Параньга район Павыл почиҥга ял калык шке вий дене клубым уэш пашашке колтен.
Ынде кумшо урем почылтын
Ял кундемын рӱдӧ илемже Элпанур деч кум километр коклаште верланен. Преданий почеш, яллан латиндешымше курым тӱҥалтыште Ермучаш ял гыч Павыл лӱман марий негызым пыштен. Ялын вес уремешыже суртым Лебляк ял гыч Чымай шынден. 1982 ийыште кумло суртышто 136 еҥ илен. Кумло ий гыч калык 96 еҥ марте шагалемын. Кызыт коло куд суртышто илат.
Жапше годым тыште шорык, имне ашныме вӱта-влак, колхоз правлений пӧрт лийыныт. Колхозым кугемдыме дене фермым Онучиныш кусареныт, техникым – Руш Леблякыш. Тыге калыклан пашашке пошкудо яллашке кошташ пернен. 1985 ийыште медпунктым почыныт. Но тудо лучко ий гына пашам ыштен, петыреныт. 2003 ийыште ялыш тыгыде кӱм шарыман корным почыныт, варажым тушко асфальтым шареныт. Кызыт уремла мучкыжат асфальтан корно шуйналтын. Кугу сар ийлаште тӱҥалтыш школ пашам ыштен, 1965 ийыште клубым, 1974 ийыште кевытым чоҥеныт. Ферме пеленысе вӱд башне гыч Механизатор-влак уремыш водопроводым шупшыныт. Ял калык пӱртӱс газ дене пайдалана.
Ялыш чапле корно шуйналтын, пӧртым пӱртӱс газ дене ырыктат, адакшым райрӱдӧ тора огыл – чыла тидыже калыклан илаш сай условийым ышта. Ынде кумшо урем почылтын. Тушто Олег Павлов ден Владислав Михайлов у пӧртым нӧлтеныт. А Василий Инородцев у пӧртышкыжӧ тений илаш пурен, Юрий Инородцев – ӱмаште. Кажныжын ешыже, икшывыже-влак улыт. Кызыт куд йоча школышто тунемеш, кок икшывым садикыш коштыктат.
Клуб калыкым чумырен
Пытартыш жапыште ял илышым саемдыме шотышто ял клубым уэш почмым шотлыман. Тудо чот тоштемын, кудло ий ончыч пу дене чоҥымо оралтын южо ужашыже эсогыл шӱяш тӱҥалын улмаш. Ялын ик эн чолга ӱдырамашыже, Элпанур школышто нылле кум ий туныктышылан тыршыше Маргарита Васильева огыл гын, очыни, тиде клубын пӱрымашыже кочо лиеш ыле. Тудо тиде ялешак шочын-кушкын, ешыж дене тыштак ила, пел ставкылан 2001-2009 ийлаште клуб вуйлатышылан ыштен.
– Кодшо ийын тыге ойлымым кольым: тендан ял клубда тоштемын, кугыжаныш стандартлан келшен ок тол, пужаш тӱҥалыт. Вес ганат тыгай ойымак кольым, – ойла Маргарита Ивановна. – 4 октябрьыште клубыш ял калыкым погышна, тушко кучем, тӱшка озанлык вуйлатыше-влакым ӱжна. Кутырен келшышна: клубым пужаш пуаш огыл, ачалаш. Эрлашыжымак ялысе пӧръеҥ-влак, кидыш ӱзгарым налын, клуб оралтым ачалаш пижыч. Кажне сурт гыч вич тӱжем теҥге дене погышна, олаште илыше-влакат надырыштым пыштеныт, кок тӱжемат пеле теҥге дене пуэныт. А тиде ялыштак илыше, «Победа» ялозанлык кооператив вуйлатыше, Кугыжаныш Погын депутат Александр Павлов леведышлан профнастилым ойырыш. Пӧръеҥ-влак, кеч тӱҥ пашашке коштыныт, олмыкытымо сомылышкат ушнаш йӧным муыныт. Леведышым леведме деч посна туврашым вашталтыме, кӱварым, верандым, пӧртӧнчылым, коҥгам ачалыме, электровоштырым вашталтыме, сигнализацийым келыштарыме, моло пашам шуктымо. Тыге кум арня жапыште клуб ямде лие. Тыште чолга еҥ, ялын старостыжо Борис Михайловын тыршымыже (тудо самырык, «Акашевский» сурткайык фабрикыш пашашке коштеш), калыкым чумырен, виктарен моштымыжо чот палдырныш. Вет кажныже умылен: мо ышталтеш – чылажат шкалан.
«Марий памаш» куандарен
Ернур клуб гыч пӱкен-влакым конденыт, нуным пӧръеҥ-влак ачаленыт, кӱвар пелен кӱртньылен шынденыт. Витле еҥлан вер сита. 2024 ий 30 ноябрьыште уэмдыме клубым почмо лӱмеш чапле касым эртареныт. Тидын деч вара тышке калык чӱчкыдын погынен, У ийым, Роштом, Ӱярням, ял пайремым, Илалше-влакын кечыштым палемденыт. Клуб пелен йоча ден кугыеҥ-влаклан «Кечыйол» кок кружок пашам ышта. Ялла гыч фольклор коллектив-влак толыт. А шукерте огыл тышке кумдан палыме «Марий памаш» ансамбльым ӱжыныт ыле, шуко калык погынен. Клуб пелен йоча ден кугыеҥ-влаклан «Кечыйол» кок кружок пашам ышта.
Кызыт клуб вуйлатышылан ыштыше Маргарита Васильеван мутшо почеш, ынде тыгай йодыш шога: клубыш газ пучым шупшаш. Газ лиеш гын, коҥгажымат пужат да тудын олмеш толшо-влаклан вер ешаралтеш ыле. Газ пучшо коло метр коклаште гына вераҥын. Но, ойлат, проектым ышташ шуко окса кӱлеш. Тиде йодыш кызытеш рашемдалтде кодеш. Но теле вашеш олташ пум ситышын шапашленыт.
Ме ялын чолга еҥже, пенсионерке, ӱмырышт мучко колхозышто тыршыше-влак Любовь Михайлова ден Роза Инородцева дене мутланышна.
– Ме уэмдыме клублан моткоч куаненна, тушко кумылын коштына. Уке гын, яра жапым кушто да кузе эртарена ыле, – ойлат нуно.
Элпанур кундемыште кызытеш калыклан тӱшкан погынымо тӱвыра вержат тидак веле. Элпанур тӱвыра пӧрт тоштеммылан кӧра петырналтын. Сандене калык Павыл почиҥга клубыш концертым ончаш чӱчкыдын толеш.
Тыгай пример мо нерген ойла? Эн ончычак ял калыкын келшен, ик ой дене илымыже, тӱшка паша верч кумылын тыршымыж нерген. Кугыжаныш полыш деч посна шке вий дене тыршыме паша сай лектышым пуэн.
Тӱшкан тыршет – лектыш лиеш сай
Ял калыкын келшен илымыже тышечынат коеш. Ялыште лу ий пӱя лийын огыл. Тӱшкан погынен, памаш лекме верыште да ял лишнырак кок пӱям пӱяленыт. Ынде кеҥежым йӱштылашат, пожар тарваныме годым тул ваштареш кучедалашат йӧнан. Эшеже тений кок гана шудым солаш лектыныт. Оралтыла, ончычсо имне вӱта воктене, клуб кудывечыште шудым кораҥденыт, телым уто пушеҥгым, вондерым пӱчкеденыт. Эше теве можо оҥай: кок уремым ушышо кӱвар воктенысе коремыштат шудым соленыт. Маргарита Васильеван мутшо почеш, тыгайым кызыт нигушто от уж.
Клуб пеленак йоча-влаклан модашышт кумдыкым келыштарыме, тушто тазалыкым пеҥгыдемдаш, модаш тӱрлӧ ӱзгарым шындылме. Ынде ум ыштынешт. Проектшым шошымак ямдылаш тӱҥалыныт. Тудым илышыш шыҥдараш Кугыжаныш Погын депутат, тиде ялыште илыше Александр Павлов полшаш лийын.
Тиде ялымат пагытын шӱлышыжӧ авалтыде кодын огыл. Теве кевытышт уке, коклан автолавке толын кая. Ушкалым Максим Мамаев гына ашна. Тудын деч шӧрым шке ял калыкак налеш. Сурткайыкым шукын ашнат.
Снимкылаште: Любовь Михайлова, Роза Инородцева, клуб вуйлатыше Маргарита Васильева.
Вячеслав Смоленцевын фотожо.
