Таче мемнан унана – Марий Турек районысо Калыклан паша верым ситарыме рӱдерын директоржо Анжела Сагадуллина. Тудо моткочак чолга, тыгодымак тыматле койыш-шоктышан ӱдырамаш. Адакшым илыш корныж нергенат лудшо-влаклан пален налаш оҥай лиеш, шонена. Санденак шукерте огыл тудын дене вашлийын мутланышна.
Анжела Григорьевна Марий Турек район Эҥерӱмбал ялыште шочын-кушкын. Кызытат ешыж дене туштак ила – лу ий ончыч пӧртым чоҥеныт.
Школым тунем пытарымеке, Марий кугыжаныш университетыште «ялозанлык экономике да организаций» специальностьым налын. Тылеч вара пашам тӱрлӧ вере ыштен: районысо образований отделыште экономистлан, тӱҥ бухгалтерлан, «Россельхозбанкыште» бухгалтерлан, район администрацийыште финанс отделыште. А тышке толмыж деч ончыч республикысе образований да науко министрын алмаштышыже лийын. Но умылен: политике – тудынлык огыл. Тыге, конкурс гоч эртен, 2022 ий 15 июнь гыч рӱдерым вуйлаташ тӱҥалын.
– Анжела Григорьевна, таҥастарен ончалаш гын, пашадыме-влакын чотышт районышто ий гыч ийыш ешаралтеш але шагалемеш?
– 2022 ийыште 403 еҥ пашадыме лийын, 2023 ийыште – 383, 2024 ийыште – 323. Эркын гынат, нунын чотышт шагалемме палдырна. Тений 1 октябрьлан ончалаш гын, пашам кычалын, 208 еҥ толын.
– Тиде радамыште утларакше ӱдырамаш але пӧръеҥ улыт?
– Пӧръеҥ-шамыч изишлан шукынрак улыт. Процент шот дене каласаш гын, 45 процент наре ӱдырамаш да 55 процент наре пӧръеҥ.
– А могай ийготан-влак пашам кычалыт?
– Утларакше 40 ийым эрталтыше да пенсий ийготыш шуаш тӱҥалше-шамыч толыт.
– Еҥ-влак кызыт, кугыжаныш полышлан эҥертен, соцконтракт почеш пашам тӱҥалын кертыт. Тыгай йӧн дене районыштыда шукын пайдаланат?
– Шукынжак манаш огеш лий. «Содействие занятости населения» кугыжаныш программе почеш ме паша верым муаш веле огыл, эше у пашам тӱҥалашат полшена. 2023 ийыште «Пашадыме-влаклан окса полыш» программе дене ик еҥ гына пайдаланен. 2024 ийыште ныл еҥлан шийвундо ойыралтын. Тӱҥ шотышто нуно личный подсобный озанлыкыштышт могай-гынат сомылым шукташ: мӱкшым ончаш, тӱкан шолдыра вольыкым ӧрдыктараш, кайыквусым ашнаш – оксам налыныт. Нунын кокла гыч кумытынжо пӧръеҥ улыт. Иктыже – ӱдырамаш. Начарын ужеш да инвалид гынат, у сомылым тӱҥалаш ӧрын огыл.
– Айста ынде еш илышда нерген мутланымашке куснена. Пелашда дене те кушто палыме лийында?
– Оҥайын йоҥга, очыни, Марий Турек поселкышто урем дене ошкылмо годым. Тунам ме йолташ-шамыч дене пырля эртенна, а тудо мӧҥгыж гыч ала-кушко кая улмаш. Йолташем-шамыч тудым паленыт да мутланаш тӱҥалыныт. Тылеч вара корнышто ужмо годым тыглай кутыренна, а жап эртыме семын келшаш тӱҥалынна. Идалык гыч ешым чумыренна. Шке жапыштыже кок татар изак-шоляк, Рашидын ачаж ден шольыжо, чылт марий ялыш, Изи Пумарийыш, илаш каеныт. Марий-влак коклаште Рашидат марий рвезе гаяк кушкын. Тудо марла моткоч сайын мутланаш, тыгак мураш да кушташ тунемын. Варажым эсогыл марий сӱаныш савушланат ӱжыныт. Озанлык-влак пытымеке, аваж дене Марий Турек поселкыш илаш кусненыт.
Да тудак, чылт татар рвезе, мыйым, ялт марий ешыште шочын-кушшо ӱдырым, марла мутланаш туныктен. «Могай тый марий улат? Тиде мый марий улам», – келшаш тӱҥалмына годым ойла ыле. Вараже, ушнымекат, ешыште марла кутырен. А мый йочасадыштат, школыштат марий йылмым тунемын омыл. Ачам ден авам шке коклаштышт марла мутланеныт, а мемнан дене, йочашт дене, рушла. Санденак марла умыленам, но кутыренже моштен омыл.
Рашид дене ушнаш тарванымына нерген пален налмекышт, южышт ойленыт: «Кузе тый, марий ӱдыр, татарлан марлан лектат?» А мый вашештем ыле: «Тудо мыйын – марий суас».
– Мужыраҥмекыда, ешыштыда могай калыкын йӱлажым шукташ тӱҥалында?
– Ончыч ешышт дене марий ялыште иленыт, да санденак пелашем чыла марий пайремым палемден, марий йӱлам шуктен. Кызыт меат тыгак ыштена. Юмылан кумалме годым йочана-влак воктенна ончен шогеныт. Ынде каен пытеныт. Но иктаж пайремлан толыт гын, тыгак ыштат.
Йӱлам шуктымо, ойӧрӧм шотыш налме шотышто марием эше ушнымекынак тыгай томашам каласкален ыле. Икана кеҥеж Миколо пайрем кечын ик татар ӱдырамаш шудым солаш каен. Тудлан каласеныт: «Таче – пайрем кече. Пашам ышташ огеш лий». «Мый татар калыкын шочшыжо улам. Мылам лиеш», – вашештен ӱдырамаш. Но шудым солашыже миенат шуын огыл – орава гыч волымыж годым камвозын да йолжым пудыртен. Сандене ме ойӧрӧм шукташак тыршена.
– А пелашда Тыланда «татарла кутыраш тунем» манын ойлен да туныкташ тӧчен огыл? Але шкендан тыгай кумылда лийын огыл?
– Уке, тыге ойлен огыл. Мый шкежат йодын омыл. А кызыт тидлан ӧкынем. Мутланаш тунемаш кӱлеш ыле, шонем.
– Татар огыл калык гыч улшо ӱдырлан марлан лекмыж годым шке вераштым налаш темлат. Мый дечемат тидын шотышто шонымашем йодыныт ыле. Тыландат ойленыт, очыни?
– Аваже ойлен ыле. Но мый тореш лийынам. Марием шонымашем дене келшен, да ты шотышто тетла мут лектын огыл.
– Йочада-влак татар лӱман улыт. Тыгайым пуаш кӧ темлен? Очыни, пелашда?
– Чынак, эргыланна Дамир лӱмым, ӱдырналан Дарина лӱмым пуаш пелашем темлен. Дамир «мировой» манмым ончыкта, а Дарина – «пӧлек». Санденак мый ик лӱмжӧ ваштарешат лийын омыл. Адакшым татар фамилиян да татар ачалӱман еҥлан руш лӱмжӧ шканемат келшен толдымыла чучын. Тиде амал дене мыят шочшына-влаклан татар лӱмымак пуаш шоненам. Кызыт эргына 32 ияш да ынде шкежат шочшан. Ешыж дене Йошкар-Олаште ила. Ӱдырна 23 ияш. Тудо вузым тунем пытарен да Казаньыште пашам ышта.
– А яра жапдам Те кузе эртареда? Мом ышташ йӧратеда?
– Мемнан пакчана кугу. Тушто пакчасаска дене пырля пеледышым ончен кушташ моткоч йӧратем. Лилий, пион, тюльпан, ятыр моло улыт гынат, хризантеме утларак келша. Тудым лу ий жапыште кажне ийын ешарен толам, тӱрлӧ деч тӱрлӧ сортым шындем.
Эше пидаш йӧратем. Поснак – ӱдыр уныкана-влаклан. Нуно мемнан коктын улыт. Иктыже ныл ияш, весыже кумшо классыште тунемеш. А такшым гын, ушнымекына свитерым, джемперым, тувырым, кофтым, упшым, шарфым, узоран да тыглай носким, мочалкым шагал огыл пидынам. Кужу шыже ден теле кастене кызытат мом гынат пидам.
Эше тӱрлӧ сӧрал кундемлашке путешествийыш кошташ йӧратем. Пытартыш жапыште ӱдырна дене миен толына.
– Мутланымашнам тыгай йодыш дене мучашлынем: пелашда дене тынар кужун пырля илыме секретда могай? Тидлан вате-марийлан мом ыштыман?
– Марием дене ме 33 ий илена. Тӱҥалтыште умылыдымашат лектеден. А кызыт икте-весынан могай улмынам сайын палена, да нимом пайлаш.
Ваш-ваш келшен илаш манын, мыйын шонымаште, тӱҥжӧ кунам ойлаш, кунам шып лияш палыман. Уке гын жапыштыже огыл иктаж-мом ойлымо кугу вурседылмаш мартеат шуктен кертеш. Сандене мом каласаш шонымым лучо вес гана ойлаш. Ешыште ӱдырамашлан утларак койын моштыман.
Любовь Камалетдинова мутланен.
Фотом еш альбом гыч налме.
