Тыйын шочшет, марий калык
«Икоян ешыште гына паша ушна»
Марий Элысе веле огыл, чумыр финн-угор тӱнясе журналистикыште Александр Саликович АБДУЛОВЫМ палыдымыже укеат дыр. А вет тудо журналист корныжым «Марий коммуна» (вара «Марий Эл») газет гыч тӱҥалын да тушкак тӱҥ редакторын алмаштышыже семын пӧртылын, 24 ий тӱҥ редакторлан ыштен. Кызыт – «Марий Эл» увер агентстве директорын икымше алмаштышыже. 65 ияш лӱмгечыжлан тудын дене мутнам вашталтышна.
– Александр Саликович, газет пашаш ушнышо-влак кокла гыч шукынжо эше школышто тунемме годымак тидлан кумылаҥыт. Теат тыгак тӱҥалында докан?
– Шарнем, 7-ше классыште тунемме годым «Ямде лий» йоча газет почеламут конкурсым увертарен ыле. Пошкудо йолташем дене возаш шична. Почеламут огыл, а изи поэме гай (15 куплет) лекте. Утларакше, конешне, мый шонкалышым. Газетыш колтышна, но нимогай вашмут ыш тол – тугеже сеҥышыш лекме огыл. Но чонышто ала-могай памашшинча почылто. Вара, 10-шо классыште самырык туныктышо ышташ тӱҥалмеке, тиде кумыл уэш ылыже. Тудо руш йылме ден литературым туныктен гын, рушлак возаш таратен. Но мый марий йылме ден литературымак ойырен нальым да Йошкар-Оласе пединститутыш тунемаш каяш кумылаҥым. Но…
– Мо вара лийын кайыш?
– Ялыш изамын йолташыже, Йошкар-Оласе политех институтышто тунемше студент, канышлан тольо да шке вузышкыжо каяш тулартен сеҥыш. Тусо чодыра озанлык факультетыш документым пуышым. Но математике дене экзаменым сдатлен шым сеҥе да мӧҥгӧ пӧртыльым. А кызыт шонем: ала тиде тыгак лийшаш улмаш. Ялысе совхозышто слесарьлан пашам ыштыме да ДОСАФ-ыште шофёрлан тунемме жапыштак пединститутыш пураш ямдылалтым, да ончычсо шонымем вес ийын шукталте. Студент илыш, сылнымут кружок творчестве шӱлышым ылыжтышт гынат, газетыш пашаш кайыме нерген шоналташат тоштын омыл, туныктымо пашалан гына ямдылалтынам. Распределений почеш олаштак спорт шӧрынан интернат школыш воспитательлан колтышт. Сентябрьыште пашам тӱҥальым, октябрьыште армийыш нальыч. Лачак тушто дивизион газетыш возгалаш тӱҥальым. Служитлыме жапыште сберкнижкаш 95 теҥге гонорар погынен ыле, а тиде окса тунам шагал огыл лийын.
– Теве кузе газет пашалан кумылаҥында?..
– Тыге лектеш. Армий деч вара «Марий коммуна» газет редакцийыш землякем, ответственный секретарь Гельсий Зайниевич Зайниев деке пурышым. Тудо тӱҥ редактор Михаил Григорьевич Байков деке наҥгайыш. Ончыч кусарышылан нальыч, вара ялозанлык отделыш корреспондентлан кусарышт. Вячеслав Александрович Смоленцев отдел вуйлатышем ыле. Возымем шуко тӧрлыш. Тунам умылышым: газет паша куштылго огыл. Проблемный статья дене южо районыш кок пачаш коштын толашем ыле. Тӱҥ редакторын алмаштышыже Василий Тихонович Иванов пеҥгыдын йодын – возен намийымем ыш келше, да уэш районыш колтыш. Ешартыш данныйым поген толын, материалым угыч возышым. Но тыршымем арам ыш лий – тылзаш итог почеш статьям удан огыл аклышт.
– Те тунам творчествылан кумылан самырык-влакым чумырымо пашалан пижда.
– Пужен ыштыме пагыт ийлаште илышыш у шӱлыш пураш тӱҥале. Ончыч поэт Семён Николаевын чумырымо «Усталык» ушемыш коштна. Самырык лудшо-влакын Валентин Колумб лӱмеш книгагудыштышт творческий пашаеҥ-влак дене вашлиймаш кас-влак эртаралтыт ыле. Вара ме, самырык-влак, посна погынаш, калык дене вашлиймашке лектедаш тӱҥална. Комсомол обкомышто мемнан чолгалыкна нерген пален налын, мыйым тушко ӱжыктышт да 1987 ийыште лектор группо вуйлатышылан пашаш нальыч. Тыге газет редакцийыште улыжат ик ият пеле ыштен шуктышым. Обкомыш куснымеке, самырык-влак дене пашам виктарен колташ йӧн ешаралте – районлашке творческий вий дене лектедаш автобусым пуат ыле. Тунамак 1988 ийыште самырык-влакын «У вий» усталык ушемышт шочо. Умбакыже тудын вийже дене кугу паша ышталте: 1989 ийыште Валентин Колумбым лудмаш икымше гана республик кӱкшытыштӧ эртаралте, «Саман» журнал лекте, 1990 ийыште финн-угор самырык-влакын икымше фестивальышт республикыште лие, 1991 ийыште марий самодеятельный муро фестивальым эртараш тӱҥална.
– Но ту ийынак кугу вашталтыш лийын кайыш…
– Да, 1991 ийыште самырык-влаклан «Кугарня» газет шочо. Шкежак «У вий» ушем дене тыгай шонымашым шӱкенна гын, шканемак тудым тӱҥ редактор семын вуйлаташ ӱшанышт. «Но»-жо кум ий гыч лие – паша гыч каяш логале. Демократий, гласность ылыжме пагыт ыле. Газет-влак лӱдде возеныт, кучемымат изиш пӱшкылыныт. Меат калыкын кучем деке отношенийжым почын ончыктышо социологий шымлымаш материалым савыктышна. Шке шонен луктын огынал, а МарНИИ-н цифржым пуышна. Туштыжо регион вуйлатышын рейтингше волымо нерген ойлалтын. Мыйым эрлашыжымак правительствыш ӱжыктышт. Госсекретарь Николай Фёдорович Рыбаков шке кумылын кайыме нерген йодмашым возаш шӱдыш. Возышым. Вара йодо: «Ынде куш кает?» «Ом пале», – маньым. Телевиденийыш йыҥгыртыш да, вер улмо нерген пален налмеке, тушко каяш темлыш.
Ик ий ыштымеке, Николай Фёдорович 1995 ий ноябрьыште шкеж деке советниклан пашаш нале. Президентна кокымшо сроклан сайлымашке каяш кумылжым ончыктыш, но рейтингше иземын веле ыле. Санденат дыр Николай Фёдорович шке кумылын паша гыч кайыш – пенсийыш. А ме кодна, но президентна сайлымашым модын колтыш. Кокымшо президент денат советникланак ыштышым. Но ик ий гыч тудо ӱжыктыш да «Марий Эл» газетыш каяш темлыш.
– Манмыла, кушто пашам тӱҥалда, тушкак пӧртылда.
– 1997 ийыште мый тышке угыч тольым. Ончыч тӱҥ редакторын алмаштышыжлан ыштышым, а 1999 ий гыч тӱҥ редакторлан шогалтышт. Журналистлан ышташ тӱҥалме годсылак проблемный статьялан кугу тӱткышым ойыраш пижым. Уке гын газетыштына пӱсӧ темылан возымо пеш шуэн лектеш ыле. Ончычсылак тидым уэш ылыжтарен колтымо шуын. Да ты шотышто изи огыл вашталтыш лие. Но финансироватлымаш иземме амал дене пашаеҥна палынак шагалеме, а газет кугыт тугаяк кодо. Паша шукеммылан кӧрак журналист-влак деч келгын шымлен возаш йодмо деч кораҥаш логале. Да мемнан дене веле огыл, моло рӱдӧ изданийыштат тыгаяк сӱрет палдарна. Туге гынат журналистна-влак лийме семын келгын возаш тыршат.
– Тидын годымак Те тӱҥ газетна пелен ешартыш изданийым лукташ темлышда?
– А вет оксам ыштен налме ешартыш йӧным кычалаш кӱлын. Мый тылеч ончыч лӱмын пошкудо Чувашийысе «Хыпар» газет редакцийыш миен коштым. Тиде изданий йоча, самырык, ӱдырамаш-влаклан, тыгак тазалык да сурт озанлык темылан посна газетлам луктеш ыле. Сурт озанлык темыланжын тиражше тӱҥ газетыштын дечат кугу лийын – 34 тӱжем экземпляр. «Тудак мемнам пукша-йӱкта, сай доходым пуа», – мане тӱҥ редакторышт. Санденак меат «Сурт-пече» ешартыш газетым 2001 ий февральыште лукташ тӱҥална. Шке кӱшеш – тираж оксаж дене. Да могай-гынат пайдам нална. Тидат веле огыл, эше официальный документлам марла савыктен лукмо газетлан кӱшыл кучемна ешартыш оксам ойырыш. Уке гын тудым ончыч тӱҥ газетыште савыктенна, да лудшаш материаллан вер шагалрак лийын. Манмыла, чылажат пашаеҥна да лудшо-влак верч шонен ышталтын.
– Газет редакцийна книгамат вет ешартыш доходлан кӧрак лукташ пиже?
– Кучемна газет лукмо роскотын 65 процентшым гына финансироватлен, молыжым шкан ыштен налаш кӱлын. Санденак йӧным кычалде кертме огыл. Коло ий жапыште 150 наре книгам – историй, шымлымаш, очерк, сылнымут изданийлам – лукмо. Тудым ужалыме кӱшешак нелылык гыч лекташ тыршыме.
– Тендан вуйлатыме годымак коллектив дене арня еда спортзалыш кошташ, идалыклан ик гана тӱрлӧ кундемыш пӱртӱс лоҥгашке лекташ тӱҥална.
– Пашам ыштыме дене гына ок лий, тазалыкымат пеҥгыдемдаш, тӱшкан каналташат кӱлеш. Чыла тидыже пашаче ешым икояным ышта. Икоян ешыште гына пашажат ушнен толеш.
– Родо-тукым калык коклаштат Те кугу мер пашам шуктенда.
– Ончыч Финн-угор самырык-влакын икымше фестивальыштышт МАФУН (Финн-угор калык самырык-влакын ассоциацийышт) ышталте, да кум ий (1990-1992) тудым вуйлатышым. Вара РАФУЖ (Финн-угор журналист-влакын Россий ассоциацийышт) шочо, да лу ий (2004-2014) тудым виктарышым. Оҥай илыш лийын, шуко вере коштмо, шуко ыштыме.
– Ынде кокымшо ий «Марий Эл» увер агентстве директорын икымше алмаштышыжлан ыштеда.
– Ты агентстве республик да ола кӱкшытан икмыняр газетым – марла лекше «Марий Эл», «Сурт-пече», «Кугарня», «Ямде лий» да рушла «Марийская правда», «Молодёжная жизнь в Марий Эл», «Наш город Волжск», «Йошкар-Ола» изданийлам – ушен шога. Эше рушла да марла лекше «Марийский мир – Марий сандалык» журналым шукерте огыл тушкак ушышт, а редактор семын виктараш мылам ӱшанышт. Адакше журналжымат нине изданийласе журналист-влакынак тӱшка вийышт дене луктына. Тугеже ынде чумыр агентствын коллектившым икоян ешыш савырышаш улына.
– А ме, «Марий Эл» газетын пашаче ешыже, Тендам лӱмгечыда дене саламлена! Таза да пиалан лийза, пашада ушнен толжо!
Юрий ИСАКОВ
Снимкыште: Александр Абдулов.
Еш альбом гыч налме фото.
