Марий Элнан пӱтынь кумдыкшо мучко могай эҥерын йоген эртымыжым шукынжо палат, очыни. Туге, тиде – Изи Какшан. Тудын кужытшо – 194 километр. А кушто тудо тӱҥалеш?
Тыгай йӧн дене кузе от пайдалане?!
Мый гын тидын нерген але марте ала-молан шоналтенат омыл. Санденак кунам Изи Какшанын тӱҥалтышыжым ончалаш миен толаш темлышт, моткочак куанышым! Тыгай йӧн дене кузе от пайдалане?!
Ты верыш Виталий Пуртов (снимкыште) намиен кондыш. Поро кумылжылан моткоч кугу таум ойлымо шуэш! А тудын кӧ тыгай улмыжым умылтараш огеш кӱл, очыни. Тиде – чапланыше «Пектубаевские пельмени» да моло кочкышым ыштыше предприниматель.
Тудо огыл гын, тушко эше кунам логалам ыле?! Очыни, вашкежак огыл. Чынрак каласаш гын, ты верын кушто улмыжым пален налмешкем ом мий ыле докан. А тидыже кунам лиеш ыле – иктат каласен огеш керт.
Корныш ме У Торъял поселкышто «Творцы и хранители» фестиваль мучашлалтмеке кайышна. Тӱрлӧ вере пурен-лектын кудалыштын, палемдыме верыш миен шумо жаплан кече эркын каватӱр декат волаш тӱҥалын ыле. Туге гынат кумдыкын сӧраллыкшым садак ужын шуктышна.
Ял мучаште верланен
Кӧ эше ок пале, палдарена: Изи Какшан эҥер тӱҥалтыш Изи Кугланур ял мучаште верланен. Ты кумдыкым, шкеат ужыда (снимкыште), моткоч моторын авырен налме. Арке сынан часамла гоч эртымеке, бетон тошкалтыш дене изишак волымеке, пурла велне изи пӧрт гай пурам ужат. Мемнан мийыме годым омсажым петырыме ыле. Очыни, пий, моло арам пурен, лавыртыл ынышт кошт манын тыге ыштеныт. Аралат. Кузе уке гын?! Пурла велныже «Исток реки Малая Кокшага» манын сӧралын возен шындыме вывескым пижыктыме. Мый гын, омсам почын, кӧргыштыжӧ мо улмым ончалде шым чыте. Такшым тушто утыжым нимат уке улмаш. Туге гынат тиде вет эсогыл исторический вер манашат лиеш! Лач ты верыште, мландым шӱтен, памаш лектеш, вара вӱдшӧ тайыл дене йоген кая да кугу эҥерыш савырна. Изи Какшан гоч мый, мутлан, кажне кечын эн шагалже кок гана – эрдене пашашке толмо да кастене кайыме годым – эртем. Тудын гоч вончымо кӱвар-влак аҥысыржак огытыл. А тыште, тиде верыште, тудын гоч ик йолтошкалтышым ыштен вончаш лиеш. Сандене ты верыш толмыжак, тудым ужмыжак мом шога?! Ала чыла тидын нерген утыждене кугемден ойлем, но мыйын чонемым гын ты жапыште каласен мошташат лийдыме кугу куан кумыл авалтен! Вет республикнан рӱдолаже, Йошкар-Оланат, лач ты эҥерын серыштыже верланен.
Аваже темлен
Тиде кумдыкым тӱзаташ ты ялыштак шочын кушшо ик ӱдырамаш, Галина Соколова, тарванен. Молан лачшымак тудо? Галина Ивановнан телефон номержым Виталий Дмитриевичын муын пуымекше, ӱдырамаш дене кылым ыштышна. Тудо тыге каласыш:
– Ача-аванан чоҥымо да мемнан илыме пӧртна памаш воктене верланен ыле. Икана пошкудо ӱдырамашлан омо кончен. Авам ойлен: «Люда, Галялан каласе, тек памаш кумдыкышто часамлам ышта».
Галина Ивановнан палемдымыж почеш, тунам тидлан моткочак ӧрын, но аважын каласымыжым шукташ тарванен. Тыге тылеч вара паша тӱҥалын. Эн ончычак шкенжын шийвундыжо мыняр лийын, тудым кучылтын, тыгак, рашемдыме почеш, эсогыл кредитым налын, Галина Ивановна часамлам чоҥымо пашалан пижын. Вараже ял калыкат оксам поген, тыште шочын кушшо, а кызыт вес ола ден кундемлаште илыше-влакат шийвундым ойыреныт, район ден верысе администраций, организаций-влакат ты пашашке ушненыт да сомыл воранен.
Черет дене эрыктат
Кызыт тыште Изи Какшан эҥер тӱҥалме верыш пурам чоҥен шындыме деч посна эше беседке, чывылалт лекташ купель улыт. А ты верыш пурымаште часамла ӱмбаке Шнуй Троицын, кок велкыже Шочынаван да Иисус Христосын юмоҥашт-влакым пижыктыме, вет тиде памашыже – Шнуй Троице лӱмеш. Адакшым тудо – освятитлыме. Икмыняр ий ончыч тидым Марий да Йошкар-Олан архиепископшо Иоанн ыштен. Тунам уло ял калык веле огыл, воктенысе кундемла гычат еҥ-влак моткочак шукын чумыргеныт улмаш.
Ӱлыкӧ купель деке волымеке, тушто кольмо, ӱштервоштыр, лейке шинчалан пернат, шудым шукерте огыл гына солымым ужат. «Молодец улыт. Кумдыкым шотышто кучат», – шоналтет семынет.
– Чынак, Изи Какшан эҥер тӱҥалтыш воктенысе памаш кумдыкым еҥ-влак арун кучат. Изи Кугланурышто илыше-шамыч тушто черет дене эрыктат. Тачысе кечылан ты ялыште эреже лу озанлыкыште илат, эше визытышкыже даче семын толын каен коштыт, – палдарыш Шулко администраций вуйлатыше Елена Гусева.
Уэш толын кайыме шуэш
Кажне памаш вӱдынат вийже кугу. Южыштыным поснак виянлан шотлат. Кодшо кечылаште еҥ-влакым эмлен моштышо ик палыме еҥ тушко миен. Тудо тыгерак каласкалыш:
– Полшаш йодын толшо-влакын черыштым, удаштым кораҥдем да мылам эрыкталташ кӱлеш. Сандене жапын-жапын памашлашке коштам. Тиде Шнуй Троице лӱмеш памашыште икымше гана лийым. Мылам пеш келшыш. Тушто ласка. Тидым мый алят шижам. Ты верыште лийме ушешем чотак кодын да памаш деке вес ганат каяш кумылем уло.
Еҥ-влак тышке толын кошташ йӧрататак, витне, вет мемнан мийымына годым йӱр йӱрын веле каен, кече касвелыш тайнен гынат, ик ӱдырамаш уныкаж дене памашыш вӱдлан толын кайыш. Эсогыл самырык пӧръеҥ ден рвезе-шамычат тӱшка дене памаш деке волышт.
Тугеже тиде верыш корно шӱкшудо дене огеш петырналт. Да тыге нигунамат огеш лий, очыни, вет лач тыште республикнан ик эн тӱҥ эҥерже тӱҥалтышым веле огыл, эше вийым налеш да тудым кундемна мучко шарен йога.
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо