Ме тыланда У Торъял район Ӱлыл Ядыкплак ялын ӱдыржӧ, республикнан уста педагогшо, Россий писатель-влак ушемын членже, поэт Татьяна Ельмекееван (Очеева семын палена) сылнымут аршашыжым темлена. Палемдыман, тудо тыгай книга-влакын авторжо: «Мамык кумыл» (1999), «Шулдыр ӱжеш чоҥешташ» (2000), «Шӱм-чон падыраш» (2004), «Лӱҥгалтыш» (2005), «Нӧргӧ лышташ» (2007), «Valge ingel», «Ош суксо» (Эстоний, 2010), «Душа в душу» (2010), «Кыл» (2013), «Тып-топ ошкылам» (2016, соавторжо С.Маков). Тылеч посна Марий Элын Параньга районжын гимнжым лач тиде ӱдырамаш возен. Татьянан почеламутшо-влакым коми-пермяк, финн, эстон, одо, венгр, руш, француз, литва йылмылаш кусарыме да тӱшка сборниклаште савыктыме.
Тудо кызыт Москошто ила да пашам ышта. Молан тыште, Марий Элыштына, огыл? Тудын гай чынжымак талантан еҥ-влакын ӧрдыжтӧ илымышт нерген колатат, чонлан нелын чучын колта, вет нуно мыланна моткоч кӱлыт. Но пӱрымаш шкенжыным ышта. Татьяна Ивановна тидын шотышто тыге вашештыш:
– Илен эртарыме илыш корным савырнен ончалаш гын, йыжыҥ-влак шинча ончылно кинокадрла ик татыште эртат. «Пӱрымаш имне» туге чытырыкта, ик век да вес век лупшал туге чымыкта – сапкандыратым чотрак кучен шинчен чыте веле… Пӱрымашемын ик йыжыҥже – шкет ӱдырамашын илышыже. Тунам ӱдырем нылымше, а эргым кандашымше классыште тунемыныт. Нуным ушан-шотаным ончен-кушташ, йол ӱмбаке пеҥгыдын шогалташ мыйын эн тӱҥ да кугу шонымашем лийын. Варажым сурт-оралтымат мучашлен чоҥен пытараш, тӧрлен шындаш кӱлын. Марий Элыште шуко ий Параньга район Олор школышто туныктышылан пашам ыштенам. Кажне кеҥежым, отпуск жапыште, йоча-влакым шкетыштым коден, тӱрлӧ вере пашаш лектын каенам. Моско, Барвихе теплицылаште ыштенам, Финляндийыште мӧрым погенам, элнан рӱдолаштыже илалше да черле кова-влакым онченам… Икана ола урем дене ошкылмем годым йочасадыште юарлен модмыштым ужынам да икмыняр жап ончен шогенам. Орол тидым ужын, «Могай йодышда уло?» йодо. Мыйже нимом ойлаш ӧрмем дене «Ала садикыш воспитатель кӱлеш?» шижде лектын. Икмыняр минут гыч мый заведующийын кабинетыштыжат шинченам. «Мыланна, йоча-влаклан, возкалыше воспитатель кӱлеш», – манын. Тыге пашаш пуренам – тыглай огыл, а Президент йочасад улмаш. Жапше годым тышке шке уныкажым Леонид Брежнев коштыктен манын ойлат, мыйын группыш кумдан палыме совет футболист Валерий Газзаевын уныкаже, россий журналист Юлия Панкратован ӱдыржӧ, олимпийский чемпион Алексей Немовын эргыже коштыныт.
Пашам моткоч куанен, шинча йӱлен тӱҥалынам да кызытат тыгак ыштем, эрдене пайремыш кайымыла куржам – нойымо нимынярат ок шижалт. Чонемже марий мландем, пошкудем, тунемшем-влак верч коршта гынат…
Авамлан мый кече коден ялышке йыҥгыртем да тудлан «Авай, мый тыйым ӧндалам, шупшалам» манам. Тымарте тыгайым ойлаш вожылмо гын, тыгай шокшо шомак кажне айдемылан шерге да лишыл, йӧратыме еҥдалан ныжылге мутым ида чамане.
«Пӧртылаш шонымашда уло?» йодышлан тудо тыге вашештыш: «Таче пашам ыштена. Илен-толын пӧртылам манын шонем…»
Таче Татьяна Ивановна Ӱдырамаш-влакын тӱнямбал кечышт вашеш эн поро, эн шыма, эн сылне шомак-влакым, шӱм-чон кӧргыштыжӧ шӧртньӧ падыраш семынак поген, тӱняште эн шерге айдемылан – аважлан, Лидия Денисовна Ельмекеевалан – пӧлекла.
Шыргыж, аваем
Эх, авай, вет йочат годым
Ыш логал кампет кочкаш.
Садланак илыш корнетшым
Перныш пӱ пурын эрташ.
Вӱдвараш ведрам сакалын,
Эрден вӱдлан воленат.
Йол йымак тоям чыкеныт –
Шырпын тодыл вонченат.
Шеҥгечет шижде шӱкалыт,
Вӱд йымаке порволаш.
Вӱдварат кок шулдыр лийын,
Ял ӱмбак кӱзет мураш.
Пошкудет ден шыч вурседыл
Таве вӱдым тавален.
Кампет кочшо, авай, отыл,
Шыргыж, шер пӱетым ончыктен.
Аваемже – марий вате
Телефоным налын
Йыҥгыртем: «Авай,
Шыма йӱкет колын
Чонемлан пырт сай.
Тора корно шелын
Когыньнам кок век.
Ола дек лий мелын,
Тол ӱдырет дек.
Кид-йолет кандаре,
Рудо шовычет.
Мыйым куандаре –
Унала вучем».
Оҥайла авамже:
«Ушкалнам лӱштем,
Кошартем ведрамжым –
Миен савырнем».
Уке шичме верже,
Шогенат ок керт.
Мыйын аваемже –
Марий вате вет.
Пӧрткӧргыштӧ ояр
Авай, мелнатше пушкыдо, ӱян.
Кӧн шочмо кече, я сӱан
Йодын толыт кӱэшташ.
Кумылетше шыште – раш.
Сурт кӧргыштӧ: ласка, ояр,
Пырля улат – шочшет поян.
Шокшо шӱм-чонет кӱкта
Кече чуриян мелнам.
Авай, лийшаш улам мый тыйын кӱдынь
Авай, лийшаш улам мый тыйын кӱдынь,
Ласка шоҥгылыкетым арален.
А мый тӱням тореш да кутынь
Шерлем, шочмо элем, ялем коден.
Авай, налам билетым теҥыз серыш,
Капет шинчалан вӱд ден чывылтет.
Йӱктем эр-кас кугу пӱкш томым – шӧрым,
Коч теҥыз сийым – чакныже черет.
Торешланет адак, от кодо суртым, печым,
От керт илен ушкал дечын посна.
А мый йот мландыште мом уым ужым?
Аван ончалтыш дечын шергыже уке нимат.
Авам дек куржам
Йочасадыште шортеш ньога:
– Аваемже мый декем кунам толеш?
Кумылемже – кӱрылтшӧ: ваштар лышташ, лӱҥга,
Шочмо аваем верч шӱм-чонем коршта.
– Тый декет аватше куржылден вашка,
Омсам почын, кидшым кок век шаралта.
Кучыкта курчакым, мӱй таман лашкам,
Шупшалеш неретым, вуй гыч ниялта.
Ӱпыштемже кеч коеш ший-сур парча,
Мый – изи чукайже авайлан улам.
Шыже шӱргем мушкын, ал тасмам ронча,
Омыштем авам дек олык гоч куржам.
Шудо жап эртен
Пыл – вынер гыч кайыкомбо
Тувырым ыштен чиен,
Кече деч йолважым йодын,
Марий тувырым тӱрлен.
Канде порсын – кава сото –
Возын урвалтеш лопкан,
Эр лупс ден ший-шӧртньӧ пуйто,
Тӱрым тӱрлыш пеш устан.
Кайыккомбо олык лапыш
Ик кашта дене волен.
Ончылно, эн кугуракышт –
Йӧраталме аваем.
Шулдыр-кидыштым лупшалыт –
Волгенче волгалтеш – сава,
Олык шудо возеш пӱчкылт,
Курго телылан сита.
Шудо тургым – шыгыр пагыт:
Сава йӱк, чыке, каван,
Эр лупс ден солаш тӱҥалыт,
Аваемын кидше вӱр-вӱдотызан.
Жап эртен, лай олык куэраҥын,
Кайыккомбо кайыш чоҥештен,
Вольык вӱташан сава лакемын,
Шыже йӱрым колыштын нерен.
Аван йӧратымаш
Тӱняште веле огыл,
Сандалык мучко ик тӱҥ сомыл –
Аван. У илышым пуаш,
Сорта тулла йӱд-кечыже йӱлаш.
Йӧра кавасе кече –
Ом йом. Авам пелен ласка игече.
Аван йӧратымаш –
Эн волгыдо, ояр шижмаш.
Аван йӧратымаш – пундашдыме яндар памаш.
Г.Кожевникова ямдылен.
