Поэзий алан
«Айда иктӧр мутланена»
Тыгай лӱм дене ынде луымшо ий почела Йошкар-Оласе Актёр пӧртыштӧ «Шочмо» поэзий театрысе кас-влак эртат
А тыгай шонымашыже латшым ий ончычак шочын. Палыме поэт да кусарыше Герман (Георгий) Пирогов тӱрлӧ жапысе чыла марий поэтын произведенийлажым лудын лекташ, эн сайжым ойырен налаш да руш йылмыш кусараш кумылаҥын. Тидын дене тудо марий поэзийынат руш кугу поэзий дене таҥасен кертмыжым ончыкташ шонен пыштен. Сандене марий поэзий дене икымше антологийжылан лӱм шотеш кусарыме кокла гыч иктыжын, поэт Анатолий Мокеевын, почеламутшо гыч тыгай стих корнылам келшышылан шотлен налын. «Давай на равных говорить» маналтын 2008 ийыште лекше тиде кӱжгӧ книга. Адакше тушто кажне поэтын кум почеламутшо рушла да марла пуалтын. Сандене ты шотыштат нуным таҥастарен ончалаш лийын.
Но тиде антологийым тудо тӱҥалтышлан гына шотлен. Кусарыме поэт-влак радамым палынак кумдаҥден да почеламутыштым шукемден, кажныж нерген кӱчык эссем пуэн да кушеч налмыжым ончыктен, кок томан антологийым 2010-2011 ийлаште луктын. Россий Федерацийысе ик калыкын сылнымутыштыжат тыгайже лийын огыл, вет тӱрыснек шкетын ыштен. Тидым пошкудо Татарстан ден Чувашийысе литературовед-влакат шке статьяштышт пеш кугу паша семын палемден ончыктеныт. Мемнан дене гына келгын аклен возаш лийын огыл. Адакше кок антологийжымат тудо шке кӱшеш да спонсор полшымо дене савыктен луктын. Тушко пурышо кусарыме произведений-влакын авторышт огыл гын, эше кӧ шке шонымыжым луктын каласаш тоштын? Василий Регеж-Горохов, мутлан, автор-влак дене вашлийме годым кок томан антологийым сылнымутысо подвиг манын аклен ойлен. Адакше шкеж гаяк вес поэт Эврик Анисимов дене коктын ты пашалан кугыжаныш премийым пуаш темлымаш дене республикнан Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министерствышкыже лектыныт. Но темлымаш шукталтде кодын.
Тыгай йӱштӧ койышым ончыктымат тудым тӱҥалме паша деч йӱкшыктарен огыл. Герман Пирогов икмыняр ий «Марий Эл» ГТРК радиошто «Марий поэзий радиоантологий» авторский программым вӱден, кусарыме автор-влак да нунын поэзийышт дене палдарен шоген. Вара «Марий почеламутын кӱкшытшӧ» у передачым ямдылаш тӱҥалын да вияш эфирыш кумдан палыме поэт Альбертина Ивановамат ушен. Тыге передаче эшеат кумылым савырышырак лийын.
Икмыняр жап гыч тудын у шонымашыже шочын. Марий национальный театрын директоржо Юрий Русанов деке пурен, поэзий шӱлышан да почеламутым лудаш йӧратыше артист-влакым чумыраш йодын. Шке манмыжла, профессионал актёр-влакын самодеятельный содружествышкышт (келшен илыше ешышкышт) да марий поэт-влакын почеламутыштым кок йылме дене лудмашке ушнаш темлен. Ты ойым театрыште кумылын авалтеныт. Да 2015 ий гыч актёр-влакын полшымышт дене «Шочмо» поэзий театр пашам ышташ тӱҥалын. Идалыкыште кок гана – февральыште да октябрьыште – шочмын Актёр пӧртыштӧ (тунам тудо вес семын маналтын) Герман Пироговын «Давай на равных говорить» антологийже лӱм дене поэзий кас эртаралтеш. Пандемийлан кӧра икмыняр гана погынымо огыл гын, эртыше кечын тудо латнылымше гана лие.
– Эртыше ийлаште ме марий поэзийым йӧршын у шинча дене ончална да шуко уым пален нална. Актёр-влак неле текст дене пашам ыштен, кугу школым эртышт. Вет поэзий йылме куштылго огыл, тудо тӱрлӧ образ, пӱсӧ шижмаш да келге шонымаш дене шыҥдаралтше, сандене чыла тидым почын пуаш, келгыш шыҥаш чон дене лудаш кӱлеш. Те тидым мемнан театрыштына ынде луымшо ий ыштеда, – каласыш поэзий касым почмо годым тудын авторжо да эртарыше Герман Пирогов.
Тиде гана тудо кугурак поэт кокла гыч Осмин Йыван ден Василий Регеж-Гороховым ойырен налын ыле. Кажныштын мо дене ойыртемалтмыштым палемдыш. Икымшыже калык йылмылан лишылын да куштылгын возымыж дене кумылым савырен гын, кокымшыжо поэзийышкыжат актёр семын вургыжмашыжым да шонкалымашыжым шыҥдарен кертын. А кусарыше чыла тидым руш йылме поянлык дене почын пуэн. Актёр-влак Светлана Филиппова ден Антонида Антонова да Марина Почтенева ден Алексей Тетерин нунын почеламутыштым пеш тыршен лудыч.
Мыйын поэзием нерген ойлымыж годым кусарыше жапше годым кумдан палыме поэт Семён Николаевын келгын аклыме мутшо дене келшымыжым палемдыш. «Тымык», «Тӧргышӧ кумыл» да «Ом йӧрате, кунам ужатат…» почеламутем-влакым марла актриса Алина Егошина, рушла тӱҥ режиссёр Роман Алексеев йоҥгалтарышт. Кусарышат мыйын шижмашем да шонымашем тӱвыт арален кодаш тыршен, лудшо-влакат чыла тидым чонышт гоч колтен, весын чонышко шуктен кертыч. Сандене кодшо ийын савыкталтше «Йоҥгыдылык куат» поэзий книгам мый нунылан уло кумылын кучыктышым.
Самырык автор-влак кокла гыч тиде гана поэт Игорь Попов «Поч омсатым» у сборникше дене палдарыш. Почеламутлажым марла шкежак лудо, а рушла актёр Михаил Александров шергылтарыш. А кусарыше тудын возышо семын ӱшандарымыжым, редактор да эше марлаш кусарыше семын кушмыжым палемдыш. Тудат нунылан у книгажым кучыктыде ыш керт.
Тиде касын эше ик ужашыже «Светлана» россий литератур конкурсын итогшым увертарымылан пӧлеклалтын ыле. Илыш гыч самырык кайыше уста поэтессе Светлана Эсаулова лӱмеш ты конкурсым поэзий театр почылтмо годымак Герман Пирогов тудын пелашыже Алексей Танеров дене коктын учредитленыт. Кодшо ийысе индешымше конкурсын итогшо почеш премийым самырык автор Вера Гордеевалан пуаш ыштыме. Тудым кудымшо конкурсышто сеҥыше самырык автор Алёна Яковлева кучыктыш. Жапше годым тиде премий тудланат икымше книгажым савыкташ полшен. Ынде вес призёрлан кокымшо сборникшым лукташ шӱкалтышым ышта. Адакше Герман Пирогов тудын кок сборникшым ямдылымаштат пайдале ой дене полшен.
– Латвизымше тыгай вашлиймаш тений октябрьыште эртаралтшаш. Тудо иктешлыше лиеш. 2007 ий гыч тӱҥалын 17 ий почела марий поэзийым кусарыме пашам иктешла тиде проект. Мый тудым поэт да актёр йолташем-влакын темлымышт почеш сылнымутышто Марий Эл кугыжаныш премийлан темлаш шонем, – каласыш иктешлыме семын ты проектын авторжо да организаторжо Герман Пирогов.
Георгий Прохорович вес куан уверымат каласыш: 30 ий наре тудо марий поэт-влакым кусарыме пашажым шке кӱшешыже савыктен, а «100 марий поэт» («100 марийских поэтов») у книгажым кугыжаныш программе почеш лукташ тенийлан Марий книга савыктышын планышкыже пуртеныт. Вучен кодына Герман Пироговын ты книгаже лекмым да ончыкыжо кугыжаныш премийым налмыжым – тидым тудо шке пашаж дене чыла шотыштат сулен.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: Р.Алексеев, Ю.Исаков, А.Егошина да Г.Пирогов; С.Филиппова; А.Тетерин да М.Почтенева.
Авторын фотожо
