Оршанке районысо «Родина» колхоз ялозанлык производственный кооператив (СПК) ошкыл почеш ошкылым ышта.
Тиде колхоз районышто веле огыл, пӱтынь республикыште кокла радамым ӱшанлын куча. Тудо Марий Эл Республикысе ялозанлыкын сулло пашаеҥже Зинаида Прыгунован вуйлатыме пагытыште поснак вияҥын кайыш. Озанлык шагал огыл техникым нале, пасу пашаште ойыртемалташ тӱҥале, вольык ончымо паша икшырымын воранен кайыш. Но, чаманен каласаш кӱлеш, тале да уста вуйлатышын ӱмыржӧ кенета кӱрылтӧ. Вара озанлыкым Вера Ирдинкина вуйлаташ тӱҥале. Кызыт тиде пашам Евгений Михайлов шукта. Тудын дене газетын ял илыш дене редакторжо Вячеслав Смоленцев вашлийын мутланен.
– Евгений Вениаминович, эртыше ийым кузерак мучашлышда?
– Тӱҥ паша лектышнам ончалаш гын, тидым палемдыман: кажне ушкаллан шотлымаште кандаш тӱжем наре килограмм шӧрым лӱштенна. Шурно лектышнат начар огыл лийын, тудым ик тылзе жапыште поген нална. А шошым кок арнят пелыште ӱден пытаренна ыле. Вольыклан пукшышаш кургым тӱрыс ситаренна. Колхозышто тыршыше кажне пашаеҥлан шотлымаште тылзаш кокла пашадар витле тӱжем теҥгешке шуын. Ончылийысе деч куд тӱжемлан ешаралтын.
– Вольык озанлык нерген радамлынрак каласкалыза, пожалуйста. Мо куандарен, эше мом ышташ кӱлеш?
– Вольык ашныме паша мыланна талук мучко оксам конда, тудым ме тӱҥ отрасльлан шотлена. Чумыр вольыкым Шулко фермыште ашнена. Кызыт чылаже 567 вуй тӱкан шолдыра вольыкна уло, тышечын 240 вуйжо – ушкал. Ончыкыжым лӱштымӧ вольыкым 280 вуйыш шукташ шонена. Чумыр продукцийым, 1901 тонным, Звенигово оласе шӧр заводыш да «Солюд» ООО-шко колтенна. Акше келшыше, литржым витле утла теҥгелан ужаленна. Тиде продукций мыланна изи огыл парышым пуэн. Кызыт кече еда вич тонн шӧрым колтена. Кажне ушкаллан шотлымаште сутка еда кокла шот дене коло кум литр чолым лӱштена.
Фермыштына вольыкым ешараш вер уло. Лишыл жапыште посна родильный отделенийым чоҥаш палемденна. Але марте тудо лийын огыл ыле. Вольыкым ашныме условий келшыше лийже манын тыршена. Ме ушкалым огына кӱтӧ, талук мучко фермыште шогыктена. Кеҥежым шокшо ынже лий манын, кодшо ийын южым вашталтыше вентиляций системым налынна, тыгак ферме кӧргым утларак волгалтарыме. Вольык шогымо верым уэмденна, фермым икмыняр ужашыжым ачаленна.
Нелылыкат уло. Пашаеҥ шотышто. Кызыт ферме пашаеҥна ситат, но дояркылан толаш, манмыла, черет уке. Тӱҥ шотышто витле ийым эрталтыше-влак тыршат. Нылле ияшат улыт. Вольыкым шукемдыме деч ончыч ме лачак кадр йодышым шотыш налшаш улына.
– Кызыт республикысе чыла озанлык пашаеҥым ситарыме шотышто кугу нелылыкым шижеш. Тендан дене сӱрет могайрак?
– Ме вольык ончышо-влаклан келшышын тӱлена. Но лачак тиде гына йодышым рашемдаш ок полшо. Самырык-влак ялеш илаш шагалын кодыт. Кызыт дежурный машина дене пашаеҥым пошкудо ялла гыч шупшыктена. Ферме пелен тӱшкагудына уло. Пошкудо районла гычат коштыт. Ик мужыр пелашлан пачерым налаш полшышна. Но лишыл кок-кум ий гычак пашаеҥ шотышто нелылык лектын кертеш. Тыгак зоотехникна уке.
Ме профориентаций пашам огына мондо, самырык-влакым вольык озанлыкыш пашам ышташ толаш кумылаҥдаш тыршена. Теве пашам ситарыме рӱдерын профконсультантше Ольга Бахтина Оршанке кыдалаш школын индешымше классыштыже тунемше-влакым озанлыкышкына конден ыле. Коло ий утла фермым вуйлатыше Алевтина Москвина тунемше-влаклан паша условий, пашадар нерген радамлын каласкалыш. Йоча-влак тыгак автопаркыште, мастерскойышто лийыныт. Шонем, тунемше-влак ялозанлык паша нерген кунар-гынат пален налыныт, да ала южыштын тышке толашат шонымашышт шочын. Тыгак Шулко школ гычат ӱдыр-рвезе-влак толын коштыныт ыле.
– Пасу пашаште могай вашталтыш лийын?
– Мемнан 3,2 тӱжем гектар мландына уло. Тышечын 2,2 тӱжем гектарышкыже шурным ӱдена. Шукияш шудылыкна кугу кумдыкым айла. Тиде кумдык мланде кызытеш мыланна сита.
Техникынам ий еда уэмден толына. Кодшо ийын техникым, оборудованийым налаш лу миллион наре теҥгем кучылтынна. Погрузчикым, кок плугым, шорвондым налынна. Фермылан шуко оксам ойыренна.
Пырчым ужалыме ак икмынярлан кӱзен. Ончылий ик килограмм шыдаҥ ден шожым кандаш-индеш теҥгелан ужалыме гын, кызыт латкок-латныл теҥгелан колтена. Тений пырчын шке акше лу-латик теҥгешке шуын. Вет йӱлатыме, шӱрымӧ материал, ӱяҥдыш, кушкылым аралыме средства чот шергештыныт. Тидыже сатунам шергешташ полшен. Ӱдышаш пырче урлыкашым ий еда саемден толына.
Комбайнна-влак кызытеш пашам ыштыше улыт. Но куатле комбайн ден трактор иктыжак коло миллион марте теҥгешке шуэш, сандене кодшо ийын нуным налын огынал.
– Шошо агалан кузерак ямдылалтыда?
– Дизтопливым тӱрыс ситаренна. 120 тонн аммиачный селитрым, 80 тонн сложный ӱяҥдышым налынна. Ынде кушкылым аралыме средствам налман. Агрономна, инженерна улыт. Чыла гаяк механизатор вашке пенсийыш лекташ ямдылалтеш. Нуно озанлыкыште лу-коло ий дене тыршат, кажныже уста, пашаче. Ме лачак нуным тӱҥ эҥертышлан шотлена.
Пасушко лукшаш техникына тӱҥ шотышто ямде. Урлыкаш пырчына ситышын уло.
– У оралтым чоҥеда?
– Кодшо ийын 1,2 тӱжем тонн нӧрӧ кургым аралаш ситыше траншейым чоҥаш тӱҥалынна ыле, но ышна шукто. Тений тудым тургым жаплан шукташ шонена. Пырчым аралыме, шудым оптымо леваш-влакым ачалаш тӱҥалына. Презе ашныме вӱтан леведышыжым олмыкташ лийынна.
– Кугыжаныш могай полышым пуа?
– Кугыжаныш пырчылан, шӧрлан ешарен тӱла. Тыгак сай урлык вольыкым налме годым ужашыжым пӧртылта. Мутлан, ме кодшо ийын коло кандаш вуй тӱж тунам килограммжым 180-190 теҥгелан налынна. Тышечын пелыже чоло акым кугыжаныш пӧртылтен. У техникым налме годым 20-30 процентшым тӱла. Тыге ме кодшо ийын индеш миллион чоло теҥге кугыжаныш полышым налынна. Тыгай полыш ок лий гын, ме идалыкым парыш дене мучашлен огына сеҥе ыле. Льготан кредитымат пуат, но ме тыгай йӧн дене пайдаланен огынал, шке окса денак илен лектынна.
– Озанлык верысе тӧнеж-влаклан кузерак полша?
– Ме СВО-што улшо рвезына-влаклан кертмына семын полшаш тыршена, оксам колтена. Спонсор полышым тыгак верысе черкылан, школлан, йочасадлан пуэна. 1 сентябрьлан, У ийлан пӧлекым налаш оксам ойыренна. Шкенан пашаеҥ-влакымат ӧрдыжеш огына кодо.
Снимкыште: озанлык вуйлатыше Евгений Михайлов.
Вячеслав Смоленцевын фотожо
