ХII Марий калык погын эртен кайыш. Российыште илыше марий калыкын илышыжым утларак пояным ыштен колтымо шотышто шуко тургыжландарыше йодыш тушто каҥашалтын. Поснак сай мутланымаш Погынын вич секцийыштыже каен. Теве «Еш да йӱла» секцийыште каҥашыме тӱҥ йодыш поснак ушеш кодеш. Кузе, мо дене марий юмыйӱла тачысе неле саманыште СВО-што улшо салтак-влаклан илыше кодаш, тыныс илышым пӧртылташ манын шуктымо порысыштлан полшен кертеш? Кок кечынжат секцийыште марий йӱланам вияҥден, арален коден кертме дене кылдалтше шуко йодыш каҥашалтын.
Марий йӱла дене кылдалтше секцийыш Марий калыкын погынын делегатше-влак веле огыл, тыгак марий йӱлалан мелын шогышо, кӧжӧ шукертак тудым кучышо, кӧжӧ утларак пален налаш шонышо-влак погыненыт. Республикысе Марий юмыйӱла ушемын онаеҥже-шамычат шукын ыльыч. Пошкырт кундем гыч эсогыл вич онаеҥ делегат радамыште лийын. Башкортостанын Татарстанын, Свердловск кундемын тӱҥ онаеҥже-влак варажым кажныже шке кундемыштышт марий кумалтыш йӱлам кузе ворандарен, ото-влакым, кумалтышым ылыжтен толмышт нерген палдареныт. Самырык выступатлыше-влак ты але вес паша лектышышт нерген каласкаленыт гын, кугурак ийготанже-влак коклаште нуным туныктен, сугыньлен ойлышат лийыныт. Но вурсен монь огыл, мутланымаш икшырымын, ласкан эртыш. Ты секцийыш ушнышо кажне еҥ шкаланат шуко пайдале каҥашым налын, шонем. Марий Элысе тӱҥ онаеҥ Александр Таныгинын марий юмыйӱлан икшывыже-влаклан кугезына-шамычын сугыньлен ойлен кодымышт, кокымшо кечынже шым тукым нерген докладше-влак пеш пайдале семын ушеш возыныт.
Республикысе Рӱдӧ Марий юмыйӱла ушем вуйлатыше Александр Бирюков организацийын, общиныже ден посна онаеҥ-влакын паша лектышышт, марий ешлаште самырык-влакым йӱлалан шӱмаҥден толмо нерген видеопрезентаций полшымо дене палдарен, пӱсӧ йодыш-влакымат тарватен коден.
Куан уверат йоҥгалтын. Шукерте огыл Угарман кундемыште Рӱдӧ Марий юмыйӱла ушем регистрацийым эртен. Тыгай организаций икмыняр ий ончыч Пошкырт велнат ышталтын. Ынде кум организацийын еҥже-влак, иквереш ушнен, Россий кӱкшытан ик ушемым ышташ шонат. Кызыт документым ямдылыме паша кая. Кеч ты шотышто «неоязычестве» манме умылымаш нерген шомак лекмеке, элыштынак йодмаш вашталтын.
Но Марий Элын Рӱдӧ Марий юмыйӱла ушемжын Россий кумдыкышто юмыйӱлалан вияҥаш полшымо ик сай пашажым ончыктенак кодыман. Ынде ныл ий тудо «Югыпого – Эргечыш корно» проектым илышыш шыҥдара. Тудын кышкарыште организацийын еҥже-влак регионласе онаеҥ-влаклан йӱлам утларак ворандарен колташ шонымаш дене лектын коштыт. Тӱня кумалтышым эртарыме верат эл кумдыкышто ешаралтеш. Марий он-влакым пагалымаш кушкеш. Нунылан вераште чапкӱм утларак шогалтат. Тидыже куандарыде огеш керт. Марий Элысе онаеҥ-влакын вес регионлаш кумалаш лектын коштмыштланат тауштымо мут йоҥгалте.
Юмыйӱлам шуктымо пашаште еш-влакын надырышт нергенат ойлышт. Пытартыш жапыште отысо кумалтышыш утларак еш дене ушнаш тӱҥалмат куандара, палемдыш Александр Васильевич. Онаеҥ-влакын шочшыштат юмыйӱлам шуктымашке ушнаш кумылаҥыт. Тудо икмыняр сай примерымат кондыш. Икшыве-влакым марий кечышот радам да еш йӱла, марий койыш, муро-куштымаш велке кумылаҥдыше ятыр мероприятий-влак эртаралтыт. Тидын шотышто Александр Васильевичын шкенжынат ешыже сай пример.
Марий Эл ГТРК-ан пашаеҥже Алевтина Кузнецова телевиденийыште марий юмыйӱла дене палдарыше, поэтессе Зоя Дудина шкенжын да лӱмлӧ поэт Йыван Кырлан шочмо Купсола ялже дене кылдалтше «Кырланур – луй модмо вер» проектше-влак нерген каласкалышт.
Советский районысо общинын онаеҥже Григорий Михайлович Виногоров марий еҥын илыш умылымашыже, юмылан ӱшанже, кумалме верже могай лийшаш, чыла тыште ешын – илыш вийым пуышо рӱдын — верже нерген философски шонкален, пеш радамлын лончылыш.
Сай темлымашым Мишкан районысо муниципал образованийын советшым вуйлатыше Вячеслав Сабиров ыштыш: марий юмыйӱлам вияҥден колтымаште регион-влак кокласе организаций-шамыч ваш келшен пашам ворандарыме шотышто ойпидышым ыштышашак улыт. Тудо шке велныже ото-влакым почын, тӱзатен толмо паша нергенат каласкалыш. Тыште Марий Элысе онаеҥ-влаклан тауштымо мутшо йоҥгалте. Пошкырт велне Шукын курыкышто тӱня кумалтышым ылыжтен колтымо нерген уверымат чылан куанен вашлийыч. Эшежым тушко вес регионла гычат лӱмынак мият улмаш. Черетан кумалтышыже тушто лачшымак СВО-што улшо салтак-влак верч эртаралтын.
Мемнан республикысе онаеҥ-влак верлаште СВО-што рвезына-влак таза да сеҥымаш дене пӧртылышт манын, лӱмын кумалтышым чыла вере гаяк эртарат. Пошкырт кундемыштат тыгак. Тыште Вячеслав Сабировынак шуктен толмо пашажлан поснак тауштыман. Мутым налмекыже, СВО-што улшо салтак-шамыч нерген каласкалымыж годым эсогыл шинчавӱдшӧ лекте. Но тудын шке гыч СВО-ш пасу условийыште пӧлемым ырыкташ, кочкышым ямдылаш, мушкылташ вӱдым шолташ лийше 180 утла коҥгам ыштен колтымыж нерген тӱшка калык ончылно ик мутымат ыш ойло. Кугешнаш гына кодеш ты айдеме дене!
Тыгак Вячеслав Сабиров Пошкырт кундемысе Марий юмыйӱла ушемын тӱҥ онаеҥже Геннадий Пастиевын сугыньжо дене СВО-што улшо салтак-влаклан автомашинам (иктым огыл), аралтыш сынан марий шевроным, кумалтышым эртарыме годым юмылтымо, рожым шӱтен, ший оксам колтен шога. Чылажат тушто марий юмыйӱла дене келшышын шнуйыктарат, вара иже колтат. «СВО гыч пӧртылшӧ салтак-влакын илен кодмыштлан тауштымашышт
моткоч шерге», – мане Вячеслав Сабиров.
Мутат уке, секцийыште каҥашыме тӱҥ йодыш йӱланам самырык-влак коклаште шарен толмо дене кылдалтын. Кажне докладчик шке ойлымаштыже ты йодышым тарватен, темлымашым ыштен манашат лиеш.
«Еш да йӱла» секций кок изирак ужашлан шелалтын ыле: Погынышто православий дене кылым кучышо марий-влакым тургыжландарыше йодышымат посна каҥашеныт.
Светлана Носова
Снимкылаште: «Еш да йӱла» секцийыште Марий Элын да Башкортостанын тӱҥ онаеҥже-влак А.Таныгын, Г.Пастиев да В.Сабиров.
Авторын фотожо
