Поэзий кас
«Шочмо»
Колышташ гын, таҥастарен
Лач лу ий ончыч палыме поэт да кусарыше Герман (Георгий) Пирогов, Марий национальный театрын тунамсе директоржо Юрий Русанов деке пурен, поэзий шӱлышан актёр-влакым чумыраш йодын. Тыге марий поэт-влакын почеламутыштым кок йылме дене лудаш кумылаҥше-влакын полшымышт дене «Шочмо» поэзий театр пашам ышташ тӱҥалын.
Мом палемдыме, шуктымо
Идалыкыште кок гана – февральыште да октябрьыште – шочмын Актёр пӧртыштӧ «Айда иктӧр мутланена» («Давай на равных говорить») лӱм дене поэзий кас эртаралтын. Лӱмжым марий поэзий дене ончыч лекше икымше антологийже деч налме. Тыге манме дене кусарыше марий поэзийынат руш кугу поэзий дене таҥасен кертмыжым ончыкташ шонен пыштен.
– Лу ий шуйныш тӱвыра-сотемдарыш проектна. Тӱҥалтыште тидын нерген шонен кертынна мо? Ковид пагытат чаракым ыштыш, но ме чытен лекна. Мом палемдыме, шукташак тыршышна. 55 марий поэт да нунын почеламутышт дене марла да рушла палдарыме. Кок йылман касыштына марла але рушла возышо 15 поэт уна лие, творчествыж нерген каласкалыш. Туштак шкенан увертарыме «Светлана» россий литератур конкурсым иктешлен шогымо, сеҥышым палемдыме да премийым кучыктымо, – кӱчыкын ушештарыш проектын авторжо да касым вӱдышӧ Герман Пирогов. Лу ий тудым эртараш полшышо актёр-влаклан тауштен, кажныштлан мутым пуыш.
Шке семын почын пуаш
Ончыч иктаж-могай марий поэт дене палдарыме годым иктыже почеламутым марла лудын гын, весыже – рушла. А тиде гана кажныштлан авторын марла возымыжым але рушла кусарымым шонымо семын ойырен налаш да миниатюр йӧн дене почын ончыкташ йӧн пуалтын. Вес йылмыж дене текст экраныште ончыкталтын. Кажне актёр ойырен налме поэтын шкешотан улмыжым палемден коден да почеламутшым шке семын почын пуаш тыршен.
Тыге марий драмтеатрын тӱҥ режиссёржо Роман Алексеевын полшымыж дене прозаик семын палыме Шабдар Осып поэт семын почылто. Актрисе Светлана Филиппова илыш гыч вашке кайыше Вячеслав Абукаевын стихше дене корныш тарваныме кумылжым шарныктарыш. Актёр Акпарс Иванов калык поэт Миклай Казаковын, утыжым пӱтыркалыде, чоныш логалтен моштымыжым рушлаш кусарыме «Гречанка» почеламутшо дене пеҥгыдемдыш. Алина Егошина пешыжак палыдыме Анжела Кибардинан возымыжым ойыртемалтшын лудмыж дене утларак палыме лияш полшыш. Алексей Тетерин сценыш пу шаньык дене лекте да каван оптымаште лийше оҥай случай нерген Эврик Анисимовын почеламутшо дене рушла чоян чыгылтарыш.
Марина Почтенева шкешотан поэтессе Светлана Эсаулован «Ужар чия дене чиялтем кӱварым» стихшым лудаш ужар ковёрым шаралтыш, да пеш оҥайын лекте. Иван Соловьёв курыкмарий поэт Иван Горныйын пеш сайын кусарыме «Мост» почеламутшо дене шонкалаш таратыш, а Марина Почтенева тудымак курыкмарла йоҥгалтарыш. Марий классик Сергей Чавайнын рушаҥдыме «Пора цветения» почеламутшым Герман Пирогов шкежак лудо. А руш драмтеатрын актёржо Дмитрий Воронцов поэт Семён Николаевын поян йылман лирикыж дене кумылым савырыш да чыла актёрым сцене лишке чумырыш. Теве кӧмыт, кеч тышке чыланжак ышт пуро, лу ий почела поэзий театрышт дене куандарышт.
Лӱмгечызылан пӧлеклалте
Иктешлыше касат ончычсылак кок ужашан лие. Кокымшо ужашыже пел ий ончыч 70 ияш лӱмгечыжым палемдыше поэтессе Альбертина Ивановалан пӧлеклалте. Вет жапше годым марий радиошто поэзий нерген передачымат пырля вӱденыт. Профессионал актёр-влакын самодеятельный содружествышт (келшен илыше ешышт) лӱм дене Антонина Антонова тудын почеламутшым рушла лудын пуыш. Иван Соловьёв тудын мутшыланак композитор Вениамин Захаровын «Кум ӱжара» мурыжым йоҥгалтарыш. Марина Почтенева тудынак курыкмарла возен ончымо мутшылан ты композиторынак «Шер шӱраш» мурыжым курыкмарла шергылтарыш.
А касым вӱдышӧ Герман Пирогов поэтессын соцсетьыште сай семын палемдыме «История дождя» шке почеламутшым лудо. Чынжымак чаплын возымо. Но тидын денат огыл, а весе дене ӧрыктарыш. Лудшо-влак дене вашлиймашке районыш лекмеке, поэт Семён Николаев тудлан Альбертина Иванова нерген чон почын возымо почеламутшым кусараш пуэн улмаш. Пуэн, да мондалтын. Лач лу ий гыч ты текстым муын луктын да рушаҥден. Лӱмгече дене кылдыме тиде касыште тудым лудын пуымо пеш сай пӧлек лие.
Ваш-ваш пойдарыме
Поэтессылан тиде вучыдымо ыле, но чонжым лыпландарен сеҥыш. Да тидын нерген огыл, а пашажым иктешлыше поэзий театр шумлык аклен ойлыш:
– Эртыше лу ий жапыште мый тендан деке туге тунемынам, тудын деч посна кузе илаш лиеш, омат пале. Тиде икте-весым ваш-ваш пойдарымаш гай лийын. Авторын почеламутшым кусарыме дене таҥастарен колышташ да шке семын аклаш кеч-кунамат оҥай. Кусарыме паша куштылго огыл. Кунам тудо построчник почеш ышталтеш, тунам кусарыше ден автор коклаште умылыдымашат лийын кертеш. Кунам кусарыше тыйын возымо йылметым пала, тунам кокытеланашыжат амал ок лий. Тидым тачысе касат ончыктыш… Адакше мый актёр-влакын лудмыштым эреак вургыж колыштам: авторын возымыжым чын умыленыт, чын лудыныт мо?.. Кунам сайын лектеш, кумыл нӧлталтеш.
Теве тиде касыште Светлана Эсаулован «Ужар чия дене чиялтем кӱварым» стихше йоҥгалте. Тудын кузе шочмыжымат Альбертина Ивановак гына пала:
– Светлана пелашыж дене коктын икана мемнан деке унала толыныт ыле. Чайым йӱын шинчена. А тудо ойла: «Молан тыйын кӱварет ужарге?» «Мыланем тыге келша, – манам. – Эрдене помыжалтат, йолым ӱлык ыштет да пуйто ял кудывечысе семын ужар шаршудо дене ошкыл колтет». «Да?..» – мане тудат. Да тунамак почеламутым возаш кумылжо лектын, векат. А кунам тудын ты стихшым ужым, кӧраненат колтышым: «Тыйже мом онченат? Ужар тӱсын чиялтыме кӱвар дене коштынат, а нимом шонен луктын отыл. А тудо тыгай чапле стихым шочыктен». Теве кузе лиеда.
Да поэтессе кызыт тудым мо тургыжландарыме, мо нерген возымыж нерген чон почын каласкалыш, пытартыш жапыште шочшо почеламутлажым лудо.
Книга да пеледыш аршаш
Касым вӱдышӧ Герман Пирогов тудлан шке у книгажым да пеледыш аршашым кучыктыш. Тидын дене пырляк куан увер дене палдарыш: 30 ий наре тудо марий поэт-влакым кусарыме пашажым шке кӱшешыже савыктен, а шукерте огыл «100 марий поэт» («100 марийских поэтов») у книгажым Марий книга савыктыш кугыжаныш программе почеш лукто. Тидым чылан саламлен вашлийыч.
А мучаште тыгай йодышат лекте: тӱвыра-сотемдарыш проектым иктешлыме дене поэзий театр шке пашажым мучашла мо? Тидлан проектын авторжо тыге вашештыш:
– Мый келшен илыше усталык ешым, содружествым, шалатен колташ нигузеат ом тошт. Пашажым гына изишак вашталтена – тудо умбакыже сем дене пойдаралтше лиеш. Шкемынат муро шуко погынен. Тений Кугу Сеҥымашын 80-ше идалыкше лӱмеш 9 Майыште «Война» сем альбом дене палдарена. Тушто утларакше мураш логалеш гынат, почеламутымат лудаш тӱҥалына. Вет поэзий денат палдарышаш материал эше шуко кодеш. Сандене тӱҥалме пашанам чарнаш огына шоно, вий гына ситыже.
А ме, тиде касыш погынышо-влак, тудлан да тудын чумырымо актёр ешлан, кӧргӧ вийым да усталыкым тыланышна – мут дене огыл гын, чон дене.
Юрий ИСАКОВ.
Снимкылаште: Герман Пирогов; Роман Алексеев; Альбертина Иванова.
Авторын фотожо.
