ОБРАЗОВАНИЙ

Кажне туныктышо шӧртньӧ дечат шерге

Шке жапыштыже тиде тунемме верын парт коклаштыже  Николай Мухин, Сергей Николаев, Яков Элексейн, Олык Ипай, Иван Молотов, Варсонофий Иванов, Василий Крылов, Юрий Галютин, Валентин Осипов-Ярча, И.Смирнов, Г.Шкалина, О.Тихонов да кундемыштына палыме эше шуко талантан, пашалан уста еҥ-влак шинчымашым погеныт веле огыл, варажым пашам ыштеныт. Тений Морко район Арын кыдалаш общеобразовательный школлан — 150 ий. Таче тудо кузе ила — тунемме верым 25 ий вуйлатыше, опытан да уста туныктышо ЕВГЕНИЙ СЕМЁНОВ дене вашмутланымашым темлена.       

 

— Евгений Иванович, Арын школышто таче кечылан эн пӱсӧ, школ вуйлатышын шӱм-чонжым корштарыше йодыш могай?

— Эн ончычак теве мом каласыман. Ялыште йоча-влак шагалемыт. Шке жапыштыже 262 тунемше шинчымашым поген. Проект дене келшышын,  школнаже 264 веран. Таче – 74 тунемше. Йӧра школ пелен эше йочасад уло. Тушко 19 ньога коштеш. Вес ийлан тиде кӱкшытыштак кодына, а вараже эшеат шагалемына. Икшыве-влакын чотышт молан шагалемеш? Ял калыклан пашавер шагал, санденак еҥ-шамыч олашке каят. Ава капиталат тудо велышкылак куснаш полша: пачерым налыт да ешге ялым кодат. Икманаш, эн пӱсӧ йодыш – йоча-влакын шагалеммышт. Шукерте огыл ончен лекна: южо ийынже мемнан Арын кундемыштыже улыжат ик йоча але кокыт шочын. Ик куд-шым ий гыч икымше классыш лач тынаре гына толеш. Тенийысе тунемме идалыкым налаш гын, икымше гана парт коклаш вич икшыве шинчын – пытартыш жапыште тыгайже лийынат огыл, эре индешын-латкокытын тунемыныт. Куандара: шушаш тунемме идалыклан лу йоча парт коклаш икымше гана шинчеш, варажым кок-кум ийыште шымыт-кандаше лийыт, а вара адакат шагалемыт.

Вес кугу йодыш туныктышо-влак дене кылдалтын, нунат шагалем толыт, а улшыжын ийготышт погыненак-погына. Таче пашаче ешнан кокла ийготшо – 54 ий. Кодшо тунемме ийын руш йылмым да литературым туныктышо сулен налме канышыш лектын, тудын олмешыже еҥым пыкше-пыкше кычал муынна.  Вет руш йылме тӱҥ предметлан шотлалтеш. Чаманен каласыман, индешымше класс деч вара йоча-влак каят: шукынжо техникумлашке тунемаш пурат. Тений луымшо-латикымше классна уке. Тымартеже латикымше класс эре лийын, шӧртньӧ медаль денат тунем пытареныт. Луымшо классыште тунемаш кумылан ыльыч, но шагал, сандене нуно умбакыже шинчымашым Коркатово лицейыште погат.

— Тугеже, Тендан деке ынде мыняр ий ик самырык специалистат пашам ышташ толын огыл?

— Пытартыш гана толшо самырык специалист – математикым туныктышо — ынде шым ий тырша. Шке жапыштыже мемнан школыштак тунемын. Тудын деч ончычрак  шкенан выпускникак толын ыле, но кок ий гына ыштыш. Чыным ойлаш гын, самырык специалистлан латкандаш шагатым пуэт гын, пашадарже «минимальный» манмышкат огеш шу. Тидым шотыш налын, ме 50 процент ешартыш оксам тӱлена – тыге гына тудын пашадарже эн изи пашадрым изишлан эрта. Сандене самырык еҥын кумыл уке, тиде окса дене илаш  манаш веле. Шушаш тунемме ийлан мыланна адакат руш йылмым да литературым туныктышо кӱлеш. Тиде направлений дене университетым тиде ийын тунем пытарышаш шкенан выпускникнам практикыш толаш ӱжынна, ала тений икымше сентябрь гыч мемнан декак пашам ышташ толаш кумылжым савырен кертына манын ӱшанена. Пашадарже достойный лийже манын, шагатымат шукырак пуэна, класс вуйлатышыланат шогалтена – толжо гына. Варажым кок ий гыч тудлан категорийжым нӧлталаш йӧн лиеш, тунам пашадар кугемеш. Моло вакансийланат йодмашым пуэна, вет мемнан дене кудло ийым эртыше туныктышо-влакат тыршат.

— Школын материально-технический базыже шотышто мом каласеда? Мом олмыктен уэмдаш кӱлеш?

— Школна типовойлан шотлалтеш, тудым 1991 ийыште почмо. Спортзална уло, физкультур дене кылым кучаш тушто чыла йӧн ышталтын. Спорт вияҥмаш кодшо курымын кудлымшо ийлаште тӱҥалын, да тиде йӱла умбакыжат шуйна.

— 1991 ий гыч таче марте школым иктаж-гана капитально олмыкталтын мо?

— Капитально олмыктымо огыл. Ты шотышто кызыт программе илышыш пурталтеш. Тудын дене келшышын, тоштырак школ-влакым олмыктат, кызытеш мемнан деке черет толын шуын огыл. Умылаш лиеш, вет кундемыштына пу тунемме верат уло. Сандене вучена. Школна пелен машинчавече уло. Ме йоча-шамычым Арын села, Маламаш, Изи Корамас, Нуръял Корамас, Чавайнур ялла гыч тунемаш «Школ автобус» дене шупшыктена, 2015 ийыште уым налме. Бензиным эреак жапыштыже ойырат сандене районлан кугу тау.

— Корным эрыктат…

— Кунамже шке эрыктена. Мемнан шӱкшӱ гынат, тракторна уло. Йоча-влакым кондаш автобус эрденак корныш лекшаш да жапыштыже школыш толын шуктышаш. Кундемна кугу, чыла корным иканаште эрыктен шукташ огеш лий. Икана туныктышо-влакын конференцийыштышт мыскарамат ыштенам ыле: «Школ автобус дене пырля мыланна эше лум шукаш келыштарыме тракторымат пуаш кӱлеш». Материально-технический могырым таче эн кугу йодышна вӱд дене кылдалтын. Эше 2013 ийыштак Арын села ден Чодраял ялыште у вӱд пучым пурташ палемденыт, но таче кече марте тиде ышталтын огыл. Вӱдым ме верысе озанлык деч налына, но тудыжо пытен толеш, сандене вӱд дене кылдалтше йодышна эшеат пӱсемеш. Школ кӧргыштыжӧ ме вӱд пучым пӱтынек вашталтенна, мланде йымалсыжым уым шупшыт гын, пешак сай ыле. Проектлан оксамат тӱлымӧ, но ты паша кызыт мартеат ышталтын огыл. Районын планышкыже тиде пашам 2023 ийлан пуртымо. Тунемме вер газ полшымо дене ырыкталтеш, но школ кӧргыштӧ ик жап юж 18 градус леве деч юалгыракат ыле, сандене шокшым пуышо организацийыш тиде йодыш дене лекме, класслаште 18 градус леве марте кӱзыкташ йодмо. Но вес могырым ончалаш гын, отоплений системе тоштемын, тудымат уэмдаш кӱлеш, шонена. Тыгак окна-шамычым вашталтыман, йочасадыште гына пластикан дене уэмдыме. Школ леведышат шке службыжым шукта манаш гына кодеш: кугурак йӱр годым вӱд оралте кӧргышкат корным муэш, но ме ачален толына. Столовый шотышто ойлаш гын, уэмден олмыктымо программе почеш электроплитам, электрокотёлым, холодильникым  налынна. Шокшо кочкышым ямдылаш да йоча-влакым эрденат, кечывалымат пукшаш чыла йӧн уло. Каласаш кӱлеш, шӱкалтышым мыланна школ пеленысе мланде участке пуа. Ме тушто пакчасаскам – ковыштам, кешырым, ушменым – ончен куштена, лектышыжат шукыж годым куандара.

— Тачысе образований системын ик эн кугу йодмашыже-влак кокла гыч иктыже – туныктымаште цифран технологийым кучылтмаш. Компьютер технике да моло оборудований шотышто чӱдылык уло мо? Интернет дене пайдаланыме шотышто сӱрет могайрак?

— «Образований» национальный проектын «Цифран образовательный кумдык» федерал проектлан кӧра мыланна 2021 ийыште эн ончычак кугу куатан интернет сетьым пуртеныт. Ты шотышто вуйшиймашна уке, чылажат сай. Ончычсо дене таҥастараш ок лий – интернетыш пураш куштылго лийын огыл, а кызыт тыге огыл. Палемдыме проект почешак ӱмаште школлан 28 ноутбукым, куд шуко функциян оборудованийым пуэныт. Тиде – кугу полыш. Но ме кунам пуат манын вучен огынал: Шке жапыштыже шке озанлыкнат лийын, пакчасаскамат шкан гына огыл, а ужалашат ситышым ончен куштенна, вольыкымат ашненна. Пашам ыштен налме окса дене компютер техникымат, проекторымат налын шогенна. Тидын деч посна школ йырысе печымат шке кӱшеш уэмденна, но паша эше уло, сандене, йӧным кычалын, умбакыже тыршена.

 -Евгений Иванович, иктешлен каласаш гын, таче ялысе школым вуйлатыше могай лийшаш?

— Мыйын шонымаште, ялысе да оласе школ вуйлатышын пашаже ик гаяк. Эн ончыч тудо шке пашажым уло кумылын ыштышаш. Пырля ыштыше коллектившым, йоча-влакым да ача-аваштым пагален, умылен моштышо айдеме лийшаш. Чынжымак каласаш гын, оласе школышто тунемшын условийже сайрак. Садлан ялысе школ вуйлатышын ик тӱҥ пашаже – ялысе школышто тунемшын условийже оласе дечын почеш кодшаш огыл. Тыгак тудо, рушла мут дене ойлаш гын, «хозяйственник» лийшаш. Тудо тунемме, туныктымо, кадр йодышлам веле огыл, озанлык дене кылдалтшымат чын решатлен моштышаш. Таче ялысе школ вуйлатышын эн кугу корштышыже — туныктышым муаш, но муман, вет жап ок вучо. Санденак мый таче Арын школышто тыршыше чыла туныктышылан, тыгак технический пашаеҥ-влаклан кугу таум ойлем. Нунын кокла гыч кажныже шерге, кажныже кугу пагалымашым сула.   

 Газет йӧн дене пайдаланен, чыла туныктышо да школ пашаҥ, тунемше да выпускник,  туныктымо пашан ветеранже-влакым: Евгения Ивановам, Л юбовь Александровам, Валентина Васильевам, Нина Задорожнаям, Василий Никифоровым,  Людмила Романовам, Валериан Романовым, Валентин Петровым, Анастасия Сидоровам, Светлана Смирновам,  Надежда Стрелковам,  Алефтина Ямблатовам  школын юбилейже дене  саламлем.  Ший  памаш  гай  яндар чонан,   кавасе  шӱдыр  гай  чолга,  лай  порсын  гай  шыма лийза.  А эн тӱҥжӧ — таза лийза.

 

Г.Кожевникова

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий