Тӱрлӧ чер деч аралалташ да таза илыш-йӱлам кучаш кумылаҥдыме мероприятий-влак кышкарыште 27 март — 2 апрель Калорийым шотлымо арня семын палемдалтеш. Тидын шумлык Йошкар-Оласе Эндокринологический рӱдерын вуйлатышыже Е.ФРОЛОВА (снимкыште) дене Сакыр диабет школын пашаж нерген мутланена.
– Елена Валентиновна, айдемылан «сакыр диабет» диагнозым шынденыт, врач черын ойыртемже да эмлалтме йӧн нерген мом палаш кӱлмым чыла каласкален гын, пациентлан школыш кошташ кӱлешыже уло мо?
– Эндокринологлан ик пациентым приниматлаш 19 минут ойыралтеш. Тиде жапыште докторлан черлын тазалыкшым тергаш, эмлыме йӧным палемдаш, рецептым печатлаш кӱлеш. Шкат умыледа, кужун мутланаш жап ок сите. А Сакыр диабетын школыштыжо пациентлан врач але медсестра дене тӱрлӧ темылан мутланаш, тургыжландарыше йодышым рашемдаш йӧн уло.
Ме ончычшо сакыр диабетын ойыртемже дене палдарена, диспансер осмотр нерген каласкалена, идалыкыште могай анализым мыняр гана сдатлаш кӱлмым умылтарена.
Кокымшо занятийыште шкем эскерыме да физический нагрузко нерген ойлена. Диабетиклан шкем моткочак эскераш кӱлеш. Сакыр диабет – эмлаш лийдыме хронический чер, но врач ден медсестра-влакын темлымыштым шукташ гын, тудым виктараш да таза айдеме деч удан огыл илаш лиеш. Пациент-влакым вӱрысӧ сакырын кугытшым висыме тӱрлӧ глюкометр дене палдарена, нунын дене пайдаланаш туныктена, тиде приборын показательже лабораторийысе показатель деч ойыртемалтме амалым умылтарена.
– Чынак, а тиде ойыртем мо дене кылдалтын?
– Приборын калибровкыжо вӱрын плазмыже але изи капиллярын вӱржӧ мучко каен кертеш, да тидлан кӧра ойыртем лиеш. Кочкышым, эмын кугытшым, физический нагрузкым чын келыштараш манын, пациент глюкометрын показательжылан эҥерта. Диабетик врачын приёмышкыжо шкем эскерыме дневник дене толеш гын, специалистлан эмлыме йӧным чынрак келыштараш, икмыняр тылзаш вашталтышым аклаш куштылгырак лиеш. Физический нагрузко диабетым эмлыме ик эн тӱҥ йӧнлан шотлалтеш. Ме организмлан могай нагрузкым пуаш, могай упражненийым ышташ, мыняр кошташ кӱлмым умылтарена.
Кумшо занятий кочмо рационлан пӧлеклалтын. Тушкыжо пациент-шамыч пелашышт дене толаш тыршат, молан манаш гын диабетикын ешыштыже кочмо системе чыла еҥлан келыштарыме лийшаш. Тыгак пайдале продукт дене палдарена, менюм ышташ полшена, вет пациентын кочкышыштыжо белокат, коят, углеводат нормылан келшыше лийшаш. Занятий-влак интегрироватлыме структурироватлыме программе дене эртат: лекторын мом ойлымыжым пациент-шамыч экраныште ужыт – тидыже нунылан моткоч келша.
– Диабетик-влакын кочкышышт шотышто мут лекме годым кинде единице нерген ушештарат. Тидын дене ала изиш радамынрак палдареда ыле?
– Инсулин дене илыше пациент-влаклан таблицым кинде единице дене пуэна. Ик кинде единице – тиде 12 грамм углевод. Диабетикын чот кӱчык але кӱчык инсулин дене пайдаланымыж годым инсулинын единице чотшым ик кинде единице дене шотлена. Кокымшо типан сакыр диабет дене орланыше да вӱрысӧ сакырым шагалемдаш полшышо преоральный манме препарат дене пайдаланыше черле-влаклан кинде единицым шотлаш огеш кӱл. Нуно калорийын чумыр числажым шотыш налыт. Калорийым шотлымо занятийыште пациент, калорийность таблице дене пайдаланен да килокалорийым шотлен, суткаш менюм ышта. Чаманен палемдем, тудын менюжо калорийность шотышто нормым палынак эрта. Тышечынак – уто нелыт. Пациент мом кочмыжым огеш эскере гын, идалыкыште 10 килограмм марте уто нелытым поген кертеш.
Нылымше занятийыште эмлалтме нерген мутланена: препарат-влак дене палдарена, нунын дене кузе пайдаланаш кӱлмӧ нерген каласкалена. Кӱчык жаплан, 12 шагатлан, да сутка марте полшышо таблетке-шамыч улыт. Иктыштым кочмо деч ончыч йӱаш кӱлеш гын, весышт кочмо дене нигузеат кылдалтын огытыл. Тугай эмат уло – йӱмӧ деч вара пел шагат жапыште нимом кочкаш-йӱаш огеш лий. Нине правил-влакым шукташак кӱлеш, уке гын врачлан сайлан шотлалтше препаратын пациентлан молан полшен кертдымыжым умылаш неле.
Инсулин дене эмлалтме йӧн шотышто нелырак. Мутлан, ме пациентлан, коваште йымалнысе кояжын кӱжгытшым шотыш налын, уколым лачшымак могай кужытан име дене ышташ кӱлмым умылтарена. Име тылеч кужу але кӱчык гын, инсулин дене эмлалтме деч пайда огеш лий гаяк. Пациент-шамычлан уколым чын шындаш туныктена, тудым лачшымак кунам ышташ кӱлмым ушештарена.
Мучашлыше занятийыште сакыр диабетын тазалыклан могай зияным ыштен кертмыж нерген каласкалена. Пациентлан чер дене кылдалтше ситыдымаш-шамычым умылаш неле, сандене кажне еҥлан диспансеризацийым эрташ, 40 ий деч вара вӱрысӧ сакырын кугытшым идалыклан ик гана тергаш темлена.
Цикл мучаште тестированийым эртарена. Тудын негызеш пациентын школышто мом пален налмыжым, медпашаеҥлан туныктымо методикыште мом вашталташ кӱлмым рашемдена.
– Сакыр диабетын школжылан мыняр ий?
– 20 ий. Тушто идалыкыште 500-600 еҥ шинчымашым налеш. Мемнан кажне врач ден медсестра Москвасе Научный эндокринологический рӱдерыште структурироватлыме программе дене туныктымо улыт.
2000 ийыште Йошкар-Олаште сакыр диабет дене орланыше 2,5 тӱжем еҥ лийын, кызыт – 12,5 тӱжем утла. Черле-влакын ий еда кугемын толшо чотышт Сакыр диабет школын кӱлешлыкшым утыр пеҥгыдемда. Занятий-шамычын тӱҥалмышт нерген оласе эндокринологический рӱдерын 45-75-23 номеран телефонжо дене пален налаш лиеш. Чыла занятий Архангельский слободаште верланыше аптекыште эрта.
М.ИВАНОВА ямдылен
