Волжский район Упшер кундемысе Нурсола ялыште илыше Степановмыт еш – кажныланна пеш чапле пример, шонем. А пашаже теве кушто.
Теве тыгай пӧрдем
Вате-марий Эдуард Васильевич ден Надежда Евгеньевнан ушнымыштлан тений январьыште 25 ий теме. Нуно «Упшер» ЗАО-што племхозын петырнымыж марте электриклан ыштыше еш озалан ойырымо щитовый манме пӧртышт йыр шондык гай чатка сурт-печым погеныт, сылне сад-пакчам тӱзатеныт, кум йочалан: ик эргылан да кок ӱдырлан – илышым пӧлекленыт. Кызыт пӧртыш але мончаш пуро, вӱташ але пакчаш лек – чыла вере суртозан уста кидшым, озаватын ару ыштыш-кучышыжым, ялысе марий ешын тачысе илышыжым ужат.
– Авам колымек, тӱж ушкалжым шкенан деке кондышна. Вӱтана лийын огыл, да вольык йӱштӧ сарайыште шоген, туштак йыгыр презым ыштен… Тымарте ушкалым кум гана вашталтышна, кызыт нылымшым ончена. А эше ий еда кок сӧснаигым ӧрдыктараш налына: ончен куштымек, иктыжым ужалена, весыжым шкан кодена. Шӧран, шылан продуктым кевытыште огына нал – чыла шкенаным кочкына, – газ плиташте моткочак вужга мелнам кӱэштшыжла, тудым ӱй дене витыктарен йыгышыжла каласкала Надежда Евгеньевна.
Ончычшо Степановмыт кургым шкеак ямдыленыт, пытартыш ийлаште шудым рулоныш пӱтырымым але тюкыш прессоватлымым оксала налыт. Тыге йӧнанрак маныт. Комбикормам, уржа ложашым мойн иканаште икмыняр тылзылан шапашлат. Шке шыл ден шӧр, можыч, шергынракат лектыт, но кевытыште але пазарыште налме деч палынак тамле да пайдале улыт. Тидыжым нуно изинек палат.
Степановмыт, озаватын манмыжла, моткочак поян улыт: 50 сотык утла мландым кучат, тушто тыглай пакчасаска ден емыж-саскам веле огыл, тыгак тӱрлӧ сорт арбуз ден дыньым, саскан вондер ден пушеҥгым, пеледышым ончен куштат.
– Миндаль моткоч сылнын пеледеш, а пушыж дене шӱлен от тем! – шукерте огыл шындыме у вондерже дене палдара Надежда.
Онченжат моштат вет! Виноград гай нечке саскам ведра дене погат, кавунжым, арбузшым, дыньыжым мойн мӱндыр пакчашт гыч мотоблокыш пижыктыме тележке дене шупшыктат да мыняр кертмыжым свежанек кочкыт, мыняржым телылан шапашлат, кодшыжым вольыклан пукшат. Тыгай пӧрдем лектеш: вольык терысше дене мландым ӱяҥда, мланде саскаж дене вольыкым пукша, а чыла тидым айдеме виктара да тышечшат-тушечшат кугу пайдам налеш, тӱҥжӧ – ончыкылык нерген шона. Степановмыт чыла пашам пырля ыштат, сандене йоча-влак киндын тамжым моткоч сайын палат да аклат.
Чыланат спортсмен улыт
Икшыве-шамычын илышын тӱрлӧ шӧрыныштыжӧ шкем сай велым гына ончыктымыштым ужын, тыгай иктешлымашым ышташ лиеш: аван шочшо верч малыде кодшо ик йӱдшат арам лийын огыл, ачан поро сугыньжо кечын шукталт толеш.
Кызыт 25 ийыш тошкалше Степан эргышт Москва оласе Гражданский обороно, чрезвычайный ситуаций да пожар лӱдыкшыдымылык департаментыште вӱдышӧ специалистлан ышта, Россий Федерацийын Гражданский обороно, чрезвычайный ситуаций да стихийный азап деч кодшым кораҥдыме шотышто министерствын генерал-лейтенант Д.И.Михайлик лӱмеш гражданский аралымаш академийжын магистратурыштыжо заочно тунемеш, Москван мэрже Сергей Собянин пеленысе Молодёжный советын еҥже. Ушан-шотан да чолга рвезе Молодёжный совет велым элнан рӱдолаштыже шке профильже дене шуко презентацийым эртара, выступленийым ышта, тӱҥжӧ – калыкым вучыдымо ситуацийыште шкем кузе кучаш туныкта.
Рвезе изинек спортлан шӱман. Шке жапыштыже Йошкар-Оласе 21-ше №-ан Семёновка школын кадет классыштыже, Олимпийский резерв училищыште тунемын, ГТО значокын озаже лийын. Спортын ече да куржталмаш видше-влак дене пеҥгыде кылым куча. Йошкар-Олан забегыштыже, марафоныштыжо да полумарафоныштыжо лийын, Москва марафонышто кум гана участвоватлен, ӱмаште 4 сентябрьыште 95-ше гана эртарыме Пушкин-Санкт-Петербург марафонышто 10 километр кужытым куржын. Чыла вережат сай результатым ончыктен, чап кагаз, медаль да премий дене палемдалтын. Шумо кӱкшытыштыжӧ чарнен огеш шогал, шкенжым тӱрлӧ олаште эртарыме таҥасымашлаште умбакыжат терга.
Лучко ияш Александра Коркатово лицейыште биолого-химический профиль дене шинчымашым пога, Москва оласе медицине вузыш стоматологлан тунемаш пураш ямдылалтеш. Шинчымашыжым тӱрлӧ кӱкшытан олимпиадыште терга да эре гаяк сеҥышыш лектеш, грамот да диплом дене палемдалтеш. А эше тудо скрипкам моткоч сайын шокта, мастарын кушта.
Александрат – изинек спортсмен. Ече дене таҥасымашке икымше гана 1,5 ияшак ушнен да «Эн самырык участник» кубок дене палемдалтын. Ӱдыр куржталмаштат писылыкше дене ойыртемалтеш.
Марина кумшо классыште тунемеш. Тиде ӱдыр изаже да акаж семынак телефоным темдыштын-пӱтыркален, телевизорым ончен шинчылтмым, кечывал марте мален кийымым огеш пале: ик кечын Приволжский посёлкысо бассейныште йӱштылеш гын, вес кечын Волжск олаште спорт гимнастике дене заниматлалтеш – тыге арня мучко. А эше верысе сымыктыш школышто кушташ да мураш тунемеш, йоча усталык коллектив дене тӱрлӧ смотр-конкурсышто, фестивальыште участвоватла.
– Кыдалаш шинчымашым налаш, тӱрлӧ велым вияҥаш йӧн уло гын, йоча дене ялыште илаш кӱлеш, шонем, – манеш авашт. – Тыгай икшыве пӱртӱсын тӱрлӧ пагытысе моторлыкшым ужын, сурт сомылка ден мланде пашам ыштен, вольык ден янлыкым ончен кушкеш да поян шӱм-чонан, ӱшанле, илышлан келыштаралтше лиеш. Меат ачаж дене йоча-влаклан мом кертына гын, чыла пуаш тыршена. Нуным тӱрлӧ школыш, тӱвыра тӧнежыш, спорт объектыш, таҥасымашке коштыкташ, тыгак вольыкым ончаш, сад-пакчам кучаш жап ситыже манын, лӱмынак тугай пашаш пуренна, кушто кечыгут але арня мучко лийман огыл.
Суртоза, пелаш, ача
Эдуард Васильевич – шӧртньӧ кидан пӧръеҥ. Могай-гына пашалан ынже пиж, чылажымат шотлан конда да чаткан шукта. Электротулым тудын семын шупшын моштышо специалист кундемыште веле огыл, районыштыжат уке, очыни. А эше оралтым пеш чаткан леведеш, фронтонымат тӱрлӧ светильник дене сылнештара – тиде пашам моткочак йӧрата.
Суртозат – изинекак тале спортсмен. Шкеже Звенигово районысо Нуктыж ялыште шочын кушкын, Чакмарий школышто тунемын. Район ма республик, эсогыл Юл кундем округ кӱкшытан таҥасымашлаште писылыкше да чытышыж дене эре ойыртемалтын. Ачаж ден аваже чаракым огыт ыште гын, кызыт тудо Марий Элыште веле огыл, Российыштыжат кумдан чапланыше спортсмен лиеш ыле, очыни. Но Эдуард Васильевич тидын нерген мутланаш огеш йӧрате: кодшо кумылжым йочаже-влакын илышышкышт шыҥдара.
Степановмыт ик каныш кечымат мӧҥгыштӧ шинчен огыт эртаре, кажне шуматкече-рушарнян изижге-кугужге тӱрлӧ таҥасымаште участвоватлат. Спортын куштылго атлетике, ече, гимнастике, иймаш, ече да сонарзе биатлон видше-влак дене шуко грамот да диплом, медаль да кубок дене палемдалтыныт. Надежда Евгеньевнан мутшо почеш, 2022 ий мучаште мӧҥгыш кондымо медаль-шамычым 100 марте шотленыт да вара чарненыт…
– Шукерте огыл Марина ден ачаже Йошкар-Олашке иймаш дене ГТО-м сдатлаш миеныт. Ӱдырна жап шот дене ачажымат эртен каен, – шочшыжын тыршымыжым шинчавӱд йӧре куанен палемда ава. – А эргына 23 февраль эрдене тольо да шот дене кочкын-йӱын шуктыш ала уке, ачажым «Корта» ече базыш «Шарнымаш таҥасымаш» акцийыште участвоватлаш наҥгайыш. Коктын ече дене 10 километр кужытыш куржыныт. А ме СВО-што вуйым пыштыше сарзе-влакым шарныме лӱмеш эртарыме верысе сонарзе биатлоныш ушнышна. Тиде таҥасымаште сеҥыше-влакым палемден огытыл, призовой фондым тӱрыснек спецоперацийыште участвоватлыше-шамычлан колтышна.
Ава – кава
Надежда Евгеньевна Волжский районысо Шопкер ялыште шочын кушкын. Изинек туныктышо лияш шонен, но шочынак соҥгыра улмыжлан кӧра кумылжо кодын…
Н.Степанова – «Марий Эл» ден «Сурт-пече» газет-влакын ӱшанле йолташыже. Нине изданийым эсогыл допинг семын акла.
– Газетым тӱҥалтыш гыч мучаш марте лудам да веле чонемлан лу-уж лиеш, – манеш шкеже.
Марий шӱлышан ӱдырамаш пӱртӱсым моткоч йӧрата. Тений Марина ӱдыржӧ дене коктын Вӱд ӱмбалне ийын коштшо да вӱд воктене илыше телылан кодшо кайык-влакым шотлымо «Серая Шейка — 2023» всероссийский акцийыште участвоватленыт. Тиде пашашке каныш кечылан шочмо суртыш толшо Александрат кумылын ушнен.
– Вӱдыштӧ да вӱд воктене илыше кайык-влакым шотлен коштмо годым мотор да ӧрыктарыше тынар верыш миен лектынна, тынар оҥай фотом ыштенна! – шӱм-чонжо юарлен каласкала ӱдырамаш. – А эртыше кеҥежым пасушто пеш оҥай сӱретым эскерышна: ава богомол узо копшаҥгым шинча ончылнак кочко! Олаште илен, тыгайым ужат мо? Теве тыге шке озанлыкым кучен, спорт дене таҥлалалтын, пӱртӱсым йӧратен илаш тыршена.
Колыштат Надежда Евгеньевнам, да ялыш илаш кумыл лектеш…
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо