Тенийсе идалыкым Россий Прездент В.Путин Калык тӱвыра поянлык идалык семын увертарен. Советский посёлкышто илыше тыглай марий ӱдырамаш Галина Щербакован вуйлатыме, ынде шукертак калыкыште пагалымашым сулен налше «Кугезе кумыл» фольклор коллективше нерген возаш огыл гын, язык лиеш. Галина Александровна шкежат калык усталыкым вияҥдымашке кугу надырым пыштымыжлан, тӱвыра да каныме пашаште ятыр ий тыршымыжлан 2019 ийыште «Марий Элысе тӱвыран сулло пашаеҥже» чап лӱм дене, а кодшо ийын «Душа народа – калык чон» премий дене палемдалтын. Мо оҥайже, ӱдырамаш шкеже эре повар-кондитерлан ыштен, музыкальный шинчымашыже уке гынат, шочмо калыкшым, тудын йӱлажым, мурымаш ден куштымашыжым йӧратымашыжак тыгаяк шӱлышан творческий коллективым чумыраш, да 22 ий тудын пашажым виктараш полша. Полша веле огыл, Советский каныме рӱдерыште нунын шкеныштын пӧлемыштат уло. Тушко пурет да, ала марий еҥын суртышкыжо, ала марий йӱла дене палдарыше тоштерыш логалынат манынат шоналтет. Эсогыл юмыулкат уло…
– Галина Александровна, ты пӧлемым шкендан кокымшо суртда семынак тӱзатеда, очыни?
– Чын, тиде пагытыште тудо кокымшо мӧнгышкак савырнен шуын. Чылажат шке кид дене ышталтын, шке вий дене чумыралтын.
– Ӱмыр мучко поварлан пашам ыштыше ӱдырамашын ансамбльым чумыраш шонымашыже кузе шочын?
– Посёлкыштына марий фольклор ансамбль лийже манын эре шонен коштынам, но нимат лийын огыл. А мый изинек мураш-кушташ йӧратем. Марий вургемымат шкак ыштем. Школыш коштмо годымак, иктанаш-влак дене погынен, имньым кычкен, ял еда концертлам ончыктен коштынна. Ик жап «Роҥго памаш» ансамбльышкат коштынам. Сандене ик шыже кечын каен колтышым сай палымем Дина Александровна Пайкова деке. Тудо гармоньым шокта. Темлышым ансамбльым чумыраш да тудлан шокташ тӱҥалаш. Ынде 22 ий пырля пашам ыштена. Концерт дене лекме годым шкенжым алмашташ ынде вес гармонистымат – Эльвира Егошинам – туныктен шуктен. Кызыт ансамбльыш 13 еҥ коштеш. Иктышт тӱҥалтыш гычак ушненыт, весышт варарак толыныт. Кок пӧръеҥна уло: тӱмырзӧ Андрей Иванов ден гармонист Валерий Гусев. Ансамблем Советский районысо сборный команде гае, посёлко гыч веле огыл, тӱрлӧ илем гыч улыт: Вятский, Ӱшнур, Ӧрша, Алексеевский, Колокудо, Шуарсола. Тӱмырзӧ школ пытармекак толын да кызыт марте мемнан дене пырля. Эн самырыкше Галина Кутасоват, рвезынек толын. Вигак шымакш ден йыдалым чиктенна, но тудо ик ганат «Мый рвезе улам, ом чий» ойлен огыл.
– А молан тугеже повар пашам ойырен налында?
– Илыш тыге савыралын, школ деч вара райпо гоч повар-кондитерлан кооперативный училищым тунем лектынам. Ончыч райпоштак, вара тӱрлӧ вере тыршенам. Марлан каенам, йочам ыштенам… Марий дене илыме пиалем кӱчык лийын, шкет кодынам. Но кок икшывемат йол ӱмбаке шогалтенам, шинчымашым пуэнам. Кызытсе пелашем дене ынде кумло ий ваш келшен илена. Тудо мыйын тӱҥ энертышем, полышкалышем. Илышын чыла нелытшым чытен лекташ шкем кучен, виктарен моштымемат, весе-шамычым умылен, ончен, пушкен-йӱктен, мурен кушташ йӧратымемат полша, очыни. Эре гаяк изирак вуйлатышылан ыштенам, сандене ансамбльыштат кӱлмӧ годым пеҥгыдын йодын моштем.
– Марий вургемым шкак ыштеда ойлышда…
– Мыйын урлыкшак тугай, кидпашалан шӱман. Шкежат нылымше класс гычак авам дене пырля шинчымаш касыш кошташ тӱҥалынам. Шкаланем тувырлан вынерым куэнам, тӱрленам, ургенже авам пуэн. Кызыт марий вургемым чыла шкак ыштем: тувырым, шовырым, ончылшовычым, шийдарманым. Тӱрлем, пидам, ургем, тошто тӱран тувырымат уэмдем. Кидпаша чоным кандара. Шийдарманым Алёна ӱдыремат ышташ кумылаҥын. Ансамбльыш коштшо-шамычымат чылалан туныктен шуктенам. Концерт вургемым тӱрыс шке ыштена. Пырля кидпашам ыштыме годым планым рашемдена. Чыла пайремым пырля эртарена, шочмо кечылан ваш пӧлекым ыштена, ик еш гай улына. Канашат, кӱлешан поро пашашкат лектын толына. Мутлан, тений шыжым Паймыр памаш кумдыкым эрыктен тӱзатышна.
– Пӧлемыштыда марий вургеман курчак шуко, куымо станокат шога…
– Курчакым пеш шуко ыштенам, кӧлан гына пӧлеклен омыл. Эсогыл Америкышкат наҥгаеныт. Вургемжымат нунылан шкак ыштем. Куымо станокым шкак погенам. Проект окса дене шӱртым налме. Олымбаке, кӱварыш шарыме настам монь куэм. Пӧлемыш экспонат-влакым чыла вере погем, южым кондат, пӧлеклат.
– Тынар ийым вачываке налмеке, жапшым кузе, вийжым кушеч налыда?
– Мый латик шагат деч ончыч нигунам малаш вочмаш уке. Пытартыш жапыште черлырак лийынам гынат, кид дене веле огыл, эре ала-мом уым ыштымак шуэш. Умылем, ийгот погына, но чыла коден каяшыжат чаменем: ансамбльышкат, пӧлемышкат тынар вийым пыштыме. Кӱлмӧ годым мый ни жапым он ончо, ни оксам ом шотло. Иктаж-куш каяш кӱлеш гын, чесымат ыштем, пӧлекым ямдылем, чылаштым тарватем да наҥгаем. Мо куандара: коллективнам чыла вере эре кугу уна семын вашлийыт, пайрем семын ӱстелым погат, пӧлекым кучыктат. Мемнан деке толшо уна-влакым ме шкежат эре сайын вашлийына, тыгак чес, пӧлек дене. Ончылгоч ӱштым, потам монь пидына. Мемнан почеш шукын пӧлеклан тыгак пидаш тӱҥалыныт. Мемнан эртарыме иктаж-могай пайремыш толын кайымеке тауштымо ойым колаш моткоч куанле. «Тендан деч вара мемнанат ала-мом тыгайым ышташ кумыл лектын, пашана ылыжын», — манмыштак мом шога. Пӧлемнам кузе пойдарымым ончен какйымекышт, шкенышт дене тыгаяк пӧлемым почедат. Южо толшыжын шинчавӱдыштат лектеш. Кӧланже йол пидашат, куашат туныктен колтем. Лӱмын тунемаш толшо-шамычат улыт.
– Тыланда пӧлемжым вигак ойырен огытыл вет?
– Ончычракше пырля погынашат йӧн лийын огыл. Но варажым республикысе Марий тӱвыра рӱдер шке мероприятийлашкыже, марий-шамычын илыме моло кундемыш миен толаш ӱжаш тӱҥалын. Эрыкын мастарлыкнат шуаралтын, чапнат нӧлталатын. Могай гына регинышто лийын огынал: Одо, Коми, Чуваш, Мордва, Киров, Уржум, Угарман, Карелий. Загранпаспортна лийын огыл, Эстонийышкат ӱжыныт. Эшежым ме кеч-куш марий сурт-пече дене палдарыше чыла арвер, эсогыл куымо стан, шондык, коҥга, йолвондо, тулвондо, моло реквизит, марий кочкыш дене коштына. Йошкар-Олаште эртаралтше Пеледыш пайремыш лач ме икымше гана «Марий кудо» дене миенна. Тудын деч вара конкурсыматым эртараш тӱҥалыныт.
– Ансамбльын лӱмжӧ кузе лектын?
– Верысе книгаудо пелен «Кугезе вож» клуб ыле. Тушко изиш коштынам. А вара ансамбльлан «Кугезе кумыл» лӱмым пуэнам. Ме концертыш чылт тошто марий вургемым чиен лектына, йыдал гыч тӱҥалын, шымакш марте. Ончыч шкенан районысым веле ыле гын, варажым тӱрлӧ кундемысе марий-влакын чиемыштымат ыштен чияш тӱҥалынна. Концерт мучко куд ганат чиен кудашына. Телылан чияш кажныжлан сукна, ватыкан мыжерат ситышын шкфыште кеча. Пӧръеҥ-влаклан костюмымат шкак ыштенам. Нунылан кум мужыр кемым республикысе тӱвыра министр пӧлеклен гын, ӱдырамаш-влак шем ден ош тӱсаным шке окса кӱшеш налынна. Кажне участникын костюмым пышташ пӧлемыштына посна шондыкшат уло.
– Репертуарда тӱрыс марий калык йӱла дене кылдалтше. Кузе тудым пойдареда?
– Радиошто гына 100 утла мурынан записьше уло. Ме калык муро-влакым гына мурена. Кажныжлан келшен толшо вургемым чиена. Дина Пайкова кеч-могай пайремлан, йӱлалан, амаллан мутымат, семымат келыштара. Ансамбльыште иктыжынат музыкальный образований уке гынат, ме кажныже гаяк изинек чыла марий йӱлам эскерен, шотлен тунемше, мураш-кушташ кумылан улына. Марий кечышот радамыште улшо чыла пайремым эртарена. Эсогыл Тувыртыш пайремым эртараш тӱҥалынна. Концерт але иктаж пайремлан марий кочкшым суртыштем шкак ончылгоч ямдылем. Кумылым налаш марий кочкышат полша. А калыкна эн ончыч лач кумылым акла. Кызыт мый моткоч куанем марий вургемым утларак еҥ ышташ тӱҥалмылан. Но южгунамже фольклор коллектив-влак чылт ӧрыктарат да сырыктарат. Кугезе йӱлам шотыш налде, лийдымым ончыктат: соркан вургем ӱмбаке шийдарманым чиен лектын кертыт але ыштыр дене пырля кӱкшӧ таганан туфльым чият… Кугезе йӱлан шот-ратшым палыман да шотлыман.
Чаманен каласыман, кызытсе тукым марий кидпаша дене кызытсе пӧртым я пачерым сӧрастарыме ваштареш улеш. Мыйын гын тидлан шке сурт пелен изи пулдыр уло. Тушто чылажат мыйын кумыл почеш келыштралтын. А такшым, чыла шот дене ыштен моштышто марий ӱдырамаш пакчашкыжат моторын чиен лекшаш.
Светлана Носова мутланен
Н.Щербакован еш альбомжо гыч налме фото.
