КУЧЕМЫШТЕ ЭКОНОМИКЕ

Изи Какшан гоч шуйналтше кӱвар-влак

Изи Какшан  Оршанке районышто, Киров область дене чек деч тораште огыл, тӱҥалтышым налеш. Юл эҥерыш йоген пурымыж марте кужытшо – 194 километр. 1990-шо ийлаште, ойырен каласаш гын, 1975 ий марте, Изи Какшанын серешыже еҥ-влакын сурт-оралтышт, сад-пакчашт верланеныт улмаш. Водопроводный урем деч тӱҥалын Гоголь урем марте пу пӧрт-влак шинченыт, еҥ-влак эсогыл суртвольыкым кученыт. Пӱнчерыште верланыше вӱд йогыным авырыше (запорный)  плотина ондакшат, 1967 ийыште пужен ыштыме деч варат Изи Какшанын вӱд кӱкшытшым тачысе кӱкшыт марте нӧлталын кертын огыл.

Эҥерын пурла велымже, Красноармейский урем деч Пушкин урем марте, йолешке-влаклан кошташышт тротуарат лийын огыл.

1935 ийыште 1-ше номеран мончам да вӱд башньым чоҥымо. 2004 ийыште монча йӱлен каен да тудым пуженыт, уэш чоҥен огытыл. Тудын олмыштыжо у оралте-влак нӧлталтыныт, тыштак Гогольлан памятникым шогалтеныт. Тыге Изи Какшан сер бетон плита гыч шарыме тротуаран да площадкан, гранит плиткым оптыман да чойн авыртышан, кызытсе жаплан келыштарыме набережныйыш савырнен.

Пытартыш 59 ий жапыште ты эҥер гоч республикыште 17 кӱварым  (Ширяйково велыш шуйнышо кӱварым шотлаш огыл гын, тудым 1928 ийыште чоҥымо да 1950 ий деч вара кӱртньыгорно кӱварыш савырыме) ыштыме. Нине 17 кӱвар гыч 7-ше да 1-же (кӱшнӧ ончыктымо кӱртньыгорно кӱвар) Йошкар-Олаште улыт, тышеч нылытшым йолешке-влаклан кошташ келыштарыме. Палемдымаш семын: Изи Какшан гоч вончыктарыме 11 кӱварым Марий Эл Республикысе «Мостремстрой» ГУКП чоҥен, нылытше Йошкар-Олаште верланен. Таче тиде предприятий Изи Какшан гоч эше ик кӱварым чоҥа.

Чыла кӱвар кокла гыч эн ойыртемалтшылан Вантовый кӱвар шотлалтеш. Калыкыште Вантовый манын ойлат, но Кечалтше (Висячий) манаш утларак келша. Тиде кӱвар – 1-ше ТЭЦ-ын Сомбатхейыш шуйналтше теплотрассыжын участкыже, тыгак йолын кошташ йӧнан, тудым 1980 ийыште чоҥымо.

Автомашина-влаклан кудалышташ ыштыме эн тошто кӱвар – тиде Ленинский проспектын кок ужашыжым ушышо  кӱртньӧ да бетон гыч ыштыме кӱвар, тудым 1962 ийыште чоҥымо. Мут толмашеш: тиде кӱварым уэш пужен ыштыман, проектат уло манмыгыч шоктен. 2015 ийыште «Мостремстрой» воктеныжак вурс, кӱртньӧ да бетон гыч вес кӱварым нӧлтен.

Изи Какшан гоч еҥ-влак эн ондакше Вознесенский (Красноармейский урем) кӱвар гоч вончен коштыныт. Тудым 19-ше курымышто ыштыме, пу гыч ыштыме лийын, ятыр гана олмыктеныт, ик жап йолешке-влак гына коштыныт. Тиде кӱварым 1986 ийыште пуженыт да 1991 ийыште лопка, посна тротуаран кӱртньӧ кӱварлан вашталтыме. Водопроводный урем гоч шуйналтше Вараксинский кӱвар 1976 ийыште чоҥалтын.

Тыгеракын: 1) Вантовый – Висячий нерген ойлышна. 2) Театральный – Чавайн бульварым кок велым ушышо кӱвар, тудым 1984 ийыште ыштыме; «шоҥгемеш». 3) Воскресенский – Курчак театр да Алексий-2 памятник деке кусна, 2011 ийыште чоҥымо. 4) Гоголь кӱвар – Гоголь уремын мучашыже, Йоча поликлинике дек вончыктара, 2012 ийыште чоҥымо. 5) Кызыт Ширяйково велыш Понтонный кӱварым нӧлтат. 6) Изи Какшан гоч пыштыме плотинам палемдыман, 1961-1965 ийыште чоҥымо, олмыктымо деч вара йолешкыланат келыштаралтын.

 

2016 ий 20 февральыште лекше «ВНД» газетыште «Соединять дороги через реки» кугу публикаций савыкталтын. Тушто тыгай цифрым ончыктымо: 1974 – 2014 ийлаште, 40 ий жапыште, «Мостремстройын» пашазыже-влак 11 километр кӱварым чоҥеныт. Тышке пытартыш куд ийым (2015-2020) ушаш гын, 12 километрыш шуэш. Тиде жапыште предприятий Марий Элыште 5 кӱварым (чылаже 330 м), Татарстаныште 3 кӱварым да 2 путепроводым (150 м), 2018-2019 ийлаште Крымысе автомобиль магистраль мучко кум объектым (путепроводым) чоҥымаште тыршен. 2021 ийыште «Мостремстрой» ГУКП ончылно эшеат кугу задаче шога: Изи Какшан гоч шуйналтше, Киров уремым Строитель-влак урем дене ушышо кӱварым ыштен шукташ. Тиде пеш кӱжгӱ паша, вурс, кӱртньӧ да бетон гыч ыштыме кӱварын кужытшо 202 метрыш шуэш, лопкытшат шагал огыл – 28 метр. Ты кӱварым чоҥаш кӱлмӧ нерген 2013 ийыштак республикысе газетлаште возеныт, 1987 ийыште Йошкар-Олан градостроительный планышкыжат пуртымо улмаш. Теве 2020 ийыште автомагистральым чоҥаш тӱҥалме, кызыт тушто паша шолеш. Тылеч посна Йошкар-Ола – Зеленодольск кӱртньыгорно корнывожышто путепроводым ыштыман. Тугеже Советский, У Торъял, Куженер районлаште автодорожный кӱвар-влакым чоҥыман.

Молан кӱварым пужен ыштыме (тидыже уэш чоҥымо дене иктак) нергенат каласыман. Илен-толын, кӱвар гоч шуко тонным шупшыктышо автомашина-влак – автофургон, военный технике, неле техникым ик вер гыч весыш кусаркалымаш – кудалышташ тӱҥалыт манын, 50-55 ий ончыч шоналтенат огытыл. Адакшым изи да кыдалаш кугытан категорийыш пурышо кӱвар-влакын ту годсо требований почеш шотлымаштак зксплуатаций жапышт шукертак пытен. Кугытыштат йодмашлан келшен огыт тол.

Марий Эл мучко шуйналтше кугорнылаште вашлиялтше кӱвар-влакым шукыштым пужен олмыктыман. Моланжым кажныже пала, шонем: чыла тӱрлӧ автотранспортлан кудалышташыже йӧнан лийже, а эн тӱҥжӧ – лӱдыкшыдымӧ.

1962 ийыште Изи Какшан гоч Ленинский проспектым ушышо кӱвар нерген эше ик гана ойлынем. Чоҥымо годым кӱвар тӱҥалтыште да мучаште, тыгак йымалныже вӱд корным кӱнчымӧ (кызытсе Ий полат велыш), тидлан кӧра Изи Какшанын кужытшо 500 метрлан кужемын.

Тыгай йӧн – чоҥен шындыме кӱвар йымалне вес вӱд корным почмаш – дене кылдалтше ик оҥайым шарналтыме шуэш. 1970-шо ийла мучаште Марий Турек кугорнышто кӱварым чоҥенна. Паша кузе кайымым тергаш «Марийскавтодор» кӱварым чоҥымо управленийын начальникше Вячеслав Андронов ден кадр отделын начальникше Тамара Петрухина толыныт. Ӱдырамашет кӱвар чоҥымо пашам йӧршынат пален огыл, сандене пеш чот ӧрын: кузе тыге, кӱварым эҥер серыште чоҥат, а эҥер вес вере йога. Мыскарам ышташ йӧратыше Вячеслав Андронов, нимыняр воштылде, пеш серьёзнын тыге умылтарен пуэн: теве кӱварым чоҥен шындена, вара тудым кугу-у кран дене эҥер гоч, проект почеш кушто шинчышаш, тушко волтен шындена. Мо шонеда? Петрухина ӱшанен… А чынжым гын, у вӱд корным чоҥен шындыме кӱвар йымалне кӱнченыт, а тоштыжым (кунам ок кӱл) уреныт.

Геннадий РЫБАКОВ,

«Мостремстрой» ГУКП-н пашазыже

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий