Российын курым-курымла дене шуйналтше историйыштыже 21-ше курымын 2024 ий 22 март кечыже нугыдо шем чия дене возалте. Тиде кечын Москва областьысе Красногорск оласе «Крокус Сити Холл» рӱдерын концерт залыштыже лийше туткар кугу ойгым кондыш. Уло тӱням шке копавундаштышт кучаш тӧчышӧ нацист тӱшкалан оксалан кӧра ужалалтше-влак тынысле калык ӱмбаке оружийыштым виктареныт.
– Тиде шучко теракт. Ончыкыжым тыгай туткар ынже лий манын, ме кызыт пырля чумыргышаш улына, лишыл еҥыштым йомдарыше-влаклан полшышаш улына. Мутат уке, кугу ойго, но ме огына лӱд. Мемнан лӱдыктен огыт керт. Мыланна лач сеҥымаш кӱлеш манме шонымашнам тушманна-влак эше ик гана пеҥгыдемденыт, – каласен Марий Эл вуйлатыше Юрий Зайцев ӱмыр лугыч лийше-влакым шарныме лӱмеш мемориал дек пеледышым пыштымыж годым.
Шучко сӱрет
Тиде кечын лийше событийлам рӱдӧ телевиденийын уверлаже гоч чон коржтен эскеренна. «Крокус Сити Холл» концерт залыште «Пикник» рок-группын выступленийжым ончаш 6 тӱжем зритель толын, тынар билетым ужалыме манын палемдат. Российын 40 регионжо гыч еҥ-влак лийыныт, пиалеш, ты пуламырыш Марий Эл гыч нигӧат логалын огыл. Лӱйкалыме йӱкым колмек, шукышт фейерверк шоненыт, но комуфляж вургемым чийыше ныл пӧръеҥын, нигӧм ойыркалыде, кӧм оҥыш, кӧм тупыш автомат гыч чарныде лӱйкалымым ужмек умыленыт: шучко паша!
РФ Следственный комитетын данныйже почеш таче пале: 137 еҥ илыш дене чеверласен (южыштын капыштым эше мумо огыл), 180 еҥ сусырген.
Лӱйкалыме деч посна террорист-влак пудешталтше смесьым кышкеныт, тыге залыште пожар ылыжын. Еҥ-влак, кӧ кузе моштен, туге аралалтыныт, тидым ме ТВ сюжетлаште ужынна. Моско минздравын рашемдымыж почеш, эмлымверыш логалше-влак шукынжо шикш дене аяргеныт, тулеш когаргеныт але пӱчкылтын эмганен сусыргеныт.
Туткар гыч утлышо-влак варажым, мо кузе лиймым уэш-пачаш рашемдымеке, теве мом палемденыт: чылан икте-весым утараш тыршеныт. Колымаш деч лӱдде. Крокус рӱдерыште гардеробышто пашам ыштыше 15 ияш Ислам шӱдӧ наре еҥын илышыжым арален коден. Тудо шкетын тыгай лийын огыл, кушко, могай омсашке каяш лиймым палыше моло ӱдыр-рвезе-влакат почешышт еҥ-влакым вӱден наҥгаеныт. Ик пӧръеҥ, лӱдде, террорист ӱмбаке кержалтын.
Калык шке геройжым палышаш. РФ Следственный комитетын вуйлатышыже Александр Бастрыкин героизмым ончыктышо-влакым ведомственный награде дене палемдаш пунчалын.
Шучко увер чумыр Россий калыкым авалтен. Олалаште еҥ-влак шарнымаш мемориал-влак деке пеледышым да модыш-влакым конденыт, сортам чӱктеныт. Нимучашдымын толеденыт: паша коллектив, еш, икшывышт дене пырля…
24 мартым президент Владимир Путин общенациональный траур семын увертарен.
– Раш, лийше теракт – ончылгочак пеш чот сайын ямдылыме операций. Ярагида улшо еҥ-влакым, йоча да ӱдырамаш-шамычым пуштедымаш – тыгай йӧным нацист палач-влак кучылтыт. Чыланат, кӧ террорист-влаклан полшен шоген, кеч-кӧ да кеч-кушто лийышт, шкеныштын осал пашаштлан наказанийым налыт, – каласен эл вуйлатыше Владимир Путин.
Россий президент лӱмеш тӱрлӧ эл вуйлатыше-влак чаманымашан мутыштым ойленыт. Нуно чумыр тӱнямбал айдеме тукым ончылно вӱрым йоктарыше терактым ыштыше-влак ваштареш, Россий дене икоян улмыштым ончыктеныт.
Марий Эл чумыр эл дене тачат ойгыра.
– Террорист-влакын национальностьышт уке! Тыгай неле пагытыште ме – тӱрлӧ национальностян, тӱрлӧ религиян-влак – пырля лийшаш улына. Мемнан йочана-влак икте-весышт дене келшен ик ой дене илышаш улыт. Ме тидлан туныктышаш улына, – тыгай ӱжмашым ыштен Российысе калык-влак ассамблейын марий пӧлкажын вуйлатышыже Лариса Яковлева.
Палемдат, 2004 ийыште Беслан школым террорист-шамычын кучымышт деч вара Российын историйыштыже тиде эн кугу террористический акт.
Титакдыме калыкым янлыкла лӱйкален пуштедыше-влаклан могай наказанийым пуымо шотышто Басманный суд пунчалым луктеш. Закон почеш, терроризм статья дене келшышын, титакан-влакым ӱмыр мучкылан эрык деч посна кодат.
Ме ойлена туткар, ойго, а тудын чын лӱмжӧ уло – теракт. Тынысле калыкым лӱйкалыше-влак ни оксам, ни оружийым кондаш, нимогай требованийым шукташ йодын огытыл. Нунылан, кеч-кӧ лийже, пуштедаш, пытараш кӱлын. Нине шакше-влакым тарлыше тӱча Российыште илыше калыкым лӱдыкташ, икте-весе коклаште умылыдымашым лукташ, ужмышудымашке шукташ – икманаш, Россий калыкым шалаташ шонымаш дене шучко пашам ыштылеш. Но ойго, мӧҥгешла, мемнам ик кугу ешыш ушен, пеҥгыде вийыш савырен.
Марий Элыште
22 мартыште Марий Эл вуйлатыше Юрий Зайцев каныш кечылаште тӱвыра да спорт мероприятий-влакым эртараш чарен. Тидын нерген 23 шагат лишан шкенжын телеграм-каналыштыже возен: «Марий Элыште илыше-влак тиде шучко туткарыште лишыл еҥыштым йомдарыше, нунын пӱрымашышт нерген палыдыме-влак верч уло шӱм-чонышт дене ойгырат. Кызыт веселитлыме да мурен-куштымо жап огыл». Ты кечынак Ю.Зайцев республикыште лӱдыкшыдымылык мерым кугемдаш кӱштен.
Вузлаште да кыдалаш шинчымашым пуышо тунемме организацийлаште студент да тунемше-влакым 23 мартыште дистанционно тунеммышт нерген увертарыме.
23 мартыште 12 шагатлан Юрий Зайцев да правительстве член, мер ушем, политический партий-влакын еҥышт, тыглай еҥ-влак Йошкар-Оласе тӱвыра да каныме рӱдӧ паркыште ыштыме мемориал дек пеледыш аршашым пыштеныт.
Йошкар-Олаште веле огыл, Волжскышто, Звениговышто, Козьмодемьянскыште мемориалым ыштыме. Районлаште тӱвыра пӧртла воктене келыштарыме верышке шке кумылын, нигӧн кӱштымыж деч посна, толыныт.
24 мартыште, траур кечын, Россий мучко семынак, Марий Элыштат правительстве ден Йошкар-Ола администрацийын зданийышт, МарГУ-н тӱҥ корпусшо ӱмбалне кугыжаныш флаг-влакым волтымо.
Россий мучко эртыше акцийыш ушенен, Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштерын чыла филиалжын пашаеҥже-влак 12 шагатлан ик минут шып шогеныт. А кастене самырык-влакын «Молодая гвардия» мер ушемышт рӱдӧ паркыште, сортам чӱктен, «Марий Эл скорбит» шарнымаш акцийым эртарен. Тушко 500 утла еҥ чумырен.
Полыш лиеш
Ойго еҥ-влакым лишемда. Теракт лийме деч вара эрлашыжым Москваште донор-влак шке вӱрыштым пуаш вашкеныт. Икмыняр вере, йӱрым да кугу черетым ончыде, шукын шке гражданский порысыштым шукташ толыныт. ФМБА вуйлатыше Вероника Скворцован мутшо почеш, вич тӱжем утла донор ушнен.
Ойгыш логалше-влак кугыжаныш велым тӱткыш да полыш деч посна огыт код.
«Трагедийыш логалше-влаклан 500 тӱжем гыч 3 миллион теҥге марте окса полышым пуэна. Тойымаш дене кылдалтше роскотымат шке ӱмбакына налына», – каласен Москван мэрже Сергей Собянин. Подмосковьен губернаторжо Андрей Воробьевын мутшо почеш, тыгай полыш Москваште веле огыл, моло кундемлаштат илыше-влаклан ойыралтеш:
— колышо-влакын лишыл еҥыштлан – 3 млн. теҥге,
— стационарыште эмлалтше сусыргышо-влаклан – 1 млн. теҥге,
— амбулаторно эмлалтше-влаклан – 500 тӱжем теҥге.
Моско областьыште илыше-влакын кӧн ачаже але аваже колен, йочаштлан тылзе еда выплатым тӱлаш тӱҥалыт.
Икмыняр банк колышо-влакын кредитыштым петыраш ямде улмышт нерген увертарен.
Чыла йодышлан вашмутым да кӱлеш телефон номерым «Объясняем.рф» интернет-ресурсышто муаш лиеш.
Х Х Х
Рушарнян 19 шагатат 55 минутлан «Крокус Сити Холлын» зданийыштыже «Турня-влак» проекций чӱкталтын. Ош кайык кашта концерт зал тура нӧлталтеш да нимучашдымын кавашке чоҥешта. Арам огыл тиде шӱлыкан балладым ойырен налме. Крокусын концерт залже Муслим Магомаевын лӱмжӧ дене лӱмдалтын, СССР-ын калык артистше «Турня-влак» мурыж дене чапланен.
Ты акцийыш ушнен, Российысе тӱжем дене еҥ ош кагаз гыч сӱретлыме турням шкеныштын соцлаштыкысштышт аватарка олмеш вераҥденыт.
Эрта турня кашта каваште нелын,
Эрта, рӱмбалге кас ден вӱдылалт.
Ятыр олаште кечыше рекламный щитласе билбордышто йӱлышӧ сорта тул да «Москва 22.03.2024» манын возымо шуко жап шинча ончыч ок кораҥ. Шем тӱс уш гыч ок ӱштылалт. А пӱртӱс кечыгут да йӱдвошт шорто: титакдыме еҥ-влакым чаманен, шыжа йӱр мландым нӧртыш.
Л.СЕМЕНОВА