Шернур поселкышто илыше Надежда Бердинская нерген «Ӱдырамаш корно» мужыр лаштыкыштына возенна ыле. Тиде гана уэш тудын нергенак каласкалынена. Молан манаш гын тудо такшым эре чолга лийын, а кызытше тыгай койышыжо эшеат чот палдырнымыла чучеш. Вет Надежда Алексеевна икмыняр ий ончычак сулен налме канышыш лектын гынат, яра шинчаш йӧршынат огеш ярсе. Но ятыр моло ӱдырамаш семын шошо гыч тӱҥалын шыже мучаш марте сад-пакчыштыже гына огеш шогылт, кеч туштыжат мом да мыняре ончен огеш кушто, тудо тӱрлӧ мероприятийыш ушна, кушко-гынат миен толеш, СВО-што улшо-влаклан сеткым пидаш коштеш… А эше шукерте огыл икмыняр еҥ Аҥанур ял гыч тӱҥалын Немда эҥер дене катамаран дене Чумбылат курык марте воленыт. Тыгак тиде ӱдырамаш мӧҥгыштыжӧ ик шошо-кеҥеж-шыже лудигым ашнен, ӱмаште пӧртыштыжӧ да теплицыште шийголым куштен. А тений пӧртыштыжак тӱрлӧ кугытан рак-шамыч илат!
– Надежда Алексеевна, айста эн ончычак катамаран дене вӱд дене кайымыда нерген мутланаш тӱҥалына. Тидым ышташ тыланда кӧ темлен? Кӧн тыгай шонымашыже лийын?
– Шернур рӱдӧ книгагудо пелен икымше ий веле огыл «Мы вместе» ӱдырамаш клуб пашам ышта. Тудым Ирина Григорьевна Кошкина вуйлата. Ӱдырамаш-шамыч тылзе еда погынена да кушко-гынат миен толына. Але марте могай гына кундемыште лийын огынал?! Лач тудак мыланна катамаран дене Чумбылат деке волаш темлен. Шкеже отпускышто лийын да мемнан деке ушнен огыл, сандене поселкышто Йоча усталык пӧртыштӧ методистлан ыштыше Николай Валентинович Афанасьев организатор сомылым шуктен. Кандаш еҥ кок кече жапыште чылаже 40 километрым эртенна! Йӱрыштӧ нӧренна, изишак кылменна гынат, моткочак келшен! Тиде эре пакчаште шогылтмет гай огыл вет – тугай адреналинчик! Але марте пелашем, лишыл еҥем-влак дене, шкетынат тӱрлӧ кундемыште, олаште, элыште лийынам гынат, тидымат нимо дене от таҥастаре!
Эше Элнет дене волаш шонымашем уло. Тыгай кумылан-влак тӱшка дене пырля каяш кум гана возалтынам, но алят каен кертын огынал. Вес ийын садак миен толам, шонем.
24 сентябрьлан, мутлан, Шереметев замкыш каяш возалтынам. Мый ынде куд ий пашам ом ыште гынат, кажне каныш кечылан мо-гынат палемдалтеш. Южгунамже ик кечын икмыняре лектеш. Коклан темлат да ойлем: «Шогыза, мылам графикем ончалаш кӱлеш». Тыгай годымжо ойырен налаш логалеш да чыла вере миен шуктыдымемлан моткочак жалын чучеш.
– Шуматкече ден рушарням «ярсыкташ» манын, тыглай кечылаштыже пакчаштыда чот тыршеда докан?
– Вара-а, конешне. Канышлан эрге-шешке толын каят гынат, шканем шогылташат сомыл ятырак лектеш, вет пелашем алят пашам ышта. Тӱҥалтыште кеч-можымат шындет, вара кузерак шочмыжым ончен вучен коштат. Да кажне ийын гаяк молан тынар шынденам манын, шкемым шылталем. Туге гынат луктынжак кудалташ чаманем, сандене чыла перерабатыватлем. Ик ийын, мутлан, теплицыш огыл, кеч туштат лийын, а пакчашке, 175 вондо помидорым шынденам да 64 ведрам погенам ыле.
– Ме палена: Те моткочак тале сад-пакчазе улыда. Тугеже теният ойыртемалтше пакча але емыж-саскам ончен куштенда мо?
– Чылт ала-можат уке, но, мутлан, арбузым, дыньым шукертсек шындем. Икана арбуз ныл кило утла нелытан шочын ыле. Мемнан кундемыште тыгай кугу да тамле таман лийын кертеш манын шоненат омыл. Вес ийын теплицыш шынден ончынем. Виноградым ятыр ий куштем. Ик сортшо дене мӧҥгысӧ аракам ыштем. Пеш тамле лиеш.
Монденамыс, тений мый икымше гана шоганым кичке дене шынденам. Но тӱрлӧ амаллан кӧра варашрак кодынам да икымше ганаже лектын огыл ыле, сандене уэш ӱдаш перныш. А такше ик шоганже пел кило кугытан лиеш, маныт. Мыйын мушкындо гайрак шочын.
Ончыкыжым киярым пакчашке шындаш да шудыжым кечшудо вондыш пижыктен сакаш шонем. Тидым интернетыште онченам. Оҥай лийшаш.
Тений гын тыгай экспериментым эртаренам ыле: ковышта коклашке бархатцы пеледышым шындылынам. Тыге тудым нимогай шукш, копшаҥге кужу жап кочкын огытыл.
– А мӧҥгыштыда ракым, шийголым кушташ шонымашда кузе шочын?
– Эн ончычшо мый 20 наре мулард лудигым шыллан налынам ыле. Кеҥеж мучко нуным изи йоча гай куштышым. Шыже – шӱшкылмӧ жап – шуо, но мый вет тидым ыштен шым керт! Шӱжарем але шольым веле шӱшкыл пуат ыле, а мый вара иненам да пуныштым кӱрынам. Тидлан кӧра лудым тетла налын омыл.
А ӱмаште шийголым ашненам. Эргым паша дене Ижевскыш коштеш да тушечын ятыр тыгай изи гына колым конден. Сайын ашнаш манын, нунылан лӱмынак шкешотан кум пачашан «пӧртым» ыштен ыле. Тиде «пӧртышкышт» Алёша ырыктыме вӱдым пуч дене колтен. Тушкак йӱштӧ вӱд толеш ыле. Но ик кечын автомат пудырген да шокшо вӱд йоген. Миен лектынам – кол-шамыч вӱдыштӧ салтак гай шогат! Моткочак чаманенам да кажныштлан эсогыл искусственный дыханий манмым ыштенам – умшам гыч умшашкышт южым пуэн пурташ тыршенам! Но садак тырлыктен да утарен коден кертын омыл.
Вара эргым эше ик гана конден ыле. Тунам нуным теплицыште ик лукышто ашненна. 39 шийголым нылле наре сантиметран лиймешкышт куштенна. Алёша коптитлен ыле гынат, мыланна кодымыжо алят морозильникыште веле кият – кочкын омак керт!
Кызыт саде кум пачашан «пӧртыштӧ» тӱрлӧ кугытан ракым ашнем. Нунымат эргымак налын конден. Южышт ужыт да ойлат: «Тылат нимом ышташ мо?» А шкемын, шӱжаремын уныкашт-влак толыт да, паледа, кузе куанен ончат?! Тидыжак мом шога! Аквариумыштат тӱрлӧ колым ашнена. Нунат йоча-шамычлан моткочак келшат.
Кол нергенак мутым шуяш гын, коклан колым кучаш коштам. Ӱмаште миенам да изи карака-шамычым конденам. Но нуным шке кочмо олмеш изи бассейныште ашнен омыл мо? А вара шыжым, кугурак лиймекышт, ведрашке оптенам да коремыш колтенам. Мый тыге канем.
– А сеткым пидаш кунам кошташ тӱҥалында?
– Шернур поселкышто сеткым черкыште да книгагудышто пидыт. Но черкыште калык пеш шуко погына да шыгырын чучеш. А библиотекыште ты шотышто ласкарак, йоҥгыдырак да тушко жапын-жапын ик кечылан миен толам. Кучанурыштат пидыт, ойлат. Тушкат иктаж кечын каяш шонем.
– Надежда Алексеевна, ончыкыжым яра жапыштыда эше мом ышташ шонеда? Ала иктаж кидпашам ышташ тунемнеда?
– Кызыт марте тӱрлӧ кидпашам ышташ тунем онченам. Мутлан, икмыняр жап ончыч кӱпчыкваке «ж» буква дене тӱрлаш тунемаш шонымашем лийын ыле. Тунемым. Тиде эртыш. Мый сӱретлен ом мошто, сандене алмазный мозаике йӧн дене тунар шуко сӱретым «сӱретленам-тӱрленам»! Но нунын кокла гыч южыжым веле теме шот дене пырдыжлашке сакаленам. Молыжо тугак поген оптымо кият. Кум ий гыч тыгай кумылем йомо. Цифр почеш сӱретлаш, тупынь велым тӱрлаш тӧчен онченам, но чыла тиде мыйынлык огыл. Лучо книгам лудам. Мемнан мӧҥгыштӧ библиотеке моткоч кугу. Шуко лудмылан кӧра шинчамат уданрак ужаш тӱҥалын.
Эше мый Марий кугыжаныш университет пелен почмо «Университет третьего возраста» манмыш кум ий коштынам. Тушто немыч йылмым да кушташ тунемынам.
Яра жапыште газетым, журналым шергал шинчаш, сканвордым, кроссвордым, судокум решатлаш йӧратем.
Спице дене самырыкак пидаш тунемынам, а крючок дене алят ом мошто, сандене тидым ышташ тунемаш тӱҥалшаш гын веле? Эше тасма дене пидын шинчылташ кумылем уло. Тидланже санаторийыште канымем годым тунемынам. Тасмажым такшым шошымак налын пыштенам…
Любовь Камалетдинова мутланен
Фотом еш альбом гыч налме
