4-10 ноябрьыште Российыште Чон ласкалыкым арален кодымо арня эрта. Тудо Стресс дене палдарыме тӱнямбал арнялан пӧлеклалтын.
Еш – тиде йӧратымаш да пиал пыжаш, тыгак айдемын ала-кӧлан кӱлмым, ала-кӧн арален налын кертмым шижме верже. Еш кылын ик эн сай ужашыж семын ончыкылык тукымым куштымым, кугурак тукымым пагалымым шотлыман.
Пел курым ончычсо жап дене таҥастараш гын, кызыт элыштына кок пачаш шагал мужыраҥыт, латкум пачаш шуко ойырлат. Тачысе саманыште пиалан да пеҥгыде ешым кузе арален кодаш? Тыглай, тичмаш огыл, шуко шочшан, шаланыше, йочадыме, ашнаш налме икшыван… Кажнын – шке ешыже. Йочан пӱрымашыже, мутат уке, ача-ава дене чак кылдалтын. Еш кыл – айдемын могай пелаш, ача але ава, веҥе але шешке улмыжым ончыктышо воштончыш. Еш вийым налме вер лийже манын, мом ыштыман?
Эн ончычак тукымын йӱлажым арален кодыман да шуйыман, тунам веле ешыште каньыле, ласка да весела лиеш. Еш йӱла поро шӱм-чонан да шке мутлан оза лияш туныкта.
Мо тыгай еш йӱла? Шукынжо тудым кече радам семын ужына да аклена. Йӱла мемнан могай улмынам умылаш да тукым дене кылым кучаш полша, а кече радам – тиде тудо, мом ышташ кӱлеш. Мутлан, кажне кечын 19 шагатлан мушкылтмо да 20.30 шагатлан малаш вочмо тудын ужашылан шотлалтеш. Но тушко ала-мом шкенданым: мурым, кидым кормыжтымым, шупшалалтмым – ешареда гын, кече радамым йӱлашке савыреда.
Йӱла молан кӱлеш? Тудо еш кылым шотыш кондаш да пеҥгыдемдаш полша. Тыгай ешыште илыше айдеме йол ӱмбалне пеҥгыдын шогымыжым шижеш, да тудо шке шонымашан, таза, сайын тунемше да пашам ыштыше лиеш. Еш йӱлам неле пагытыштат, мутлан, ойырлымо годым арален кодаш гын, тума кугужак огеш лий, йоча-влакат вашталтышлан писынрак тунем шуыт.
Шке мутлан оза лияш туныктышо йӱла-шамыч:
- Кажнын – шке сомылжо. Мутлан, кочкаш шичме деч ончыч ешысе кажне еҥ шке пашажым шукта: икте ӱстембалым ӱштеш, весе киндым шулеш, кумшо салфеткым ямдыла, нылымше кочмо ӱзгарым луктеш, визымше сортам чӱкта… Тидым лӱмын ойырен налме сем але муро почешат ышташ лиеш.
- Пырля ямдылыме проект. Иктаж-мом пырля ышташ эре весела – кеч пареҥгым эрыкташ, кеч пырдыжым чиялташ, кеч ешыш толшо у айдемылан кроватьым погаш… Йӱла йоча-влаклан эсогыл неле пашам куштылгын ышташ лиймым ончыкта. Да нуно изинек мутым кучаш тунемыт.
Порылыкым вияҥдаш, весын кумылжым шижаш полшышо йӱла-влак:
- Йӧратымаш да порылык медитаций. Тыгодым йӧратыме еҥ-влакым шарналтыман да нунылан сай шонымаш ден поро тыланымашым колтыман. Мутлан, «тый денет чыла сай лийже», «пиалан лий», «таза лий», «илышет куштылгын эртыже» манман. Тыште лачшымак могай мутым ойлымо огыл, а йӧратыме еҥ-шамыч шотышто шӱм-чон шокшо ден порылыкым шижме кӱлешан. Шымлымаш-влак рашемденыт: йӧратымаш да порылык медитаций шкешамым вияҥда, илыш корным муаш полша, койышым саемда.
- Еш волонтёрство. Волонтёр пашам ешге шуктен кертме верым муза. Тиде илалше-влакын пӧртышт але янлык-шамычлан приют лийын кертыт. Але ача-ава деч посна кодшо йоча, нужнан илыше еш-влаклан полшыза: кочкыш продуктым, вургемым, канцеляр сатум, модышым налын пуыза.
Илаш кумылаҥдыше йӱла:
Ешге ӧндалалтме жап. «Счастливая-счастливая семья» книган авторжо Келли Холмс паша да школ деч вара ешыште лыпланыме, жапым пайдалын эртарыме йӱлам шонен муын. Тидланже ешге диваныш кӱзен шичман да вич минут ӧндалалтман. Теат тыге ыштен ончыза. Икмыняр жап гыч ешдан пиаланрак да тыматлырак лиймыжым, куанаш амал, икте-весылан полшаш кумыл лекмым шижыда.
Еш кылым пеҥгыдемдыше йӱла:
- Пырля кочса да малаш вочса. Пырля малаш вочмо годым йоча-влак ача-авашт дене сай кыл улмым шижыт да лыпланат. Кугурак ийготан-шамычат жаплымым шижын куанат.
- Оҥайын саламлалтса да чеверласыза. Мутлан, йоча дене кидкопажым шупшалын чеверласаш лиеш. Тиде «пеленетак улам», «мый дечем посна ит ойгыро» манмым ончыкта.
- Кидым кормыжтыза. Тидым ешысе кажне еҥ дене вес семын ыштыза. Тыгай йӱла йочан ма коча-кован ойыртемалтше да ешын кӱлешан ужашыже улмыштым ончыкта. Йӱлам шонен мумек, тудым чарныде шуктыза.
Перинатальный рӱдерын пашаеҥже-влак чылаландат пеҥгыде еш ден чон ласкалыкым тыланат.
Елена КНЯЗЕВА,
Марий Эл Перинатальный рӱдерын медицине психологшо
Снимкыште: Елена Князева
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын фотожо
Маргарита ИВАНОВА ямдылен
