Эртыше кечылаште Медведево районысо Кома тӱҥ (национальный) общеобразовательный школын «Кечыйол» профилян йоча лагерьж ын пашаж дене палыме лияш миенна ыле. Мутат уке, тиде тунемме верыште марий йылмым туныктышо Елена Волкова (снимкыште) дене мутым вашталтыде ыжна керт. Советский районысо Шуарсола ялын ӱдыржӧ самырык тукымлан шинчымашым да воспитанийым пуымо пашаште 25 ий тырша, тышеч латкум ийжым йочасадыште воспитательлан пашам ыштен, а Кома школышто марий йылмылан уста педагог 1997 ий гычак шӱмаҥда. Молан тудо туныктышын профессийжым ойырен, национальныйлан шотлалтше школышто марий йылмым туныктымо паша таче кузерак кая – тиде да моло нерген вашмутланымашнам темлена.
– Елена Ивановна, молан Те туныктышын профессийжым ойырен налында?
– Мый ныл йочан ешыште кушкынам. Ачана илышыж дене ондакак чеверласен, авана мемнам – кок ӱдырым да кок эргым ончен куштен.
Школ деч вара Н.К.Крупская лӱмеш Марий угыжаныш институтышко тунемаш пуренам. Молан лач тушко? Туныктышо деч моло профессийым паленжат омыл. Школыш кошташ тӱҥалмекем, кресавам Эмилия Александровна Рыбакова икымше туныктышем лийын. Мӧҥгемже школ деч тораштырак верланенат, йӱштӧ игече годым тудо мыйым шкеж деке йӱдлан коден. Шке йочаже-влак дене пырля мыйым пукшен-йӱктен да малаш пыштен, а шкеже тетрадь-влакым тергаш да уроклан ямдылалташ шинчын. Мыйже малыме олмеш тудым ончен киенам да шке семынем шоненам: кугу лиямат, туныктышылан каем, мыят тыге шинчам да уроклан ямдылалташ тӱҥалам. Чыла тиде сӱрет сайын ушеш кодын. Кресавамже мылам пример семын лийын, мый тудын йыр эре пӧрдынам. Тӱҥалтыш гыч визымше класс марте марий йылмым мылам Галина Васильевна Михайлова туныктен, Марий йылмылан лач тудо шӱмаҥден. Ондакше могай предмет дене туныктышо лийме шотышто ойырен омыл ыле, а вара Галина Васильевнан примерже почеш марий йылмым да литературым туныктышо лияш ямдылалташ пединститутыш тунемаш пуренам.
– Тунем пытарымеке…
– Тудо жапыште распределений уке ыле. Сенькан школышто паша вер лийын, сандене тушко каенам. Лач тунам тыште национальный школым почаш ямдылалтыныт, палыме ӱдыр пашам ышташ пурен улмаш. Но тудыжо олаште илен, сандене кошташыже йӧнан огыл, а мыйже Шуарсолаште иленам, мылам Сенькан школыш кошташ торарак лийын. Тыге, кутырен келшымеке, икте-весе дене паша вернам вашталташ шоненна. Вуйлатыше-влак тореш лийын огытыл, тыге мый Кома школыш кусненам. Тыште латик ийым туныктымеке, Кузнецово йочасадыште воспитательлан ыштенам. А вара, 2021 ийыште, уэш тышке пӧртылынам.
– Национальный школым почмо ий гычак марий йылмым туныктеда. Тунамсе да тачысе жап кокласе туныктымаште ойыртем уло мо?
– Йоча-влак шотышто уло. Тунам марла кутырышо шукын лийыныт, умыленыт. Ача-ава-шамычат тыгак. А кызыт ешыште марла мутланыше пеш шагал, адакшым вес кундем гыч толшо-влак улыт. А Кома вел гычак ача ден ава-влак марла огыт кутыро, коча-кова гына мутлана. Тидын шотышто пашам ышташ нелырак лийын. Тунемше-шамыч кокла гыч шукышт яра жапыште рушла кутырат, но кертмышт семын вашешташ тыршат.
– Туныктымо программе вашталтын мо?
– Программе тудак кодын. Марий йылме, марий литератур да ИКН. Кажныже посна урок дене икмыше класс гычак эртаралтеш. Шагатат ончычсо семынак, шагалемын огыл. Арнялан ик гана – марий литератур, кок гана – марий йылме.
– Тыланда сита але кружокда уло?
– Школ пеленысе йочасадыште кружокым вӱдем. Тушко чылан возалтыныт да чылан коштыт. Йочасадыште марий йылме дене занятий уке, но лиеш гын, сайрак ыле, нуным вара икымше класс гыч туныкташат куштылгырак. Мый теве мом шижынам. Кружокым сентябрь гыч вӱдаш тӱҥалынам. Вигак койын: йоча-влак шомак-шамычым сайын шарнен кодыт. Идалык мучаште иктешлыше занятийыштат тиде палдырнен. Ынде икымше классыште нунылан марий йылмым тунемаш куштылгырак лиеш манын шонем.
– Те йочасадыштат, школыштат марий йылмым туныктымо пашам ыштеда. «Ом тунем» манше вашлиялтеш мо?
– «Ом тунем» маншыже уке. Нуно палат: мемнан школ 1997 ий гычак национальныйлан шотлалтеш. Тышке тунемаш толыныт, тугеже тидын шотышто йодышат лийшаш огыл. Кӧ йӧршынак марий йылмым ынеж тунем гын, нуно Кузнецово школыш коштыт. Мемнан марий йылме дене обязательный экзамен уло. Тений тудын дене шинчымашым 9-ше классым тунем пытарыше-шамыч тергеныт.
– Тыланда туныктымо пашаште чыла сита?
– Марий йылме дене наглядный материал шагал. Изирак-влак вет шукыжым шинча ончен шарнат, каласкалыме гына огеш сите – нунылан чылажымат ужаш, кунамже кучен ончашат кӱлеш. Плакат-шамыч улыт, но нуно икымше ий пашам ышташ тӱҥалме годымсак. А учебник-влак шотышто нелылык уке, Марий образований институтлан эҥертена. Но наглядный материал утларак лиеш гын, сайрак ыле. Йочасадыште, икымше класслаште мультиурок-влакым кучылтам, нуно шарнаш полшат.
– Елена Ивановна, содыки, молан уэш школышкак пашам ышташ пӧртылында?
– Йочасадыште ыштыме годым пытартыш жапыштыже пуйто ик верыште тошкыштын шогымемла чучаш тӱҥалын ыле. Чон школышкак шупшын, директорат ӱжын. А тышке толмеке, мӧҥгышкемак пӧртылмемла чучын.
Г.Кожевникова
Авторын фотожо.
