27 сентябрьыште В.И.Ленин лӱмеш тӱвыра полатыште самодеятельный композитор, мурызо Виктор КОМАРОВЫН «Мыланем 720 тылзе» лӱман концертше лиеш. Тудо 60 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтын.
Советский район Кельмаксола ялын эргыже марий эстрадыште эртыше курымын 90-ше ийлаж гычак кумдан чапланен. Тудо чоным тургыжландарыше йодыш, илыш нерген шке возымо мурыжо-влакым утларакше мурен. «Ну, мо вара?», «Колхоз» да икмыняр моло мурсаскаже шлягерышкат савырненыт. Гармонь почеш йоҥгалтарыме мыскара такмакше-влак дене тӱрлӧ конкурслаште мастарлыкым ончыктен да сеҥыше радамыш ик гана веле огыл лектын.
Кызыт Виктор Комаров сценыш шуэнрак лектеш. Могай пашам шукта, репертуаржым уэмда мо? Тиде да моло нерген лӱмгечыж деч ончыч вашлийын мутланышна. Редакцийышкына пелашыж дене толын ыле.
– Виктор, концертдам ойыртемалтшын лӱмдымӧ дене мыскараче кумылан улмыда вигак шижалтеш.
– Туге, калык мыйым мыскараче шӱлышан муро-влак гоч сайын пала, но нунын гоч такшым илыш сӱретым почын пуаш тыршем. А концертым тыге манын лӱмдаш Сергей Карпов темлен, вет тудат – мыскараче.
– Пытартыш жапыште сценыште огыда кой. Могай амал дене?
– Ынде лу ий Москош пашаш кудалыштам, ороллан ыштем. Садлан У ий, 8 Март, 1 Май, Пеледыш пайрем да моло пайрем-влаклан паша сменем лач тура толеш. Кокымшо гана ешаҥмемлан вашке вич ий лиеш, а ме эше У ийым ик ганат пырля вашлийын огынал (воштылеш). Вет лач пайрем жапыште концерт-шамычым эртарат.
Канымем годым гармонист йолташем-влак ола воктенысе яллашке концерт дене лекташ коклан ӱжыт, но ял гыч толмо да мӧҥгеш кайыме, тыгак эше кок гармоньым, сценылык вургемым нумалын коштмо шотышто шоналтем да лучо пелашем воктене лиям.
– Кызыт ялыштыда улыда, верысе колхозышто пашам ыштеда манын колынам ыле.
– Концертлан ямдылалташ кӱлеш, садлан кызытеш шкенан колхозышто офис, склад, гараж-влакым кок сутка гоч оролаш коштам.
– Концерт программыда могайрак лиеш?
– Концертыште ондакысе мурем-влак дене пырля эше икмыняр уым йоҥгалтарем. Тыгак мурызо йолташем-влак Татьяна Умурбаева, Светлана Осипова, Вадим Краснов, Роза Искакова программым сӧрастарат. Лач нунын дене эстраде илышем тӱҥалын. Кельмаксола велын чолга артистше-влакат мастарлыкым ончыкташ тӱҥалыт.
– Репертуарыштыда мыняр муро уло? У мурыдаже шуко?
– Чылаже нылле утлаш погына. Москошто пашам ыштыме жапыште вич мурым возенам: мыскара, илыш, йӧратымаш нерген улыт. «Пелашемлан» мурым йӧратымемлан пӧлекленам. Теве икмыняр корнылаже:
Ятыр жап вет кычальым мые тыйым,
Шонен омыл угыч вашлийына.
Ынемак йомдаре тетла тыйым,
Ынже лек тетла парня гыч шергашна…
Шӱмбелем, ораде жап эрталын,
Огеш шупш ынде мурен кошташ.
Таче шочмо кече толын шуын,
Коктын йымена ужар пӱртӱс лоҥгаш.
Таче шочмо кече толын шуын,
Кид кучалын, каена пӱртӱс лоҥгаш.
– Концерт, гастроль, сӱан… Кокымшо гана ешан лиймеке, тидым шотыш налында?
– Конешне, кызыт йӧршын кайыме огеш шу. Пелашем да кок эргым кызыт йотэлыште илат. Шкетын кодмеке, икымше йӧратымашем Шудасола гыч Лидия Лебедевам уэш вашлийым. 15 ияшыж годымак ялысе клубыштына кужу ӱпан, мотор капкылан ӱдыр шинчашкем пернен, мӧҥгыжат кок ий ужатен коштынам.
Вич ий гыч официально марлан нальым, загсыште возалтна. Шым йочан улына гынат, коктын илена (воштылеш).
Лидия: – Кумло ий пелашем дене илымеке, вич шочшым ончен, йол ӱмбаке шогалтымеке, илышна тыгай савыртышан лиеш манын, шоненат омыл. Ӱдырамаш ӱмбаке кидым нӧлтышӧ пӧръеҥ дене але вара пиалан лийын кертам ыле?
Ик кечын Кельмаксолаш йолташ ӱдыремын шочмо кечышкыже мийымеке, самырык жапым шарналтен, ялысе клубыш кайышна. Туштак Виктор дене вашлийна. Чоным почын мутланышна, икте-весе нерген шуко пален нална. Тыге пырля лияш келшышна. Икшывем-влакат мыйым пиалан ужнешт улмаш, тидын нерген шкештак ойленыт. Тынар ий эртымеке, але вара пырля лийын кертына? Чылт киносыла чучын. Очыни, чылажат тыгак лийшаш улмаш. Кажне гана Моско гыч толмыжым чон вургыж вучем. Тудын деч посна Кельмаксолаште пачерыштыжат йӱштын чучеш, садлан пашам деч вара Советскийышкак кодам (тусо поликлиникыште медшӱжарлан тырша – авт). Лач пеледышыш вӱдым опташ миен толам.
– Ешан лиймеке, сурт деч торашке коштмо огеш шу докан?
– Пеш туге да… Тидын шотышто концерт деч вара шоналтем. Кызыт ынде тунемалтын: паша деч вара мӧҥгӧ толмеке, пачерыште ару, яндар, йӧратыме пелашем тамле шокшо кочкыш дене вашлиеш…
– Виктор, 60 ияш улмет шижалтеш?
– Уке, але 35 ияш улмемла веле чучеш (воштылеш).
– Гармоньым вич ияш шокташ тунемынам манын ойленда ыле.
– Туге, ачам гармоньым сайын шоктен. Пашаш кайымыж шеҥгеч семӱзгарым налам да темдыштын шинчем ыле. Телевизор дене мурым колыштынак шокташ тунемын шуынам. Ачам тидым колын да Национальный президент школыш тунемаш колтен.
– Школ деч вара Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыш тунемаш пуренда да ала-могай амаллан кӧра тудым кудалтен каенда. А варажым содыки МарГУ-што шинчымашым налында. «Агроном» специальность дене пашажым ыштенда?
– Уке, ик кечат ыштен омыл! Теве кызыт колхозышто пырля тунемме агроном йолташем-влак дене кече еда вашлийына. Тидын марте 25 ий ик гана вашлийын огынал ыле.
Агрономлан тунемаш каяш майор, летчик изам темлен. Тыге тудо ялышкак илаш да колхозышто пашам ышташ кодынеже улмаш. Такшым мый физик-математиклан каяш шоненам, нине предметым «визытанлан» тунемынам.
Мый дечем могай агроном: нимогай кушкылым, насекомыйым ом пале. Шарнем, практике годым 50 штук умдылам погаш кӱштеныт (воштылеш).
Лидия: – Пакчаште шӱкшудым сомыло годымат «тиде шӱк мо?» манын йодеш, чынжымак огеш пале улмаш. Но шӱкым кӱраш йӧрата, пакчаште яндарын куча.
– Виктор, те мурылан мутшымат, семжымат шкеак возеда? Тидлан мо тарата?
– Ойырен налме теме мылам палыме, лишыл лийшаш. Палемдыме теме дене корно-влак эреак ушыш толын пурат да диктофонеш возен кодем. Шкемым эреак шонаш таратем, южгунамже виешак манаш лиеш.
Мурым возен шуктымеке, эн ончычак пелашем акла, вара веле калык ончыко луктам.
– Кызыт сӱанлашке шокташ ӱжыт мо?
– Сита, самырык годым пеш шуко коштынам, иктаж 40 утла сӱаныште шоктенам. Кызыт марий сӱаным шагал эртарат, пытартыш гана ӱмаште сӱаным сӧрастаренам.
Лидия: – Телылан лӱмынак ош перчаткыже уло.
– Тидын марте мынярымше гармонь дене шоктеда?
– Кудымшо докан. Мӧҥгыштем кызыт кумыт уло: «Тульскийжым» профессор деч налмемлан 20 ий, эше тудын дене 20 ий киен. Семӱзгарым шкеак ачалем, тӧрлем, шапаш ужаш пеш шуко погынен.
– Вий-куатым кушто налыда?
– Ялыште шочын-кушшылан эн сай эмлан пӱртӱсак шотлалтеш. Ялна воктене пӱя уло, тушко колым кучаш пырля лекташ шонымаш уло.
– «Нелеш ит нал, ялем» мурыда уло. Тудым возаш мо таратен?
– Вахте йӧн дене пашаш коштшо-шамычлан пӧлекленам. Жапше годым мыят Йӱдвелыш коштынам. Пашаш кайымеке, кум тылзе, пел ий дене ял деч ӧрдыжтӧ илат. Ялжат вет чонан, ойгыра, вуча шке калыкшым, пӧрт-шамычат йокрокланат… Чыла тидым шоналтен, тыгайрак муро шочын.
– Лидия, Викторын гармоньым шокталтымекыже муралтен колтымыда огеш шу мо?
– Самырыкем годым Кельмаксолаште, марлан лекмеке Советскийыште ансамбльыште муренам, но ик жап гыч чыла мондаш вереште.
Виктор дене пырля лиймеке, семӱзгарым шокталтымыжым колын, муралтымемат шуын колта да… Лудыш муремат шуко. Дуэт дене мураш келшыше мурсасканат ямде.
– Виктор, тамакым шупшшо еҥлан гармоньым шокташ да тыгодымак мураш неле огыл мо? Аярым кудалтыме нергенат ойленда ыле.
– Тӱрген пытарымеке, кажне гана кудалтем да «эрла ом шупш» манам, но… Ятыр гана кудалтенам, лу кечылан (воштылеш). Концерт марте кок арня кодын, ала эше шупшмымат чарнем, кӧ пала.
– Лидия, Виктор мом кочкаш поснак йӧрата?
– Мом огыл, тудо кочкашак ок йӧрате. Кеч-могай тамлым, ӧрыктарышым ямдылет гынат, тудлан тыглаяк кочкыш лийже: уржа кинде, шӱр. Чайым, кофем пешыжак огеш йӱ, мӱян леве вӱдым йӱэш, чеснокым чот йӧрата, горчицым, пурысым ешарыман кочкыш келша.
Виктор: – Садлан мый ом черлане, тьфу, тьфу, тьфу (воштылеш).
– Йӧратымаш – мо тыланда?
Виктор: – Йӧратем манын каласаш – тиде икте, а йӧратыме еҥ верч иктаж-мом ышташ, ӱмыр мучко тиде шижмашым арален моштымаш – тиде весе.
Лидия: – Пел курымым илымеке, йӧратыме еҥым да эше икымше йӧратымашым вашлиймеке, тиде шомакшымат вес семын умылет: йӧратымаш тиде – икте-весым умылымаш, пагалымаш. Викторын ӱмыржӧ кужу лийже, икте-весым йӧратен ушнымеке, самырык годсо тулнам ылыжтен кертмеке, эше кужун пырля илаш Юмо пӱрыжӧ.
– Лӱмынак ял гыч толмыланда да йодышем-влаклан вашештымыланда пеш кугу тау. Еш илышда волгыдо, пиалан да кужу лийже!
– Тау. тенданат чыла сай гына лийже!
Алевтина БАЙКОВА мутланен
В.Поликарповын фотожо
