Марий йылме дене икымше газет савыкталтмылан пургыж тылзын 4-ше кечынже 110 ий темеш
Ты жапыште тудо тӱрлӧ лӱм дене лектын шоген: 1915 ий гыч – «Война увэр», 1917 ий гыч – «Ӱжара», 1918 ий гыч – «Йошкар кече», 1931 ий гыч – «Марий коммунист», 1932 ий гыч – «Марий коммуна», 1991 ий гыч – «Марий Эл» лӱм дене. Да нине газетым посна ончаш ок лий – жап йодмо дене келшышын лӱмышт вашталт толын гынат, нуно икте-весыштым шуеныт. Ик тичмаш улыт – рӱдӧ марий газет. Курым утла жапыште марий калык могай корным эртен, кузе илыш вашталтын, тушто раш ончыкталтын. Тиде мемнан летописьна. Мыняр тукым пера мастар тудым шочыктен, серен, мыняр еҥ тидлан уло ӱмыржым пуэн!.. Чылаштлан вуйнам савена.
Да ме шкежат таче нунын пашаштымак шуена. Илышнам тӱрлӧ велым почын ончыкташ тыршена. Калык палышаш: мо кучемыште ышталтеш, политике илыш могай, кузе экономикына ден тӱвырана вияҥыт, ола ден ялна кузерак илат. Да, мутат уке, марий калыкнан ончыкылыкшо нерген пырля шонкалаш таратена. Ме огыл гын, кӧ тидым ыштышаш, чон почын кутырышаш?
Весымат огына мондо: ме лудшо-влаклан возена. Да палена: газетна нунын деч посна илен ок керт. Сандене нунын серымыштымат нигунам ӧрдыжкӧ огына шӱкал – лийме семын савыктена, а темлымыштым шотыш налына. Вуйшиймашан серышымат йӱштӧ кумылын огына ончо, верыш миен тергымеке, кучемыш лектын полшаш тыршена. Газет ден лудшо кокласе кыл лушкышаш огыл. Тиде кыл умбакыже пеҥгыдем толшаш.
Марий калыкын негызше ялыште улмым рӱдӧ марий газетна нигунам ок мондо. Тӱҥ лудшынажат вет ялыште ила. Сандене нуным савырышашлан газетлан возалтше-влак коклаште лотерей модмашым эртарыме годымат ял калыклан келшыше призым ямдылаш тыршена. Кажне пашаеҥна мом-гынат конда. Тидын годымак – черпыт дене мӱйым, мешак дене пырчым але презым… Но шке вий дене гына огыл, а иктаж-могай озанлык полшымо дене. Йӧра, озанлык вуйлатыше-влак мемнам умылат. У Торъял район гыч «Первый Май», Морко район гыч «Передовик», Волжский район гыч «Москва», Шернур район гыч «Восход», Марий Турек район гыч «Акпарс», Кужэҥер район гыч «Тумьюмучаш» озанлык-влак пӧлек шотеш презым ойыреныт, южышт – ик гана веле огыл.
Шкенан пашаеҥна, ялозанлык йодыш дене редактор Вячеслав Смоленцев кажне модмашлан гаяк черпыт дене мӱйым пуа, вет тудо Кужэҥер районысо шочмо ялыштыже эше мӱкшым онча. Але спорт йодыш дене редакторна Елена Эшкинина чӱчкыдынак Волжский районысо шочмо кундемже гыч озанлык дене пырчым ойырымо шотышто кутырен келша. Экономике йодыш дене редактор Юрий Исаков эре гаяк тӱҥ призым муаш тырша. Пытартыш ийлаште озанлыкла дене презе шотышто лачак тудо кутыра. Икмыняр гана Йошкар-Оласе «Амарис» мебель салон деч 5000 теҥгеаш сертификатым конден. А тӱвыра йодыш дене редакторна Алевтина Байкова Морко районысо шочмо кундемже гыч «Мастар мари» ООО деч тӱрлӧ чапле сату дене куандара.
Тиде гана лотерей модмаш деч вара лудшылан призым кучыкташ «Мастар мари» ООО-н генеральный директоржо Борис Валерьянович Апакаев шкежак толын. Ты фирме, пластик окнам ыштыме гыч тӱҥалын, пӧртым нӧлтымӧ марте шуын. Кевытшат ик тӱрлӧ веле огыл: иктыште стройматериалым, весыште мебельым, кумшышто кочкышым ужалат. Шукертсек тудо редакцийышкына толын огыл ыле. Но призым эре гаяк пуэн шоген: модын налшылан пластик окнам шынден, тӱрлӧ сатум (бензопилам, дрельым, комодым, пледым) ойырен. А ты гана – шуруповёртым.
Призшым Советский район Кельмаксола ял гыч туныктымо пашан ветеранже Лидия Викторовна Еросланова модын налын. У Торъял районысо Немда велын ӱдыржӧ Марий пединститут деч вара ты кундемыш пашам ышташ толын да ончыч Руясола кандашияш, вара Кельмаксола кыдалаш школлаште руш йылме ден литературым туныктен. Кокымшыштыжо директорын воспитательный паша шотышто алмаштышыжат лийын, пытартыш ийлаште марий йылме ден литературланат шӱмаҥден.
– Мый тендан лукмо кок газетланат – «Марий Эл» ден «Сурт-печылан» – эре гаяк возалтам. Мылам ончычсо тунемшем, кызыт образований шотышто редактор Галина Кожевникован икымше газетыштыже туныктымо паша нерген возымыжо, кокымшыштыжо «Илыш йыжыҥ» рубрике дене лекше зарисовкыжо-влак келшат. Моло журналистын серымыжымат лудын лектам, шуко уым пален налам. Нунын дене пырля йывыртемат, вургыжамат, шонкалемат. Тау, газетда школышто ыштыме годымат, сулен налме каныш жапыштат эреак пеленем да лишыл улыт, – каласыш туныктымо пашан ветеранже.
Ме лотерей модмашын спонсоржыланат, лудшыланат таум ыштышна. Тыгай кыл умбакыжат лиеш, лудшына ешаралтеш гын, мемнан пашана утларак вияҥ кая ыле. Кажне журналистна тидым умыла, газетна верч йӱлен ышта, ончычсо ветеранна-влакын пашаштым умбакыже ӱшанлын шуя.
Юрий ИСАКОВ,
«Марий Эл» газетыште 1980 ий гыч ышта,
Марий Элын да Россий Федерацийын сулло журналистше.
Снимкыште: Лотерей модмаште сеҥышылан призым кучыктымо годым – (ончылно) Алевтина Байкова, Борис Апакаев, Лидия Еросланова, тӱҥ редактор Светлана Пехметова, (шеҥгелне) Вячеслав Смоленцев, Галина Кожевникова, Юрий Исаков, Елена Эшкинина.
Михаил Скобелевын фотожо.