҥ тиде жапыштат паша деч посна шинчен кертын огыл, адакат «Марий коммуна» газет редакцийыш пӧртылын, партий илыш пӧлкан литпашаеҥжылан ыштен. Октябрьыште угыч фронтыш каен. Смоленскым утарымаште участвоватлен. 1943 ий августышто ик наступлений годым В.Козырев ротын сусыргышо командиржым алмаштен. 22 августышто батальонын командирже марий офицерым боевой приказым налаш ӱжыктен. Командный пунктыш кайымыж годым Василий Козыревын эрдышкыже снарядын осколкыжо толын керылтын. Тудым да эше кок сарзым санитарный ротыш имне дене наҥгайыме годым воктенышт немыч снаряд пудештын, да орва шырпын шаланен. Имнят, воин-шамычат тушанак пытеныт…
– Тиде шучко сӱретым поэтын фронтысо йолташыже, марий рвезе, кугурак лейтенант Яков Андреев ужын. Тудын каласкалымыжым, шуко жап эртымеке, гвардий капитан Клим Березин возен налын да «Марий коммуна» газет редакцийыш колтен. Серышым 1977 ий 23 августышто лекше газетыште савыктеныт. Яков Михайловичын ойлымыж почеш, Василий Козыревым Калуга областьысе Спас-Деменский районышто верланыше Холм ял воктене тоеныт. Марий поэт Макс Майн землякна дене Алфёрово ял кундемыште чеверласымыж нерген возен. Звенигово районын Шарнымаш книгаштыже поэтым тойымо верым Семеновка илемыште ончыктымо.
Шонымаш, темлымаш, пӧлек…
Василий Элмар улыжат 33 ий илен. Тышеч 10 наре ийжым сылнымут пашалан пӧлеклен. Тиде кӱчык жапыштат шагал огыл почеламутым возен.
– Чаманен палемдаш веле кодеш, Василий Сергеевич ик книгажымат кидыштыже кучен ончен огыл. 1942 ийыште «Марий коммуна» газет редакцийыште пашам ыштымыж годым «Ончыко» книгажым Озаҥыш савыкташ ямдылен колтен, но ош тӱняшке лекмыжым ужын шуктен огыл – адакат фронтыш каен. А 1945 ийыште, поэтын колымыж деч вара, «Мый йӧратем родной элемым» ойырымо почеламут сборникшым Марий книга савыктыш пӧрт ямдылен луктын, – ик велым куан, вес велым шӱлыкан факт дене палдарыш «Ончыко» журналын тӱҥ редакторжо Игорь Попов. Поэт шарнымаш касыш толшо-влаклан «Пытартыш ветеран» почеламутшым лудо да библиотекылан шкенжын «Поч омсатым» книгажым пӧлеклыш.
Марий книга савыктыш пӧртын пӧлка вуйлатышыже Юрий Соловьёват марий поэт, писатель да актёр-влакын илышышт гыч икмыняр оҥай фактым почо, а икте шотышто шонаш таратыш: Василий Элмар Озаҥысе рабфакыште землякше Йыван Кырла дене ик жапыштырак тунемын кертын. А эше тудо чапланыше поэт дене кылдалтше факт-влакым пелашыжын шочын-кушмо Шернур кундемыштат погаш да нунын негызеш документальный книгам лукташ темлыш. Юрий Ильичат библиотекын фондшым «Эхо» да «Мустафа-Кырла – улына пырля» книга-шамычше дене пойдарыш.
Шарнат да аклат
Василий Элмарым шарныме касым «Теремок» йочасад гыч толшо изи ӱдыр-рвезе-влак «Мый йӧратем родной элемым» почеламутым сылнын лудмышт, марла куштымышт дене сӧрастарышт. 2-шо №-ан школын тунемшыже-шамыч пагалыме поэтын «Родной ял воктечын» почеламутшылан возымо мурым йоҥгалтарышт. Калыкым тыгак «Мушмарий сескем» клубын поро йолташыже-влак: Галина Якушева, Валентина Кириллова, Геннадий Васильев да Таисия Смирнова – сылне мурышт дене куандарышт.
Провой вел калык чапланыше землякшым эреак шарнен ила: Кожласолан ик уремжылан Василий Элмарын лӱмжым пуэн, Красногорский посёлкысо 2-шо №-ан школ пырдыжыш шарнымаш оҥам сакен, поэтын шочмо пӧрт кумдыкыштыжо чапкӱм шогалтен, йырже лапка печым шогалтен, кӧргыжым кажне шошым тӱрлӧ пеледыш дене тӱзата. Тений тушто табличкым уэмдаш шонат.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо