Кӱкшыт
Кӧжӧ – пашалан, кӧжӧ – таҥасаш
Тений Озаҥысе Сабантуйышто Морко район гыч «Передовик» СХА лӱм дене таҥасыше кок имне сеҥышыш лектын – нуно икымше ден кумшо верым налыныт
Колхоз илышым ял илыш деч ойыраш ок лий. Кушто кузе, а Морко район «Передовик» ялозанлык артельыште тидым эреак ушышто кучат. Ял калыклан пашам пуымо да илаш йӧным ыштыме дене гына огыт серлаге, тӱвыра да спорт дене кумылым нӧлташат полшат. Теве спорт денак тыште республик кӱкшытан таҥасымаш-влак – 9 Майлан «Сеҥымаш корно» куржталмаш, МВД управленийын ончычсо министрже В.А.Григорьевым шарныме лӱмеш курыкышто куржталмаш – эртаралтыт. Организатор ден спонсорышт – лачак верысе озанлык. Тидын нерген ынде сайын палена гын, имне дене кудалыштмаш спортлан полшымыж нерген колалтын огыл ыле. Лач ты шумлык ялозанлык артель вуйлатыше Ю.А.ИГНАТЬЕВ дене мутым вашталтена.
– Юрий Арсентьевич, тугеже Тендан велне ялыште имньым эше аклат?
– Еҥ-влак тудым тыглаяк ашнат. Кӧжӧ пашалан кучылтеш, кӧжӧ – кудалышт таҥасаш. Лачак кокымшыж нерген каласаш жап шуын, шонем. Уло Шлань ялыште тугай айдеме, тудо ынде ятыр ий ты пашам шуктен шога. Озанлыкым вуйлаташ тӱҥалмекем, шкежак мый декем лекте, да ме ваш-ваш умылымашке шуна. Анатолий Александровын ашныме имньыже-влак тыглай огыл, а таҥасымашлык улыт. Яндар вӱран английский кушкыж коштмо урлык – тудо тӱняштыжат эн писын кудалыштшылан шотлалтеш. Тыгай имньым кучаш шкежат мастар лийман. А тудо – кокымшо категориян тренер. Шке жапыштыже Озаҥысе ипподромыш тренерлан ӱжыныт. Но каен огыл, а тыштак тыгай имне-влакым куча. Тудын деке весе-шамычат тренироватлаш кондат. Мемнанымат пырляк шуарен кушта.
– Артельыным?..
– Ончыч озанлыкыште имне кӱтӱ лийын. Но кызытсе жапыште тӱрыснек техникылан эҥертена гын, экономике велым ончалмаште имньым тыглай ашнымын пайдаже уке. Но мый шканем тыгаяк сай урлык чомам налыктенам да тудым ашнашат, тренироватлашат Анатолийлан ӱшаненам. Тудын опытшат, чапшат улыт, но… полыш деч посна тыгай спортышто кушкаш, кӱшнӧ лияш – манаш веле. Санденак озанлык велым корма дене полшена – шӱльым да шудым ойырена. Тренировкылан лӱмын кудалыштме верым ыштыме. А олмешыже тудын ямдылыме имне-влак «Передовик» ялозанлык артельын лӱмжӧ дене выступатлат. Да тудын веле огыл, районын, республикын чапыштым аралат. Вара тиде уда мо? Теве молан ме тышке ушненна.
– А могай таҥасымашлашке ушнымо?
– Шукыж годым ме Озаҥысе ипподромыш ӱчашаш лектына, тыгак – Татарстанысе районлаште эртаралтше Сабантуйлашке. Да район веле огыл, районла кокласе кӱкшытанышкат. Пошкудо регионышто имне дене таҥасымаш пеш вияҥ каен. Озаҥысе ипподром материально-технический могырым ончалмаште Россий Федерацийыште ик эн чапле. Да тушто имне-шамычат виян да тале улыт. Тыште имньым кучышылан «Передовик» СХА шотлалтеш гын, тушто – «Татнефть» ПАО ден «Ак Барс Холдинг» гай экономический виян компаний-влак. Нунын имньыштат пеш кугу акан да яндар вӱран урлык гыч улыт. Но мемнан Анатолий Александроват имньым ойырен налын да йол ӱмбаке сайын шогалтен мошта. Тудын ямдылыме имньыже-влак тусо ипподром ден таҥасыме корнылаште эре гаяк сеҥыше радамыш лектыт. Юл кундемыште мемнан позиций чынжымак виян. Тыште, мутат уке, эн кугу надырже – тренерын.
– Тений Озаҥыште ӱчашымаш мом ончыктен?
– Июнь мучаште тусо ипподромышто Сабантуй амал дене 14 кудалыштмаш лийын. Индешыштыже Татарстанын Ялозанлык да продовольствий министерствыжын призше верч «Передовик» СХА деч яндар вӱран английский урлык кок ожо, Билли Грим ден Король РТ, таҥасеныт. Анатолийын Билли Гримже вес участник дене икымше верым пайлен гын, мыйын Король РТ нунын почеш толын да кумшо лийын. Кеч кумытынат финишыш пырля гаяк пуреныт. Тиде кудалыштмашым Татарстанын Раисше Рустам Минниханов ден ялозанлык да продовольствий министрже Марат Зяббаров эскереныт. Тыгай сеҥымашлан мый чынжымак куаненам. Ӱмаштат Озаҥ олан кечыжлан да Сабантуйлан икымше верым налме. Тидыже – мемнан озанлыклан веле огыл, Морко районланат, Марий Элланат чап.
Снимкыште: Ю.Игнатьев
Авторын фотожо
«Шергылыкше – окса кугытышто огыл,
а сеҥымаште»
«Ме имне деч посна ынде илышыжымат огына пале», – каласыш Анатолий Юрьевич, Александр эргыже да Давид уныкаж дене пакчашкыла имньыже-влак деке лекмеке. Кузе уныкаже кызыт тиде вольыкым шекланенрак онча, тудат изиж годым озанлыкын имне кӱтӱжым ӧрын эскерен. Пеш ондак, 12-14 ияшак, кушкыж кудалышташ тунемын. Тидат веле огыл, тунамак пошкудо татар районлашке Сабантуйыш, Йошкар-Ола воктенысе ипподромыш таҥасымашке колхозын чапшым аралаш коштын. Тунам эше ГАЗ-53 кузован машина дене имньыге наҥгаеныт. Туштат сеҥыме.
Колхозышто снабженецлан ыштымыж годым эргыже, тудын семынак 12 ияш, имне кӱтӱ деке куржталаш тӱҥалын. Ачаже, тидым ужын, «Марийский» ЗАО деч, Юбилейный гыч, лӱмын сай урлык чомам эргыжлан налын конден. Александрат шкеж семынак пеш эр имне ӱмбаке шинчын.
– Виртуоз лӱман имньыж дене сайын кудалыште. Тренироватлаш тӱҥальым, да школышто тунеммыж годымак Озаҥыште сеҥышыш лекте. А тунем пытарымекыже, ты сомыллан профессионально пижна. Снабженец паша гыч каен, кресаньык-фермер озанлыкым почым да имньым ашнаш тӱҥальым. Кум ий наре ыштышым, но вара КФХ деч кораҥым. Налоговыйыш эре отчётым пуэн шогыман, а имньым ончаш кугыжаныш деч мемнан республикыште нимогай полыш уке ыле. Татарстаныште гын яндар вӱран урлык имньым налаш эсогыл дотацийым пуэныт. Сандене шке семын ашнымашке куснышна, – каласыш Анатолий Юрьевич.
– Пайда деч посна огыл, векат? – йодде шым чыте.
– Пайдаже сеҥыме деч погынен, – вашештыш тудо.
– Сезон мучко мынярак?.. – рашемдынем мыят.
– Иктаж 500 тӱжем теҥге нарыже лийын, – тудат ыш шылте.
– Яллан шагалжак огыл докан, – мутым шуем.
– Но тынар дене кугунжак ончыко от кай. «Передовик» артель деч корма дене полыш ок лий гын, ме тыгай кӱкшытыш огына шу ыле. Вет шӱльым да шудым, имньылан тӱҥ кочкышым, шке ончен кушташ вият да жапат шагал огыл кӱлыт. А витаминжым да монь налаш лиеш. Тау Юрий Арсентьевичлан умылен моштымыжлан да мелын лиймыжлан, – вуйым савалтыме семынак пелештыш.
– А тренироватлашыже кузе тунемында – книгам лудын але еҥыным ужын? – оҥайын чучо.
– Книгам лудынат, еҥыным ужынат тренироватлаш ок лий. Кажне верыште да кажныже шке семынже ты пашам шукта. Тидат веле огыл, кажне имне деке шканже келшышын лишемман, тудлан мо кӱлешым шижын моштыман. Моло мастар дене кылым кучымат опытым погаш полша. Но садыгак шке эскерыметлан да шижмашетлан эҥертыме ок ондале. Таҥасымаште модын колтет гын, шонаш пижат: ала-можым ыштен ала ямдылен шуктымо огыл… Санденак сезонлан ямде лийман. Вараш кодаш огыл манын, шошым мланде топланымеш, чыла имньым Озаҥыш наҥгаем. Тусо ипподромышто тылзе наре шогыктена, тренироватлена. Вара мӧҥгӧ конден, ты пашамак шуена, – тудат чолгаҥе веле.
Тений тыгак элнан кечывалвелкыже, Краснодар ден Ростов кундемласе виян конезаводлашке, миен коштыныт, нунын кузе тренироватлымыштым онченыт. Но тидлан веле огыл, эше сай урлык имньым налаш шонен миеныт да конденыт. Мынярланжым ыш ойло, лач тыге каласыш: «Кызыт талын кудал кертше имне 1 миллион теҥге деч шулдо уке». А тынар оксам поген ситарышашлан мыняр таҥасымаште сеҥаш да кажныштыже мыняр вийым пышташ кӱлын!
Теве Озаҥыштак июнь мучашсе таҥасымаште сеҥымаш кузе нелын логалмым мый видеош возен налме гыч ончен лектым. Могай виян кучедалмаш кая! Марий тӱр чиеман кок имнешкылан ончыко лекташ ӱшан уке гаяк чучеш. Но комментаторын ойлымыж гыч колына да ужына: Билли Грим ожо ончылно кайышым поктенак-покта, чакемынак-чакемеш… А Король РТ ожын кушеч тыгай вийже лекте? Тудат, молым ончылтен, нунын деке лишемаш тӱҥале. Поктен шуаш изишак дистанций ыш сите. Икымше да кумшо вер! А паледа, тиде кок верлан приз шотеш мыняр пуэныт? – 170 тӱжем теҥгем. Вот ынде шоналтыза, куштылго мо налме у имне акым пӧртылташ. «Тудым шкенжым кӱкшӧ результат марте шуктымеш эше тренироватлаш да тренироватлаш кӱлеш», – мане тренер Анатолий Александров.
Но тудо ӧпкелаш ок йӧрате. Тенийысе сезонат уданак огыл кая. Озаҥ деч ончыч ты пошкудо регионыштак районласе кок Сабантуйышто чылам ончылтеныт. Туштыжо сеҥаш, шке манмыжла, йӧсыжак огыл. Да призшат уда огыл лийын – иктыж гыч шергакан холодильникым, весыж гыч шагал огыл оксам конденыт. Шошым нефтяник-влакын эртарыме таҥасымаштат изин огыл сеҥен налыныт.
– Озаҥыште кугурак призан (кум миллион теҥге марте кугытан) таҥасымашат лиеда, но тушто сеҥышашлан сайын ямдылалтман, вет тушко чумыр Россий гыч толыт. Тений меат тушко ушнаш шонена. Ӱшанна уке огыл. Тидым Озаҥысе таҥасымашак пеҥгыдемдыш. Мемнан кок ожына шкеныштым сайын ончыктышт. Билли Гримжын опытшо кугурак да сеҥымашыжат утларак, конешне (тудым Александр эргым кушкыжын ыле). Но Король РТ финишыште тыге ончылтен кертмыж дене чынжымак ӧрыктарыш (тудым виктараш ола гыч палымынам йодна). Тудо эше самырык, нылымше гана веле ӱчашен. Но ончыкылан ӱшан кугу. Мый тудым ӱмаште икияш чома улмыж годым Татарстаныште Юрий Арсентьевичлан шулдын, 200 тӱжем теҥгелан, налаш шотым муым. Яндар вӱран тыгай сай урлык чомам налше пеш вашке лектеш, – каласыш Анатолий Юрьевич.
Александр эргыже вӱта гыч ты самырык ожым лукто да коштыктен ончыктыш – пеш чатка да куштылгын тарванылше. Но вара пормо толаштараш тӱҥале, да пуртышт. Санденак имне-влакым кечывалым вӱташте шогыктат. Тидлан верчынак шокшо годым тренировкышкат пеш эр, 4 шагатланак, но утларакше 5 шагатлан, луктыт да 8 шагатлан пуртат. Арня мучко тыге шуарат, рушарнян гына кандарат. Имньышт 9 вуй уло гын, обслуживатлыме пашат шуко. Ача ден эргын тренировкым эртарымышт годым Лариса пелашыже ден Олеся шешкыже вӱтам эрыктат. Таҥасымашке кайыме годымат кодшо имньыжым нунак пукшат-йӱктат. А мӧҥгыштӧ улмо годым тӱҥ пашаже ача ден авалан логалеш. Вет шешкышт ялысе кевытыште ышта, а эрге Озаҥысе ипподромыш машина дене пилашӱкым шупшыкта. А ялыште паша эре шуко. Адакше эрге ден шешке шканышт у пӧртым чоҥен шуктынешт.
– Те ынде 30 ий наре имньым ашныме да тренироватлыме пашам шуктеда. Ты жапыште эн кугу призан сеҥымашыже кушто лийын? – Анатолий Юрьевич деч рашемдыме шуо.
– Кажне призын шке шергылыкше уло. Тений веле огыл, ме ӱмаштат пошкудо Татарстанысе Муслюм районышто Россий кӱкшытан Сабантуйышто, вара Кайбыч районышто верысе тыгаяк пайремыште почела гаяк «Лада Гранта» кок автомобильым сеҥен нална. Ӱмаштак Озаҥыште кум ияш имне-влакын регион кӱкшытан ОКС таҥасымаштышт эн ончылно лийна. Вара Краснодарыште Россий кӱкшытан Супер-ОКС-ышто кумшо верым нална. Но шергылыкше – окса кугытышто огыл, а сеҥымаште. Теве мом мый тӱҥлан шотлем, – иктешлыме семын каласыш Шлань гыч мастар тренер А.Ю.Александров.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: А.Александров Шланьысе пӧртшӧ ончылно; Озаҥыште имне дене таҥасымаш; эрге ден ача Александровмыт – Король РТ ожо воктене.
Авторын фотожо
