Геннадий Сабанцев
Кӱчыкын:
Мустаев Геннадий Михайлович 1948 ий 30 ноябрьыште Шернур кундемысе Мустай ялыште туныктышо ешеш шочын. Волжск оласе ГПТУ-м, Оршанке педучилищысе физкультур отделенийым, Н.К.Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш пединститутын историй-филологий факультетшым тунем пытарен. Куяр кыдалаш школышто туныктышылан, директорлан тыршен. Республикысе просвещений, кӱшыл школ да шанче тӧнеж пашаеҥ-влак профсоюз комитетым вуйлатен (1984-1992), Марий Элысе туныктымаш да воспитаний министр (1992-1997), профессийлан туныктымо шотышто РМЭ Госкомитет председательын икымше алмаштышыже (2001-2010) лийын. Ынде кандашымше ий Йошкар-Оласе ветеран-влак организацийым вуйлата.
Ӱмыр мучко – спорт пелен
Йошкар-Ола уремыште Геннадий Михайловичым чӱчкыдынак велосипед дене кудалшым ужаш лиеш.
– Мылам тиде транспорт эн келшыше, – палдарыш тудо. – Жапым аныклаш полша. Машина дене тӱрлӧ чаракыште шогаш логалеш, кӱлеш годым кушко вераҥдашат от пале. Велосипед – эн йӧнан.
Спорт дене мемнан геройна шочмо ялысе школышто тунеммыж годымак пеҥгыде кылым кучаш тӱҥалын. Физкультурым туныктышыжым, Николай Васильевич Семёновым, нигунам ок мондо. Тудо ялысе икшыве-влакым спортын тӱрлӧ видше декат лишемден. Геннадийлан утларакшым ече, куштылго атлетике келшеныт. Кеҥежым – велосипед.
– Йоча пагыт утларакшым паша дене шарналт кодын. Ме вет сар деч варасе икшыве улына. Ачам тулан корным вошт эртен, вара витле ий наре Мустай школышто ыштен, кужу жап директор лийын, аванат туштак тыршен, – шарналта Геннадий Михайлович.
Школым пытарымек, спортлан шӱман улмыжак тудым Волжск оласе профтехучилищыш конден. Йолташ рвезыже-влак пален налыныт: тыште физкультур ден спортлан кугу тӱткышым ойырат. Рвезе еҥым тиде сымыстарен. Тыште Геннадий Мустаев кугу спортыш ушна. А икымше паша профессийже промышленный предприятийысе слесарь лиеш.
– Марий целлюлоз-кагаз комбинат мылам илыш путёвкым пуэн. Практикым тудын директоржо, пашан тале организаторжо Леонид Михайлович Лобаницкийын вуйлатымыж дене эртенам. Варажым илышыштем тудын гай ушан-шотан, илышлан да пашалан туныктышо, полшен шогышо еҥ-влак шукын лийыныт. Чылаштым лӱмыштге шарнем, чылаштлан таче вуем савен, тауштен илем, – кумылжым ок шылте Геннадий Михайлович.
Самырык еҥ спорт деке Волжскышто утларак шӱмаҥын. Утларакше ечылан вийым ойыра, эсогыл чодыра, кагаз да пушеҥгым обрабатыватлыше промышленностьысо пашаеҥ-влак коклаште Юл кундемын чемпионжо лиеш. Но умбакыже вияҥаш кӱлын. Тыге тренер-влак Оршанке педучилищысе физкультур отделенийыш тунемаш пураш темлат. Тыште Мустаевын сеҥымашыже эшеат тӱвыргӧ лиеш. Ече дене спорт мастерыш кандидат нормым шукта. Кумдан палыме тренер Леонид Павлович Глушков «Спартак» обществышке пуртен.
Велосипед денат тудын сеҥымашыже лийын: 75 километрыш ӱчашен кудалмаште республикын чемпионжо марте шуын. Велосипед шотышто тудо ик оҥайым шарналта. Тиде 1970 ийыште лийын.
– Ленинын шочмыжлан шӱдӧ ий темме лӱмеш икмыняр рвезе Волжск ола гыч Ульяновскыш таҥасаш каяш тарванышна. Велосипед денак корныш лекна. Рвезе-влак пеш шукат ышт кудал, автобусыш шинчын кайышт, а мый кок шӱдӧ витле километрым велосипед денак кудалынам, – ветеранын ойлымыштыжо изиш кугешныме кумылат шижалтеш.
Туныктымо да профсоюз пашаште
1971 ийыште Оршанке педучилищым пытарымек, самырык пашаеҥым Куяр кыдалаш школыш физвоспитанийым туныкташ колтат, варарак директорын туныктымо да воспитатлыме паша шотышто алмаштышыже лиеш. 1982 ийыште школым вуйлаташ шогалтат. Геннадий Михайлович директорлан ыштыме жапыште эн кугу лектышыжлан 464 верлан у школым чоҥымым шотла.
– Паша опыт погынен. Тыршымем кӱшнат ужыныт, витне, – ойла тудо. – Тыге Республикысе просвещений, кӱшыл школ да шанче тӧнеж пашаеҥ-влак профсоюз комитет председательлан темлышт.
Тиде 1984 ий мучаште лийын. Паша у, чот ответственный. Тыштат поро кумылан полышкалыше, тӱҥалтыш жапыште каласен-туныктен шогышо еҥ-влак лийыныт.
– Йочасад гыч кӱшыл школла марте паша кузе каен шогымым шинча ончылно кучыман ыле. Туныктымаш учрежденийлаште тыршыше чыла еҥын праважым, паша йӧнжым, тазалыкшым аралымылан вуйын шогымо. Художественный самодеятельностьым, спорт пашам вияҥдымылан кугу тӱткышым ойырымо…
Тунемше-влакын канышыштат ончыл верыште лийын. Геннадий Михайлович поснак «Таир» пионер лагерьым уэмдыме пашам шуктымо годым нелылыкым кузе сеҥыме нерген палемдыш. «Лесмаш» завод пашаеҥ денат, чоҥаш кучылтмо материал денат полшен. Вашешыже завод пашазе-влакын йочаштлан лагерьыште канаш путёвкым пуэдыме. Олмыктымо лагерь варажым ӧрдыж кундем гычат икшыве-влакым вашлийын – 1986 ий кеҥежым нуным тышке Чернобыль гыч конденыт.
– Эше республикысе вуз-влакын спорт да тазалыкым пеҥгыдемдаш полшышо кум лагерьыштым олмыктышна, Йошкар-Олаште облсовпроф дене пырля шӱдӧ еҥлан санаторийым почна. Образований институтыш квалификацийым нӧлташ толшо педагог-влак тыште каненыт, – тудо жапым ушыштыжо шергалеш Геннадий Михайлович. – Лишыл кылым пошкудо Чуваш республик дене кучымо, кумло утла гана пырля турист слётым алмаш-алмаш эртарыме. Тыгай вашкыл кугу опытым пуэн…
Министр годым
Тыге 1992 ий шошо толын шуын.
– Кокымшо мартыште мыйым Марий Эл Республикын президентше Владислав Максимович Зотин ӱжыктыш, образований да воспитаний министрлан шогалташ палемдыме нерген ойым лукто, – мутшым шуя Геннадий Михайлович. – «Ме тыланет полшена, окса деч молыжым чыла сӧрена», – манеш. Шарнеда вет, йӧсӧ жап ыле тунам. Владислав Максимович шкежат чот тургыжланен. Республикысе правительстве чынже денак полшен шоген. Неле лийын, но туныктымаш пашаште тыршыше-влаклан пашадарым пуашак тыршыме. Кадр йодыш тӱҥ верыште шоген. Кызыт шарналтем да ик школ вуйлатыше, пашаеҥ нергенат шылталыме мутым каласен ом керт. Лиеден: шургымо, ӱчашыме, но чыланат ӱшанен пуымо сомылым поро чон дене шуктеныт… Материальный базым пеҥгыдемдыме нерген эреак шонымо. Кызыт олалаште у школ-влак чоҥалтыт, тиде сай, но ялыште шуко вере сӱрет тургыжландара. Школ уке – ял уке. Калык тушеч кая. Ялым аралаш школ, тӱрлӧ предприятий-влак лийшаш улыт. Тышке ме ончыкыжым садикте пӧртылына, шонем. Вет ожно мемнан Мустай ялыштынак сӧсна комплекс, имне завод, зерносушилке, апшатгудо, марлежвакш, молат лийыныт. Кугезына-влак олмам, эҥыжым, шоптырым пуышо садым куштеныт, мӱкшым онченыт. Теве могай ялна лийын! Кызыт нимат кодын огыл, сандене чонлан йӧсӧ… Ондак мо сай лийын, мондыман огыл, у курымыштат илышыш пурташ кӱлеш. Министр улмем годымак ПМК полшымо дене ялыштына у школым чоҥышна, тоштерым почаш оксам пуышна. Тыште кызыт верысе реликвий-влак аралалтыт, нуно кушкын толшо тукымын шинчымашыжым кумдаҥдаш полшат.
– Геннадий Михайлович, а ЕГЭ шинчымашым кумдаҥдаш полша мо? – ончычсо образований министрлан йодышым пуыде шым чыте.
– ЕГЭ-м школыш шыҥдараш тӱҥалме годым мый министр омыл ыле, – вашешта тудо. – А тыгеже мый тореш лийынам. Тунам элысе кум субъектыште: Марий Элыште, Чувашийыште да Якутийыште – тиде экспериментым тӱҥальыч. Ятыр-ятыр ийла дене шкенжым сай могырым ончыктышо системылан чаракым ыштышт. Экшыкше нерген обществыште шуко ойленыт да ойлат. Кызыт Кугыжаныш Думыштат, Федераций Советыштат умылен шуктеныт ала-мо, ожнысо системышкак пӧртылшаш нерген шонат. Школ кеч-кунамат самырык тукымым, ончыкыжым эллан кӱлшӧ, тудлан пайдам кондышо, арален шогышо лийже манын, ончен-кушташ тыршен. Тидлан туныктымаш пелен эше воспитатлыме паша кугу верым налшаш.
Ветеран-влак пелен
Ынде кандаш ийыш каен, Геннадий Михайлович Йошкар-Оласе ветеран-влак организацийым вуйлата.
– Кызыт мемнан латкум тӱжемат пеле ветеранна уло, – рашемда тудо. – Ме нунын дене чак пашам ыштена. Кажне тылзын ыштымынам иктешлена, вес тылзылан мом ыштышашым палемдена. Организацийланна оласе администраций, депутат погынымаш, социальный фонд, профсоюз организаций-влак полшат. Ветеран-влакын тазалыкыштым аралыме верч тыршена. Кодшо шыжым, мутлан, «Лесная сказка» ден «Кленовая гора» санаторийлашке тӱжем наре илалше еҥым канаш колтенна ыле… Посна ветеран-влакат мемнан деч полышым йодыт. Теве таче гына (мутланымына кечын. – Г.С.) ик ветеран тольо. Ала-могай амал дене тудын деч илыме вержым поген налнешт. Конешне, мый тудлан полшем… Кугу пайрем – Сеҥымаш Кече – лишемеш. Тушко ме рӱж ушнена. Сарыште лийше-влакше гына ынде шагалын кодыныт – Йошкар-Олаште коло еҥ уло. Нунылан чылаштлан юбилей медальым кучыктымо, Йошкар-Олан почётан гражданже-влак радамыш пуртымо… Сеҥымаш Кечым шкенан ешыштат палемдена. Вет ачам фронтовик лийын, кандашлу ийым эрталтымек, илыш гыч 8 майыште каен. Сандене пайрем кече вашеш шӱгарвакыже миен толына, уштена…
