Кӧ тугай Чоткар? ХIII курымышто Волжский кундемын илыше патыр. Монгол-татар ваштареш кучедалмаште марий калыкын талешкыже семын чапым налын. Чоткар сонарзе ешыште шочын. Ондакак капым поген. Моткоч лӱддымӧ да виян лийын: маска дене кучедалын, мушкындыж дене перен, пӱнчым тодыштын, шӱдӧ ияш тумым вожшыге куклен луктын кертын. Ту ожнысо жапыште марий мландыш кусныл илыше-шамыч толын лектыныт. Чоткар йырже сарзе-влакым поген да тушманым кырен шалатен. Тылеч вара марий-влак умыленыт: пырля чумырген, кеч-могай осал вийымат сеҥаш лиеш. Талешке кужу ӱмырым илен, курымжо мучко шочмо калыкшым арален. Эсогыл колымекыжат. Шӱгарже гыч полшаш кынелын…
Чоткар нерген тыгай легенде уло. Теве кодшо арняште «Октябрь» кинотеатрыште Денис Шаблийын тудым шарныктыше «Чоткар» лӱман кинофильмын премьерже эртыш. Куанаш гынак кодеш, ынде марий республикнанат шкенжын кинематографийже уло манын кертына. Кеч кодшо курымын колымшо ийлаштыже кок фильмым войзеныт улмаш, но авторжо-влак Моско гыч толшо лийыныт. Ушыш толыт эше тӱрлӧ ийыште лекше «Тургым», «Чоныштем илет», «Ял ӱмбалне мужыр йӱксӧ» фильм-влак. Ынде шкенан у режиссёрна, сьемочный тӱшка, артист-шамыч лектыныт, марий калыкын эпосшо дене кылдалтше киножымат Марий Элыштак сниматленыт. Режиссёр лӱмын «Марий йомак» кинолабораторийым чумырен кертын. Культурный инициативе президент фондын да Марий Эл правительствын полшымышт дене конкурс негызеш тушко еҥ-влакым ойырен налын. Кином сниматлаш тунемаш кумылан-влак мемнан республик гыч веле огыл, пошкудо регионла гычат ушненыт. Эсогыл кокымшо режиссёржо Карачаево-Черкесий гыч лийын. Икманаш, кугу команде погынен. Стилист, декоратор, костюмер, семым возышо, реквизитор, осветитель да тулеч моло специалист лийыныт. Презентаций годым сценыш чылан лектын шогальыч гын, але вара 30 минуташ фильмым возаш тынарак еҥ кӱлеш манынат шоналтышым. Таклан огыл Денис Шаблий кино кузе ышталтме нерген ойлымыж годым «уло Кужнур ялым йол ӱмбаке шогалтенна» манын палемдыш.
А тылеч ончыч Денис Шаблийын «Не Иван, или Как приручить богатыря», шукерте огыл «Ирга» кӱчык метражан фильмже-влак ош тӱням ужыныт. Тудын ойлымыж почеш, ончыкыжым, нине кум фильмым ушен, тичмаш метран фильмым ончыкташ ямдылалташ тӱҥалеш.
Кӧ нине фильмым ончен гын, пала, кажне фильмыштыже поро ден осал вий кучедалыт. «Чоткар» фильмыштат тыгак. А поро сеҥыде огеш керт. Фильмын сюжетше ялыште, Чоткар патыр илыме да тудлан кумалме верыште вияҥеш. Тушко бизнесъеҥ-влак толыт. Тыште илыше мужаҥче кочайын – Шуматын – илемжын кумдыкшым виеш лесопилкым ышташ поген налаш шонат. Верысе кучем вуйлатышат нунылан полша. Кочай ден Юанай лӱман сонарзе уныкаже ваштареш шогалыт. Шумат Чоткарлан курыкыш вуйым савен пелешташ кая, а тиде жапыште уныкаже осал шонымашан еҥ-влак ваштареш «кучедалеш». Мучаште пошкудыштат нунылан полшаш толыт, вет мужаҥче ял калыкым ю вийже дене ӱмыржӧ мучко эмлен. Ик тыгай эмлыме сценыжым фильмышкат пуртен.
Мландым поген налаш шонышо-влак тыште илыше марий-влакын шочмо кундемым, пӱртӱсым, кугезе йӱлам кузе йӧратымыштым да тидын верч пырля шогалын кучедал кертмыштым шотыш налын огытыл. Курымла дене тыге лийын: марий калыкын кугезе оныштым жаплен, тудлан вуйым савен кумал илымыже чынжымак ешартыш вийым пуэн, пӱртӱс ават полшен. Санденак фильм сайын мучашлалтеш, кеч тӱҥ геройын кочаже гына илыш гыч кая. Но тудын пашажым, ӱшанжым лач уныкаже шукташ тӱҥалеш. Кочайын рольжым М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш национальный драме театрын артистше Юрий Алексеев, уныкажыным Акпарс Иванов модыныт. Тӱшка сценылаште ты театрынак артисткыже Алина Егошинам, кадр шеҥгелне кином ыштымаште тыршыше оператор Сергей Евдокимов ден сӱретче-постановщик Сергей Танигинымат ужын кертына. Росийысе кинматографийын шӱдыржӧ-влак Иван Кокорин, Михаил Багдасаров, йыгыр изак-шоляк Вячеслав ден Никита Паршинмытат герой-влак коклаште лийыныт. Премьерыш нуно толын огытыл гынат, видеосаламлымашым колтеныт.
Кинофильмым У Торъял районысо Кужнур ялыште войзеныт. Кажне кечын съемочный тӱшкам тушко Спорт да туризм министерствын ойырымо посна автобусшо шупшыктен. Тидлан да фильмым войзаш йӧным ыштымылан режиссёр тыгак Марий Эл правительствылан, Марий кугыжаныш университетлан, У Торъял район администрацийлан таум ыштыш.
Марий Эл Правительстве вуйлатышын икымше алмаштышыже Михаил Васютин ден Йошкар-Олан мэрже Евгений Масловат ты кечын фильмым ончаш миеныт ыле. Михаил Зиновьевич Денис Шаблийым мокталтыш. Чынжымак, тудын тыршымыж дене мемнан республикыште исторический событий лийын. Ме кином ыштыше кундемыш савырненна. Шаблийын командыже тидым моткоч устан ышта. Кӱчык метражан кум фильмжат марий калыкнан историйже, йӱлаже, тӱвыраже дене кылдалтын, ойыртемжымак ончыктен кертын. «Чоткар» фильмыште гын герой-влак марлат мутланат. Кажныштыже кугезе талешкына-влак ушештаралтыт. Таклан огыл фильм-влак тунямбал кӱкшытан фестиваль ден конкурслаштат палемдалтыт.
С.Носова
Снимкылаште: «Чоткар» фильмын презентацийже годым
