1 октябрьыште, Музыкын тӱнямбал кечынже, Йошкар-Олаште композитор, СССР-ын калык артистше Андрей Эшпай лӱмеш опер искусство фестивальым почмаш кугу событийыш савырнен.
Бюстшо воктене
Мероприятий деч ончыч Марий Эл правительстве председательын алмаштышыже – тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министр Константин Иванов Э.Сапаев лӱмеш опер да балет академический театрын коллективше, Моско гыч толшо уна-влак дене пырля, Андрей Яковлевичын марий искусствым вияҥдымашке надырым пыштымыжым кугун аклен, бюстшо воктеке пеледыш аршашым пыштышт.
– Кызытсе композитор-влакын произведенийышт почеш спектакльым опер театрын сценышкыже лукмо шуэн вашлиялтеш. Чапланыше семмастар Андрей Яковлевич Эшпай лӱмеш лачшымак Йошкар-Олаште эртаралтше фестивальым почмо кечын тиде чудо мемнан театрыште шукталтеш – композитор, Российын сулло артистше Валерия Бесединан «Екатерина Великая» оперыжын премьерже! Фестивальым Тӱвыра инициативе президент фондын полшымыж дене эртарена. А шушаш ийын землякнан, музык тӱняште кумдан чапланыше семмастарын шочмыжлан 100 ий темеш. Илышыже да творчествыжын Марий кундемна дене чак кылдалтмыж дене ме моткоч кугешнена. Тудын возымо эн виян произведенийже-влак Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын концерт залыштыже йоҥгалтыныт да премьерыштат туштак эртеныт. Андрей Яковлевич шочмо кундемжым чот йӧратен, чӱчкыдынак толын каяш тыршен, но, чаманаш кодеш, опер да балет театрнам почмым вучен ыш шукто. Тудым шарнена, садланак фестивальлан тудын лӱмжым пуэнна, – палемдыш Константин Иванов да чылаштым Музыкын тӱнямбал кечыже, Опер да балет театрын шочмо кечыж дене саламлыш.
Премьер деч ончыч
Премьер деч ончыч оперын авторышт: композитор Валерия Беседина, либреттом возышо Святослав Беседин, тыгак дирижер-постановщикше Марий Эл Кугыжаныш премийын лауреатше Григорий Архипов – умылыштым почыч.
– 2001 ийыште Москошто Станиславский да Немирович-Данченко лӱмеш театрыште «Суламифь» балетым ончымо деч вара исторический событий дене кылдалтше оперым возаш шонымаш лекте. Екатерина Великая нерген возаш тӱҥальым, паша лу-латик ийлан шуйналте, а вара либреттистым кужун кычальым. Тиде жапыште Святослав эргым кушкын шуо, 19 ияшыж годым либреттым возыш, тидын дене мыйым чот ӧрыктарыш. 2012 ийыште пашам мучашлен шуктышым, – каласкала композитор, пианист, импровизатор В.Беседина. – А тений кеҥежым марий театрлан партитурым каныш деч посна возышым. А мый палем, орган да оркестрын шоктымыж дене опер моткоч сайын йоҥгалтеш. Тидыжак пашам мучаш марте шукташ чот кумылаҥден.
Премьер деч ик кече ончыч оперым репетицийыште колынам да моткочак ӧрын йывыртенам.
– Исторический событий дене кылдалтше произведенийым возаш куштылгыжак лийын огыл: могай трактовкым налаш, могай образ-влакым пурташ да шуко моло йодыш вуйышто пӧрдын. Вет чылажымат ончышылан келшыже манын шонет, – мутланымашке ушныш Святослав Беседин.
– Сценылан ямдылаш кеҥежымак тӱҥалынна. Опер моткоч ойыртемалтше, неле да жаплан келшен толшо. Автор шке произведенийыштыже руш музыкын йӱлажым арален коден. Образ-влак виян улыт, нуно тӱрлӧ шижмашым почын пуаш полшат. «Екатерина Великая» – историйым шарналташ таратыше чапле спектакль, – палемдыш Г.Архипов.
Калык шокшын вашлийын
Постановко тӱҥалмекак, вик XVIII курымыш «логалат». Тидлан артист-влакын мотор вургемышт сайынак полшат, поснак императрицын тувыржо йыли-юли волгалтмыж дене шинчаш вик перна.
Кугыжа ӱдыр Екатерина II (Екатерина Одайкина) ден княжна Тараканован (Майя Рийвес) ваштареш шогымаш сӱрет шонаш тарата. Коктынат кугыжаныш верч кучедалыт, коктынат вий-куатан, шке мутыштым пеҥгыдын каласыше, виян улыт. Но кажныжын шке кугу шонымашыже уло, Екатеринан, мутлан, шке элже верч чонжо коршта. Партийлаж гоч ик ойсавыртышак ятыр гана йоҥгалте: «Европа нынче на нас в обиде».
Йӧратымаш теме, мутат уке, кугу верым айла, но ты гана тудо ойган. Граф Орлов (Павел Крючко), товатлымашыжлан ӱшанле кодаш манын, княжнам «ужала» да тиде нелыт дене илаш тӱҥалеш.
Княжна Тараканован шочдымо азажлан йоҥгалтарыме арийже чонышкак логале, могырланат копыж-ж лийын кайыш. Пиалдыме Алексей Орловын, молитвам лудын, сулыкым касарымыжым ончен, ушышто тӱрлӧ шонымаш пӧрдеш, шӱм утларак да утларак пыртка.
Теве тудо сцене покшелне – Екатерина II, Тудо скипетр да державым кучен. Лач тыгай еҥ: пеҥгыде койыш-шоктышан, кӧргӧ виян ӱдырамаш – кугу Российын историйжым возаш тӱҥалеш.
Премьерым зал тич погынышо калык пеш шокшын вашлие. Фестиваль жапыште театрын репертуарже эше ик чапле постановко – Шочмо элнам йӧраташ да тудын верч ӱшанле лияш таратыше опер – дене пойдаралте.
Постановко деч вара
Спектакль мучашлалтмеке, оперын авторжын артист-влаклан да уло театр коллективлан тауштымо шомакше чоным ырыктен да артист-влак дене эшеат чот кугешнаш таратыш.
– Тиддеч сайже лийынат огеш керт. Браво! Моткоч куанен, шинчавӱд йӧре ончен шинчышым. Шонымем ончышо деке тӱрыснек намиен шуктышда. Чылаланда моткоч кугу тау. Кажне артист шке рольжым мастарын модын, образыш келгын пурен. Финал – эн виян ужаш –, могырым чатлама йӱштӧ семын чытырыктен нале. Тидын гоч раш почылтеш: ме чылан пырля улына, а пырляште – вий! – шомакшым мучашлыш В.Беседина.
«Воштончыш театр»
В.Беседина Йошкар-Олаште илыше-влаклан художник семынат сайын палыме. 27 мартыште, Театрын тӱнямбал кечынже, руш балерине Галина Уланова лӱмеш эртаралтше фестиваль жапыште Национальный художественный галерейыште «Театр зеркал» выставкыже почылтын.
Республикнан рӱдолашкыже икымше гана В.Беседина аваж дене пырля ӱмаште кеҥежым турист семын толын. Театрын художественный вуйлатышыже Константин Иванов дене пырля олам ончен савырнымышт годым воштончыш ончерым эртараш кӱлмӧ шонымашышт шочын да икмыняр жап гыч илышыш пуртеныт.
– Йошкар-Ола пеш келшен, садлан ты гана авам дене пырля эше йолташӱдырем-шамычым конденам. Нунат олам вигак йӧратен шынденыт. Тыште пӧрт-влак мотор да ойыртемалтше, калыкат поро кумылан, полшаш ямде улыт, – чонжым почо Валерия Беседина. – Изи Какшан эҥер сер воктене пеш сӧрал, поснак тиде вер кастене чылт картинысыла моторын тӱрлӧ тӱс дене волгалтеш.
В.Беседина Андрей Эшпай дене Моско консерваторийыште тунеммыж годым палыме лийын.
– Мыйын музыкым тудо колыштын, кӱкшын аклен каласымыжым тачат порын шарнем. Икана мыйым «Ангара» балетым ончаш ӱжын ыле. Уста композиторын ушан, интеллигент да шке пашаштыже тӱнямбал кӱкшытан профессионал улмыжо вигак пернен. Эшпайлан пӧлеклалтше фестивальым лачшымак мыйын произведений дене почмым кугу пиаллан шотлем,– чонжым почо Моско уна Валерия Беседина.
Вставке:
Екатерина ОДАЙКИНА, Екатерина II рольым модшо:
– Екатерина Великаян рольжым модаш – кугу ответственность. Тудо – кучемын еҥже, пеҥгыде койыш-шоктышан. Тудат моло семын йӧратен, тургыжланен да ойгырен мошта, но тидым нигӧлан огеш ончыкто.
Нотым почмеке, музыкальный партитур вик келшен. Музык оҥай, южо верыште у семын йоҥгалтше, герой-влакын койыш-шоктышыштым почын пуышо. Ты постановкышкат калык йӧратен кошташ тӱҥалеш манын ӱшанена.
Алевтина БАЙКОВА
Е.Никифоровын фотожо
