Оршанке районысо Кугурак тукымын вашмутланыме рӱдерышкыже коштшо илалше еҥ-влак кажне паша кечын специальный военный операцийыште участвоватлыше сарзе землякна-влаклан маскироватлыше сетьым пидыт, окопышто пайдаланыме сортам велат, йымал вургемым ургат, серышым возат. Эртыше арнян каналтыме семын ший волонтёр Раисия Рыбакован сад-пакчашкыже экскурсий дене миеныт да беседкыште шкешотан заседанийым эртареныт.
Мӱкш еш гай ызгат
Палемдыме рӱдерын пашаж нерген газетыштына жапын-жапын возена. Тушко коштшо илалше еҥ-влак моткочак шкешотан улыт. Нуно моторын чийымышт, шкем эскерымышт, шуко уым пален налаш тыршымышт, весела да поро кумылан, пашалан кожмак улмышт да шуко моло сай велышт дене ойыртемалтыт. Районысо ветеран-влак советын председательже Ирина Смирнован иктаж мероприятийыш але пашаш ӱжмыжӧ гына лийже, нуно тунамак погынен толыт да мӱкш ешла ызгаш тӱҥалыт.
Ирина Николаевна – шкежат шукертак пенсионер, тений 70 ийым темен гынат, чонжо дене самырык. Посёлкысо веле огыл, районысо шуко пенсионерым рӱдерыште эртараш палемдыме мероприятийыш пеш писын поген кертеш. А мероприятийжым кажне арнян да иктым веле огыл эртара. Кугурак тукым ончылно таче кечылан пӱсын шогышо йодышлам радамлен рашемдаш манын, вашлиймашке районысо да посёлкысо администраций, ЖКХ ден ТСЖ-м виктарыше компаний-шамычын представительыштым, тыгак полиций, загс, медицине, социальный фонд, школ, йочасад, моло сфер пашаеҥ-влакым ӱжеш. Кугу Отечественный сарын, Афганистан да Чечня сар-шамычын участникышт ден ветераныштлан, Чернобыль АЭС-ыште лийше азап деч вара лӱдыкшым кораҥдымаште, СВО-што участвоватлыше да вуйым пыштыше-влакын ешыштлан, офицер вате-шамычлан кугу тӱткышым ойыра. Кундемысе уста артист, кидмастар да сад-пакчазе-влак дене палдара, кова ден уныка-шамычланат жапым муэш. Икманаш, РФ Социальный фондын Марий Элысе пӧлкажын Оршанке районысо клиент службыжын зданийыштыже идалык ончыч почмо рӱдер каныш кечылан гына шыплана.
– Омсам огыт петыре гын, рӱдерыш шуматкече ден рушарнянат миена ыле, – маныт шкешт.
Ковышташ калпакым чиктат
Раисия ден Василий Рыбаковмытын сад товариществыште верланыше 10 сотык кумдыкан сад-пакчашкышт И.Смирнова мыйымат пагален ӱжын.
Озавате уна-влакым аптыраненрак, но порын вашлие. Илалше еҥ-шамыч шергакан жапыштым арам йомдарыме деч вигак сад-пакчашке лектыч да «ой, могай мотор пеледыш!», «Ой, могай ару пакча!» йӱкланаш тӱҥальыч.
Чынак, шинчалан ик шӱкат огеш перне, но кушко гына ит ончал, чыла вере – пеледыш: тӱрлӧ тӱсан петуний, газаний, циний, астра, гладиолус, виоло, роза, лилейник, георгин, мультифлоро, бархатец, лимониум, алиссум, колеус, гортензий, долихос, настурций, эшольций, календуло, висвис, амарант, флокс…
– Мый мыняр тӱрлӧ пеледышым шындымым огыл, эсогыл южо кушкылын лӱмжым ом шарне, – воштылале Раисия Михайловна.
А пашаже теве кушто. Пеледышым озаватын Светлана ӱдыржат моткоч йӧрата да чонжылан келшышым налашак тырша. Кажне шошым нуно йыраҥыш луктын шындаш келшыше могай гына кушкылым огыт ямдыле! Южгунамже нӧшмым мландышкак шавалтат, да икмыняр жап гыч шотлен пытарыдыме пеледыш пеледалтеш. Ава ден ӱдыр поснак тюльпаным, циний ден бархатецым, астрам йӧратат.
– А мый астралан ом келше, коеш. Ала-кузе чот сайын ончаш тыршена гынат, ала-молан огеш атылане, – мерченрак кушшо пеледышым кумылжо волен ончале ӱдырамаш.
Озавате пеледышым, шке сад-пакчан лиймекше, вигак ончаш тӱҥалын.
– Вич йочан ешыште шочын кушкынам, мый кокымшо улам. Авамын тӱрлӧ пеледышым ончаш жапше лийын огыл, вет тунам эсогыл азам ыштыме деч вара вес кечынак пашаш лекташ кӱлын. Сандене пакчасаскамак веле ончен куштенна, – эртыше жапшым шарналтыш Р.Рыбакова. – А ме пелашем дене йӧршын вес жапыште сад-пакчан лийынна, да тӱрлӧ кушкылым шындаш йӧнна уло.
Моло кушкыл манмаште… Беседке йыр икмыняр сорт виноград кушкеш, лопка лышташыже-влак коклаште лӧза саскажат ситышынак коеш.
– Ондак шукырак погенна, пытартыш кок ий пешыже келшен ышт тол, шошо йӱштӧ ыле, но кочкашат, настойкым мойн ямдылашат, сийлашат сита, – шыргыжале озавате.
Раисия Михайловналан тений 71 ий темын. Ийгот шкенжым ныл уныкан да кугурак уныкажын шочшан лиймыж дене веле огыл палдара. Мутлан, йол тургыжландарымылан кӧра йыраҥым сомылаш нелырак лийын, да озавате тиде сомылым ынде изи теҥгыл полшымо дене шукта. Эргыже – эре гаяк рейсыште, утыжым полшен огеш керт, шешкыжат кок изи йочам онча, сандене ӱдыржӧ ден веҥыже тӱҥ эҥертыш улыт. Сергей мотоблок дене куралеш, Светлана йыраҥым ышта.
– Нунын пашаште улмышт годым мый ямде йыраҥыш чыла пакчасаскам шындем. Вара ӱдырем толеш да тӱрлӧ пеледыш ден кушкылым дизайнер семын шындыкта, – палдара Раисия Михайловна.
Шинчамлан салтак-влак семын радамын шогышо бархатец пеледыш коклаш йомшо гаяк ковышта йыраҥ перныш.
– Тиде пеледыш пакчасаскам тӱрлӧ копшаҥге деч арала маныт. Уке, огеш сеҥе. Теве, ончыза, ковыштам шуршо авалтен, – лышташым рӱзалтыш пакчазе. – Ковыштам вредитель авалтыме деч пеш кужу жап агроспан йымалне кучышна, йыраҥым вӱдым шаваш веле почна. Вара ӱдырем чумыргышо пакчасаскаш медицине калпакым чиктыш, но шуршо мемнам садак сеҥыш. Кайымекыда, нашатырь спиртым шулыктарыман вӱдым шыжыктем. Химийым кучылташ ом йӧрате.
…Угыч пашашке
Илалше еҥ-влак Раисия Михайловнан сад-пакчажым куанен ончышт, пеледыш коклаште фотографироватлалтыч да беседкыш чумыргышт. Икмыняр тат пеледыш нерген кутыркалышт да адакат таче кечылан эн тӱҥлан шотлалтше пашашкышт пӧртыльыч.
– Мыланна ик кечын окоплык сорталан пӱнчӧ пӱгыльмым погаш каяш кӱлеш, – темлыш вуйлатышышт.
– Каена, – рӱж вашештышт ший волонтёр-шамыч.
– Тыршымына йӧршынат арам огыл. Валентина Григорьевна Павлова ден Зинаида Степановна Баулинан вуйлатымышт почеш 100 утла маскироватлыше сетьым пидынна. Тыгак окопышто пайдаланыме 1000 утла сортам веленна, 300 утла йымал вургемым ургенна. Волонтёрна-влак озанлыкымат, сад-пакчамат кучат, уныка-шамычымат ончат, Марково ялыште верланыше илалше-влакын пӧртышкыштат кумылын коштыт, фронтланат полшат – тыгай молодец улыт! – кумылжо тодылтын мане Ирина Николаевна. – Икана СВО-што участвоватлыше сарзе-влаклан серышым возышна, йымаланже кӧ да кушеч улмынам палемдышна. Мо шонеда, Галина Витальевна Серебрякован серышыже шочмо эргыжлан логалын! Тудыжо мешакыште кийыше тӱжем серыш кокла гыч аважыным луктын! «Авай, молан мыйым шергакан сарзе манын возенат?» – ӧрмыж дене йыҥгыртен йодын, мемнан тыште мом ыштылмынам пален огыл.
Тыгайым колмек, ӱдырамаш-влакын кумылышт тодылто, шинчашт вӱдыжгыш.
– Мый СВО-што участвоватлыше выпускникем-влак дене пеҥгыде кылым кучем. Икана шижам, нунын ала-мо сайжак огыл, огыт ойло веле… Кумылыштым кеч изишак нӧлталаш манын, студент-влаклан иктаж ик минуташ видеороликым войзаш темлышым. Нуно, йӧратена, ӱшанена, вучена манын, эсогыл кок роликым войзен колтышт. Икмыняр жап гыч ик выпускникем воза: «Огыда ӱшане, очыни… Мемнам кызыт гына ВСУ-н дронжо атаковатлен кайыш. Лавыран, сусыргышо, шужышо шинчена, да тендан роликда толеш. Чонлан туе сайын чучо, пӧръеҥ вуйна дене йочала шортна. Роликдам уэш-пачаш ончена да, кынелын, адакат ончыко каена», – СВО гыч толшо пытартыш увер дене палдарыш И.К.Глушков лӱмеш Оршанке шуко профилян колледжын преподавательже Валентина Вениаминовна Заболотских.
Илалше еҥ-влак шып шортыт да умылат: нунын чыла полышышт сарзе-влаклан моткоч кӱлешан, сандене тыгай неле пагытыште яра шинчаш сулык.
– Лишыл жапыште каске ден шлемлан маскировкым, тыгак Таргылтышын костюмжым пидаш тӱҥалына. Мом да кузе ыштышашым рашемденам, материалым гына вучена. Эрла Марково гыч туныктышо-влак маскироватлыше сетьым пидаш тунемаш толыт, да радамна эшеат кумдаҥеш, – ончыкылык паша дене палдарыш В.Павлова, маскироватлыше сетьым эн ончыч пидаш тӱҥалше да тидлан шуко еҥ ден коллективым туныктышо кидмастар.
Оршанке районысо кугурак тукымын икте-весе дене келшен илымыштым, пагыт дене тӧр ошкылмыштым, жапым пайдалын эртарымыштым ужын, кумыл нӧлтеш, да тидым моло кундемысе илалше еҥ-влакланат тыланыме шуэш.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
