«Каласаш лийдыме мотор ола. Каласаш лийдыме поро кумылан еҥ-влак. Южшак юзо виян. Тыште эртыше илыш да тачысе кече, марий юмыӱла ден православий, руш ден марий тӱвыра-влак, акрет кидмастарлык да кызытсе технологий варналтыныт. Тыште акрет калык йӱлам аралат да вияҥдат. Чыла тиде Йошкар-Олам утларак «почылтшым» ышта. Тудо тышке поро чон дене толшо кажне еҥым пеш порын вашлиеш да шер теммеш сийлен колта», – теве тыге каласыш тиде кечылаште Донецк гыч Йошкар-Олаш толын кайыше самырык ӱдырамаш Анна Роговская.
Тудо экскурсовод пашам шуктымо дене пырля эше «Донбасс» ансамбльын пресс-секретарьжылан тырша. Эл мучко шуко коштеш да мом ужмыжым шкенжын блоглаж гоч каласкала. Йошкар-Олаш толмыж годым тудын дене «Мари» сийгудышто вашлийна.
Йошкар-Ола гыч экскурсовод Лариса Шабдарова ты кечын тудым марий рӱдола дене палдарен да рестораныште команмелнам ыштыме мастер-классым эртарен. Анна дене вашлиймашке тыгак вес экскурсовод Людмила Тяпина толын ыле. Кум ӱдырамаш сай йолташ ӱдыр семын вашлийын, чон почын мутланен, марий кочкышым тамлен шинчылтыч. А вара Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштерыш экскурсийыш кайышт. Тушто нуным вес экскурсовод, тоштерын пашаеҥже Зинаида Иванова вучен.
Йошкар-Ола гыч нине кум ӱдырамаш кодшо ийын Москваште эртыше «Россий» тӱнямбал форум-ончерыште пашам ыштымышт годым палыме лийыныт. А тушко нуно Росмолодёжьын «Больше чем путешествие» программыж почеш аккредитацийым эртымеке логалыныт. Моло 89 регион гыч мийыше, тыгак сеҥышыш лекше 2700 экскурсовод дене пырля нуно ВДНХ-ште ончерысе тӱрлӧ павильонышто экскурсийым эртареныт. А тидым ышташ куштылгыжак лийын огыл: кажне гаяк регионын сеҥымашыже-влак нерген шинчымаш деч посна тидым ышташ огеш лий. Тыгак марий ӱдырамаш-влак Анна денат палыме лийыныт да ваш келшаш тӱҥалыныт.
Лариса Шабдарова, Людмила Тяпина Москошто ыштыме 10 кечым тачат пеш порын шарналтат, тыгай йӧн лекмылан тауштат. А Йошкар-Олаш толмеке, кажныже шке пашашкыже пӧртылын.
Экскурсовод-влакын тӱнямбал кечыштым 1985 ийыште экскурсовод-влакын икымше тӱнямбал конвенцийыштышт палемденыт. Таче кечылан тудын радамыште 87 эл гыч 200 наре еҥ шога. А кунам экскурсовод профессий лекме нерген рашлык уке. Очыни, эл-влак кокласе кыл вияҥаш тӱҥалме жап гыч. Тунамак еҥ-шамыч вес эллаш кошташ тӱҥалыныт. Куштылгырак лийже манын, йот элыште ужатен коштшо-шамычым налаш кумылаҥыныт. А шке пайремже 1990 ий гыч палемдалтеш.
Ончыч экскурсовод семын пашам ты але вес кундемын, олан, калыкын историйжым палыше кажне еҥ ыштен кертын гын, пытартыш жапыште экскурсовод семын аттестацийым эртыше гына кертеш. Туге гынат, таче ты пашам эсогыл научный степенян шанчызе, туныктышо, моло специалист-влакат шуктат. Ну келша нунылан шке шинчымашышт дене моло-влакым палдараш!
Лариса Шабдарова гын йӧршеш ӧрыктарыш. Кодшо ийын тудо республик кӱкшытыштӧ эртыше «Туризмын лидерже» конкурсышто шкенжым терген да «Эн сай турист маршрут» номинацийыште сеҥышыш лектын. 2024 ий марий ӱдырамашын поснак лектышан лийын.
«Марий» сийгудышто Анналан команмелнам кӱэштме, вара унам сийлыме годым тудо марий калыкнан историйже, тӱвыраже, йӱлаже, вургем ден кочкышыжо дене палдарыш. Илышыж гыч пример-влак дене пеҥгыдемден, моткоч оҥайын каласкалыш. Кеч олаште шочын-кушкын, марий ешышкак марлан лектын. Кандашымше класс гычак республикыште веле огыл чапым налше «Марий памаш» фольклор да этнографий ансамбльыш кошташ тӱҥалын. Ынде 42 ий ты коллектив дене пырля. Эсогыл ӱдыржӧ, уныкаже тушко коштыт. Ешыштыжат тудын марла мураш-кушташ йӧратыме кумылжым умылат.
Лариса шке жапыштыже сатум ужалыме пашалан тунем лектын, вара Йошкар-Оласе ПАТП-ыште кужу жап ыштен, тидын годым тусо музейыште экскурсийымат эртарен шоген. Тидат тачысе пашалан негыз лийын. 2016 ийыште экскурсоводлан тунем лектын да вуйге ты пашаш шуҥгалтын. Ынде кажне экскурсийлан марий вургемым, сӧрастарышым чиен, турист-влакын кумылыштым налашак тыршен, чылажымат радамлын каласкала. Тудын кум программыже уло. Иктыже Йошкар-Ола дене палдарыше, весыштыже марий калыкын фолькор да семӱзгарже нерген каласкала. Тудын полышкалышыже-шамычат улыт. Тыгак марий калык кочкыш дене палдарыше да ышташ туныктымо мастер-класс-влакым эртара.
– Мый моло экскурсовод семынак Йошкар-Олан кум тӱҥ кумдыкшым авалтыше программым эртарем. Но шке экскурсийышкем оланан, калыкнан, кундемнан историйже, тӱвыраже, йӱлаж дене кылдалтше тӱрлӧ оҥай факт-влакым пурташ тыршем. Кажне экскурсовод шкенжын программыжым ойыртемалтшым ышташ, пойдараш тырша. Мыят тугак, – манеш Лариса.
Людмила Тяпина гын экскурсовод пашаш сулен налме канышыш лекмекыже толын. Тыгак тунем лектын, аккредитацийым налын. Кызыт турист-влакым икмыняр маршрут дене кондештара.
«Мый тендан деке эше кеҥежым моткоч толнем», – каласыш чеверласыме годым Анна йолташ ӱдыржӧ-влаклан. Шарнеда, совет жапыште кумдан палыме «Свинарка и пастух» кинофильмысе сюжетым да тушто йоҥгалтше мурын корнылажым: «Друга я никогда не забуду. Если с ним повстречался в Москве». Тушто лач ВДНХ ончер эртыме годым вашшижмаш шочмо нерген ойлалтеш. Нине ӱдырамаш-влак, мурышто семынак, лач Москваште палыме лийыныт да келшаш тӱҥалыныт, икте-весе деке унала мияш мутым пуэныт. Вашлиймеке, мурыжымат пырля муралтышт, команмелна, коҥга гыч лукмо шылан пареҥге шӱр дене сийлалтыч. «Мемнан дене илыш шотыш толеш, мыят тендам уло кумылын вашлияш ямде улам», – каласыш Донецк гыч толшо ӱдырамаш.
Светлана Носова
Снимкылаште: Лариса Шабдарова Анна Роговскаям команмелнам кӱэшташ туныкта
Авторын фотожо
