манеш Морко район Ӱшӱттӱр ял гыч шке озанлыкыштыже шуко шорыкым ашныше Валерий Федоров.
Соцконтракт – сай йӧн
Валерий Евгеньевич изиж годсекак вольыклан шӱман лийын. Самырыкак ача деч посна кодын, аважлан, Ираида Арсентьевналан, вольыкым ончаш полышкален. Варажым тидыже илышыштыже моткоч кӱлеш лийын, шорыкым ончаш кумылаҥын. Тидлан йӧн лийын, вет тӱшка озанлык панкрутыш лекмек, йырым-йыр мланде яра киен. Тудым арендыш налаш нигӧ вашкен огыл, моланже, тыште мланде ошман, шурно, моло кушкыл умен ок атылане. А теве шорыкым кӱташ вер моткоч келшыше.
– Идалык ончыч районысо социально аралыме отдел дене шке озанлыкыште вольыкым ончымо пашам вияҥдаш договорым ыштышым, – ойла Валерий Евгеньевич. – Тений 29 августышто срокшо эртыш. Тушто ончыктымо семынак чыла условийым тӱрыс шуктенам. Полыш окса дене мотоблокым, косилкым, вич тонн пырчым нальым. У технике сай полыш лие. Тидын марте шудым ямдылаш да шупшыкташ еҥым веле тарленам. Но лачак мотоблок дене гына, манмыла, умбаке от кай. Теле гоч шорыкым ашнен лукташ шуко шудо кӱлеш. А тудым кӱчык жапыште ямдылыман. Йӧра кеч тений кеҥежше кукшо лие, шудым ямдылаш, поген налаш игече келшыше ыле. Мотоблок дене солымо шудым ворошилке дене овартенам, вара тележкыш кид дене оптенам да левашыш намиен ястаренам. Но ты гана шудо, очыни, вес кеҥеж марте ок сите, кунар-гынат налаш логалеш. Кукшо кеҥежлан кӧра шудо лӧзан ыш куш.
Шонымашкыже шуын
Федоров ял воктенак 110 гектар мландым арендыш налын. Тыште шорыкым кӱта, тыгак шудым ямдыла. Ты пасушто кургым ямдылаш, шудым шупшыкташ тракторым налаш шукертсек шонен коштын. Шонымыжо шукерте огыл гына шукталтын: Советский район Роҥго велым МТЗ-82 тракторым родыж-влак деч налын конден. Тудо пакчаштыже шога, тележкыже уло. Ынде роторный косилкым налаш лийын. Шудым савырыме агрегатше уло, тудын дене ончычшат пайдаланен.
Пасушко икмыняр кумдыкыш шукияш шудым шкеак ӱден. Мландым мотоблок дене куралын. Нӧшмым кид дене кышкен ӱден. Но шижын: тыге нӧшмӧ шуко кая, вет чыла урлыкашак рокыш тӧр ок воч. Шукерте огыл Азъял гыч фермер (тудо шыдаҥым, шӱльым, шожым ончен кушта) шӱльӧ пырчым конден ыле. Тудо Федоровлан вес ийлан нӧшмым сеялке дене ӱден пуаш сӧрен. Тыге куштылгырак лиеш.
Шорыкым пукшаш пырчыже кызытеш шкенжын уке, налаш перна. Шӱдӧ наре мешак шӱльым налеш. Федоровын мутшо почеш, тыгай пырчым шорык поснак йӧратен кочкеш, капым пога. Пача-влак гын лу-лучко кечашак тыгай пырчым кочкаш тӱҥалыт да нелытым писын погат.
Терысым пасушко шупшыкта, ик лончо дене опта да вара ик-кок ий гыч тыште сай шудо кушкын шогалеш. Вет ӱяҥдышыштыже шудо кичке аралалтеш да вара шытен лектеш. Чылт ошман верыштак (тушто моко гына кушкын) шорыкым кӱташ, ужар шудым пукшаш сай вер лиеш. Тыгай йӧн дене ынде ик ий веле огыл пайдалана.
Тошто левашым вӱташке савырен
Шорыкым ондак шке вӱташте ашнен гын, варажым Изнур ял воктене ончычсо колхозын пырче аралыме кумда левашыжым кургым, пырчым аралыме складыш савырен, шорыкым шогыкташ вӱталан келыштарен. Лачак кермыч меҥге-влак гына аралалт кодыныт улмаш. Оралтын пырдыжшым ыштен, леведын. Тений кеҥежым ты вӱта-леваш воктеке изи пӧртым келыштарен, кермыч дене коҥгам оптен. Тыге телымат тыште жапым эртараш лиеш. Тиде оралтыже илыме сурт-печыж деч тораштак огыл верланен, тышке велосипед дене кудалыштеш.
Ик нелылык гына уло: тыште кызытеш вӱд уке. Кумло литр пурыман вич канистрыш вӱдым тема да мотоблокыш шынден конда, кормушкыш шорыклан йӱаш шында. Скважиным кӱнчышӧ бригадылан йодмашым пуэн. Ты бригаде мийымына кечын У Торъял районышто пашам ыштен, вара тышке толеш. Вӱд лиеш гын, вольыкым ончаш ятырлан куштылгырак лиеш.
– Кызыт кӱтӱштем кандашлу шорык шотлалтеш, – каласкала Валерий Евгеньевич. – Эн шукыжо шӱдӧ кумло марте вуй лийын. Но тений кугу туткарыш логальым: кӱтӱм майыште Ӱшӱт эҥер воктеке колтенам ыле. Тушто коло вич шорыкым, ты шотыштак пача-влакым, пире-шамыч пытарышт. Шӱйыштым пӱчкеденыт. Тидын деч вара кӱтӱм тушко колтымым чарненам. Мый вет вольыкым посна кӱтымаш уке, луктын колтем да пасушто шке семынак коштыт. Шонымаш лийын электрокӱтӱчымат налаш, но тыге эрыкыш колтен кондышташ утларак келша, луктын колтет да торашкак огыт кай. Кастене пычкемышалташ тӱҥалме жаплан шкештак вӱта воктеке толын шогалыт.
Федоровлан вольыкым ончаш, кургым ямдылаш пелашыже Надежда Николаева полша. Тудыжо Зеленогорский посёлкышто верланыше интерантыште медсестралан тырша. Валерийын аваже, Ираида Арсентьевна, шорыкым тӱредеш. Но кызыт межше гына кӱлшӧ сату семын ок аклалт, килограммжым кумло теҥге дене Татарстаныш портышкемым ыштыше мастар-влаклан ужала.
Вольыкым ешарынеже
Валерий Евгеньевичын ончыкылык шонымашыже – шорыкым шукемдаш. Кызыт романовский урлыкым ашна. Но тудо верысе урлык дене кунар-гынат варналтын. Идалыкыште кок гана кок-кум пачам ышта. Вич тылзе тӱж коштеш. Федороын мутшо почеш, тидын дечат шуко пачам ышта, но авашт нуным иканаште пукшен луктын ок сеҥе, шӧржӧ ок сите. Сандене кок пача шочын гын, эн чот келша.
– Мый ончыкыжым катумский урлык шорыкым ашнаш тӱҥалаш шонем, – ойла Федоров. – Тудым Ленинградский областьыште Александр Лебедь романовский урлыкым Америка гыч кондымо урлык дене ушен луктын. Ынде тиде урлык кумдан шарлен. Шыллык урлык. Межше пеш шагал кушкеш, шкежак йога. Тага 110 килограмм марте нелытым пога, шорык – 80 килограмм йотке. Лу ий марте ила, йӱштӧ телым сайын эртара, кургымат утыжым ок кычалтыл. Шылже презыным ушештара. Тудым Ленинградский область гыч налын кондаш гын, иктыжак шӱдӧ тӱжем марте теҥгешке шуэш. Такшым пошкудо Татарстаныштат тиде урлыкым ашнаш тӱҥалыныт, ик вуйжым кумло вич тӱжем марте теҥгелан ужалат. Шонымаштем, налаш лиеш.
Шорыкым шыллан онча. Килограммжым 220-230 теҥгелан ужала. Ик тага, мутлан, латкок тӱжемыш шуэш. Утларакшым Татарстан велым налаш толыт. Шукерте огыл иканаште витле вич вуйым колтен. Пачам налаш йодшо-влакат улыт, ончышо тыгай самырыкымат ужален, но ынде пален налын, ончен куштен ужалаш ятырлан пайдалырак.
Вячеслав Смоленцев
Снимкыште: Валерий Федоров – вӱташте.
Авторын фотожо
