30 ий – шуко ма шагал, но тиде жапыште Марий самырык театр кушкын, вияҥын, тӱрлӧ нелылыкым сеҥен лектын, а ынде шке полатан лийын. Кызыт театрын репертуарже шонаш таратыше, келге содержаниян але чон канен ончаш келшыше тӱрлӧ постановкылан поян. Артист-влакым республикыштына веле огыл, Российыште, тудын деч ӧрдыж кундемлаштат палат. Кумло ий жапыште Марий самырык театрын сеҥымашыжат шукак лийын.
Лӱмгече идалыкыште театр коллектив эшеат чот тыршен пашам ышта. Тӱрлӧ фестивальыш миен коштмо деч посна шкежат фестивальым эртара, Тиддеч посна ятыр спектакльым сценыш луктеш, артист-влакат пошкудо кундемлаш гастроль дене лектын коштыт.
Театрын 30 ияш юбилейжылан пӧлеклалтше кас 18 ноябрьыште лиеш. Эртыме пагытым шотыш налын, театрын художественный вуйлатышыже Олег ИРКАБАЕВ могайрак иктешлымашым ышта? Тидын нерген вашмутланышна.
– «Эртыше корным шергалына» фестиваль жапыште ятыр ий ончыч шындыме спектакль-влакым уэш сценыш луктыда. Очыни, тыгай паша куштылгыжак огыл. Могай нелылык дене тӱкнеда? Пашам ыштыме годым могай иктешлымашым ыштен кертыда?
– Мутат уке, нелылык вашлиялтеш. Но тиде тӱҥ огыл, вет тошто спектакльна-влакым репертаурна гыч чылтшак луктын огынал.
Марий драматургийыште шочшо у произведений-влак кокла гыч шукынжо мемнан театрыште шындалтыт. Чынжмак, марий самырык театр шуко автор дене кылым куча. Ятыр пьесыжым автор дене пырля тӧрлена, ешарена… сценылан келыштарена… Ме кажне авторым кеч-кунамат куанен вашлийына. Театрыштына кажне у марий пьесе — мыланна кугу пайрем. Вет марий зритель мемнан сценыште марий пьесым утларак ужнеже.
– Самырык театрын тӱҥ пашажлан, очыни, самырык-влаклан келшыше спектакльым сценыш лукман…
– Чын. Мутлан, «Вис-вис пушан орлыкем», «Кунам толат, авай», «Ир мӱкшигын мурыжо» да эше икмыняр спектакльым ты радамыш пурташ лиеш. Но Самырык театр-влак кугурак еҥ-влакланат келшыше постановкым калыклан темлышаш. Сандене мемнан репертуарыште тӱрлӧ ийготан ончышылан келшен толшо спектакль-влак улыт.
– Фестиваль эртымеке, юбилей концерт деч вара могай пашалан пижыда?
– Кок постановкым У ий марте луктын шукташ шонена. Иктыже «Как стать Снегурочкой?» йомак. Кызыт тудым Эрвина Гордеева сценышке лукташ ямдыла, а весыже – «Ош волгенче» спектакль. Юрий Соловьёвын возымо
пьесыж почеш спектакльым мый шке шындаш тӱҥалам. Каласаш кӱлеш, «Ош волгенче» пьесын историйже кужу. Тудо кум-ныл ий ончыч кидышкем логалалмеке, тушто тарватыме йодыш пеш келшыш. А ынде ты драме шке жапшым вучен шуктыш – кок-кум тылзе гыч ме тудым калык ончыко луктына. Тиддеч посна эше моло постановкымат ямдылаш тӱҥалына. Мемнан театр – поян театр. Папкыштына кум марий драматургын пьесышт шындашлан ямде кият. Марий драматургийын чӱдылыкшӧ нерген шукын ойлат, а ме тидым огына шиж.
Тыгак мемнан репертуарыштына руш классике кугу верым налеш. Ты гана Тургеневын «Отцы и дети» романже почеш тыгаяк лӱман спектакльым лукнена.
Лишыл жапыште «Марий пьесе» конкурсым иктешлышаш улыт. Тушко пурышо иктаж пьесе почешат спектакльым шындаш шонымаш уло.
– 18 ноябрьыште 18 шагатлан пайрем кас лиеш. Тушто артист-влакымат иктаж кузе куандареда, очыни?
– Тиддеч посна пайрем шӱлышыжат огеш лий. Тидым кызытеш секретыште кучена (воштылеш).
30 ий тынар жап театр пашам ышта. Тиде жапыште тудо шке вийжым поген, калык деке корным такыртен шуктен. Лач тынар ий тудо кыртмен пашам ыштен. Мемнан дене театрын икымше кечыж гыч пашам ыштыше-влак ятырын улыт. Театр нунылан – пел але чумыр илышышт.
– Икмыняр еҥ кокла гыч Те, Олег Геннадьевич, тиде радамыште ик эн ончылно улыда, вуйлатыме пашам шуктеда. Театр – тыланда мо?
– Театр – илышемын ик эн тӱҥжӧ, тудын дене мый илем, куанем, илышым шымлем, шкемым шуарем. Театрыште пашам ыштыме дене ме йолташ-влакым муына, шкенам муына. Театр – илышемын рӱдыжӧ.
Театр – тӱрлӧ пьесе, событий, постановко… Театр илышым, еҥ-влакым ужаш, тӱням почаш кӱлеш…
– Паша – паша дене, айдемылан садак канаш кӱлеш. Те кузе канеда, вий-куатым кушто да кушеч налыда?
– Мо тугай каныш? Ик сомылым весе дене алмаштымым канышлан шотлена. Чон йодмо почеш книгам лудмо годым канем. Кызыт Чеховын изирак ойлымашыже-влакым лудын, чонем пойдарем. Писательын шинчаончылтышыже, чоншижмашыж дене илышым, тудын моторлыкшым, кочыжым ужат. Келге шонымашан кином ончаш келша. Уныкам (чылаже куд уныкаже уло – авт.) дене рушарня еда фильмыш кошташ келша ыле. Теве кодшо каныш кечылаште тудын дене шылын модна (воштылеш).
Йӧратем йолын кошташ. Мутат уке, автомашинам налмеке, тидыжым шагалрак ыштем. Ола урем дене, нигуш вашкыде, ласкан, эрташ келша. Москош мийымеке, поснак студент жапысе корно дене ошкылын эртыме шуын колта.
А шочмо кундемыш, Тымбайыш, миен толмым нимо дене таҥастараш огеш лий. Мӧҥгыштӧ лийме годым ял йыр коштын савырнаш йӧратем: эн ончычак Кульчувай ял могыр курыкыш кӱзем, тушеч ялем ончем. Тиддеч вара Утымбай, Измар, Кужнур,… вара Кугу Соказа вел гыч Тымбай ялышкем пурем. Ты корно 15 меҥгыш але утларакат погына. Нойышо пӧртылат, но чон дене каныше. Шочмо кундемын пӱртӱсшым ончен савырнаш — кугу пиал.
Пакчаште, садыште шогылташ келша. Ончыч чыла пашам писын, шукташ тыршен толашыме, а кызыт – каныме семын. А тиддеч вара мончаш пурен лектат гын, угыч шочметла чучат: вий-куат ешаралтеш, шонымаш яндарештеш…
Эн чаплыжым гына!
Театрын лӱмгечыжлан пӧлеклалтше кас кузерак эрташ тӱҥалеш? Могайрак тудо лиеш?
Тидын нерген театрын сылнымут пӧлкажым вуйлатыше, драматург, РМЭ искусствын сулло деятельже Геннадий Гордеев тыгерак палемдыш:
– Пайрем концертна кок ужашан лиеш: икымшыште республикысе профессиональный театрла, тӱрлӧ организацийла гыч саламлаш толшо-влак лийыт, а кокымшышто театрын артистше-влак мастарлыкышт дене кумылым нӧлташ тӱҥалыт.
– Лӱмгече амал дене у номер-влак ешаралтыт мо? Уке гын, муро, куштымашым чыла гаяк ужмыла чучеш…
– У куштымаш-влак лийыт, у муро-влак йоҥгалташ тӱҥалыт. Но, мутат уке, ончычсо концерт программе гычат номер-влак лийыт: эн чаплыже, кумылым нӧлтышыжӧ, чонышко волгыдым пуртышыжо. Шагатат пеле наре шуйнышо концерт гоч Самырык театрын мастарлыкшым, вий-куатышым, моторлыкшым ончыктен шуктена манын ӱшанен кодына.
Вставке:
«Театр мыланем…»
Игорь Актуганов, Марий Элын калык артистше:
– 30 ий айдемылан шукат огыл, а театрлан кугу дате. Театрыш 1993 ий 22 мартыште толынам. Тынар ий жапыште тӱрлӧ шӧрынан шӱдӧ утла роль чоҥалтын, гастроль денат республик мучко да пошкудо регионлаш марий-влакын тӱшкан илыме кундемлаш лектын коштынна. Икымше
Театр – тиде илыш, кокымшо ешем. Тыште мый илем, канем, тӱрлӧ нелылыкым сеҥен лекташ вийым, а пашам ыштен чон куаным налам. Кажне гана театрыш кумыл нӧлтшын вашкем. Южгунам, поснак кужу каныш годым, йӧратыме пашам деч посна йокрокланем веле огыл, эсогыл омыштем тӱрлӧ рольым модам!
Надежда Ибашева, Марий самырык театрын актрисыже:
– Театр коллектив дене эше Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште тунемме годымак палыме лийынам. Тунам тӱшка сценыште модмо, эпизодысо рольымат ӱшаненыт. А колледжым пытарымеке, пашаш толмо икымше кечым моткоч сайын шарнем: кеҥеж каныш деч вара погынымашыш чылан чумыргеныт ыле. Олег Геннадьевич пырля тунемме йолташем-влак дене пырля мемнам артист-влак ончылно официально палымым ыштыш. Тидлан ынде 20 ият эртыш, сандене тений мыйынат лӱмгече идалык!
Театр шуко вийым налеш, лач тыште ме эн шуко жапым эртарена, тӱрлӧ рольым модына, образым чоҥена. Южгунам рольым чоҥымо годым илышым вес могырым ончалат, тымарте умылыдымо йодышлан вашмутым муат. Сандене каласаш лиеш: театр – илышын кугу ужашыже.
Самырык театрын ончыкылыкшо волгыдо лийшаш, вет мемнан ик эн тӱҥ ончышына йочасадыш коштшо, школышто, вузышто тунемше-влак улыт. Ме нунын моральный, духовный воспитанийышке надырым пыштышаш улына. А тиде паша йочасадыш коштшо икшыве дечак тӱҥалеш. Йомак-влак гоч нуным порылыклан, икте-весым умылаш,чаманаш туныктена.
Алевтина БАЙКОВА
Фотом театрын архивше гыч налме.
