«Йӧратем изинек марий йылмым,
йӧратем мый марла мутланаш»
Лач тыге ойла Советский посёлкышто илыше чолга да талантан, марий шӱлышан тиде ӱдырамаш. Шернур район Чисола ялын ӱдыржӧ Светлана Шабалина 2011 ий гыч райрӱдысо «Ромашка» лӱман йочасадыште марий йылмым туныктышылан тырша. Шке паша опытшо дене делегат семын тенийысе XII Марий калык погынын «Еш да туныктымаш» секцийыштыже палдарен, лач тунам дене мутым вашталташ йӧн лектын. А паша опытшо чынжымак – молылан сай пример. Ты йочасадыш коштшо ӱдыр-рвезе-влаклан, чыла ныл группыштат, арнялан кок шагат марий йылме дене занятий эртара да эше «Изи памаш» краеведений кружокым вӱда. Паша опыт веле огыл – Светлана Николаевна шкежат пример – почеламутым воза, семым келыштара да тыге сылне мурым шочыкта.
Лач тудын да йочасадын музыкальный вуйлатышыже Ирина Ивановна Целищеван тыршымышт дене Советский кундемыште тений кокымшо гана
йочасадыш коштшо-влаклан «Мыйын элем – шочмо верем» район кӱкшытан усталык фестиваль эртаралтын. Ӱмаште 80 наре изи участник лийын гын, тений – шукырак. Фестивальыште ньога-влак шочмо йылмышт дене мурен куштеныт, почеламутым йоҥгалтареныт, семӱзгарым шоктеныт.
– Республикнан шочмо кечыжлан пӧлеклалтше мероприятий пайрем шӱлышан лийже манын, тыгай фестивальым эртараш шонымаш шочын. Но йочасадна кышкарыште веле огыл, а пӱтынь районлан. Тек икшыве-шамыч икте-весын мастарлыкыштым ужыт, тек шочмо элыштым йӧратымыштым ончыктат, – ойла уста туныктышо.
А туныктышо лияшыже Светлана Николаевна изинек шонен.
– Тиде шонымаш йоча годым эре лийын, – умбакыже мутшым шуя тудо. – Йолташӱдырем дене коктын яра жапыште эре «туныктышыла» модынна. Пуйто доскам ыштена, журналым… Кукнур школышто марий йылмым Мария Егоровна Конакова туныктен, тудын урокышкыжо куанен коштынам. Изи годсек шочмо марий йылмем йӧратем, йӧратем марла мутланаш, лудаш, мураш. Мураш-кушташыже тӱҥалтыш классыште икымше туныктышем Надежда Алексеевна Козылбаева шӱмаҥден.
А кугурак класслаште тудо почеламутым возаш тӱҥалын. Н.Крупская лӱмеш Марий педагогический институтын историй-филологий факультетшын руш-марий пӧлкашкыже тунемаш пураш экзаменыштат шочмо вер-шӧржӧ нерген возымо почеламутшым лудын пуэн. «Тыйын гай мыланна моткоч кӱлыт», – экзаменым приниматлыше-влак тудлан каласеныт. А профессор Фёдор Иванович Гордеев икымше курсыштак, сентябрьыште, ӱдырлан «Светлана, почеламутет-влакым пу» йодын. Мо, шонеда? Тудо студенткын фотожым да возымыжым тунемме верысе стендыш вераҥден да «Мемнан деке могай тунемше тунемаш толын – тек ужыт!» манын. Светланан почеламут аршашыже варажым «Марий Эл» газетыште савыкталтын, усталык пашалан тудым палыме писатель, журналист Юрий Иванович Галютин, пединститутын профессоржо Иван Семёнович Иванов кумылаҥденак шогеныт. Икмыняр почеламутлан семын келыштареныт да нуно кызыт калыклан палыме муро улыт: тиде «Ош пеледыш – мӧр пеледыш», «А мыйже, мыйже…», «Шым шомак». Варажым, ешаҥмеке, йоча-влак шочмеке, почеламутым возымаш ик жаплан ӧрдыжыш кодын, но йочасадыште марий йылмым туныкташ тӱҥалмеке, тиде шӱлыш уэш «ылыжын». Ӱмаште районышто туныктымо пашаште тыршыше-влаклан «Лучше всех» усталык конкурсышто Светлана Николаевна адакат ончылно лийын: «Пиал сортам чӱкта ава» почеламутшо дене гран-прим сеҥен налын. «Ромашка» йочасадыште теве могай талантан айдеме пашам ышта, да эше могайым – илыш корныш икымше ошкылым ыштыше айдеме-влакым марий йылмылан шӱмаҥда, шочмо элым йӧраташ кумылаҥда!
– 2015 ийыште тиде ставкым кораҥденыт, – каласкала Светлана Николаевна. – Мыйын, йочасадын тунамсе методистше, а вара вуйлатышыже Галина Рудольфовна Тетеринан – моткочак марий шӱлышан айдеме – кумылна волен ыле. Ставкым уэш пӧртылташ тудо моткочак тыршен. Шонымашыш шуын кертме – 2022 ий гыч ставке уэш почылтын. Тиде мемнам кумылаҥден: йочасадыштына яра шинчыше пӧлемыште тоштерым почынна. Туштак йоча-влаклан занятийым эртарем. Вес пӧлемыште Боевой чап залым почынна, тушто специальный военный операцийыште вуйым пыштыше выпускникна-влаклан пӧлеклалтше стендым ыштенна. Йочасадыштына ача-ава да коча-кова-влак жапысе модыш-шамычым погенна да изи тоштер гайым чумыренна. Тыгай «лукшо» мемнан эше икмыняре, нуно «Советский посёлкын эртыме корныжо да моло дене кылдалтше улыт.
«Тиде йочасадыште 2011 ий гыч тыршеда. Лу ий утла ончычсо жапым да кызытсым таҥастараш гын, икшыве-шамычын марий йылмым тунемме кумылышт шотышто ойыртем уло мо? Ача-ава-влак шотышто кузе?» йодышем-влаклан Светлана Николаевна тыге вашештыш:
– Мутат уке, ик тукым весе деч эре ойыртемалтеш, но пеҥгыдын иктым каласен кертам: йочасадыш коштшо-влакын марий йылмылан кумылышт уло. Тиде мемнан, марий калыкын, вӱрыштынак. Икшыве-шамыч марла мурашат, кушташат, почеламутым лудашат йӧратат. Калыкнан илыш-йӱлажым, тӱвыражымат пален налаш кумылышт уло. Марий пайрем-влакым эртараш марла почеламутым пуэдымем годым подготовительный группыш коштшо-влак эсогыл «А мылам марла почеламутым пуэда?» йодыт. Пайремыште марла почеламутым лудмышт дене моткочак кугешнат, рушла огыл, а лачшымак марла йоҥгалтарымышт годым кугешнымаш шижмашышт шочеш. Кажне пайремлан ме йоча-влак дене марий мурым тунемына. Ныл кугу мероприятийым эре эртарена: тиде Республикын кечыже, Тиште кече, Советский районын шочмо кечыже да Марий талешке кече. Кажныжлан да эше У ий пайремлан марий мурым, почеламутым, куштымашым тунемына. Тидын деч посна йочасадыштына ешартыш образований системе «Навигатор» гоч «Изи памаш» краеведений кружок пашам ышта. Тушко ача-ава-влак йодмашым возат. Тидын шотышто погынымаште нунын дене мутланем – тореш лийше иктат уке… Кружок шотышто ача-ава-шамычлан умылтарем. Мыйже вет йоча-влакым марла кутыраш веле огыл туныктем, тӱҥжӧ теве мо: йоча-влак марий улмыштым, марий кундемыште илымыштым да марий илыш-йӱлам палышт. Тидым йочасад гычак шыҥдарыман.
Г.Кожевникова
Фотом еш архив гыч налме
