Марий Турек районысо Ӱлыл Турек ялыште моткочак оҥай да ойыртемалтше айдеме ила. Тиде — Михаил Васильевич Айглов. Тудын дене ик-кок мутым пелештымекак умылет: пӧръеҥын кеч-могай йодыш шотыштат шинчымашыже келге. Поснак – йӧратен шуктымо пашаже-влак дене кылдалтше шотышто. Нунын нерген тудо чарныде каласкален кертеш, шонет.
«Мыят тыгайым ыштен ом керт мо?»
Эн ончычак Михаил Васильевич – тале кидмастар. А пашаже теве кузе лийын. Икмыняр ий ончыч ик организацийыште ороллан ыштымыж годым тусо пӧлемым сӧрастарыше пу гыч пӱчкын лукмо пӱркытым ужын. Ик кечын ончен шинчымыж годым семынже шоналтен: «Мыят тыгайым ыштен ом керт мо?» Да тылеч варак пашалан пижын.
— Шке жапыштыже ачам мӱкшым ашнен да омартам ышташ пу комыля-шамычым ямдылен оптен. Тидым-тудым пӱчкедаш лачак шотлан толыныт да мыят ыштылаш тӱҥальым, — каласкала кидмастар.
Тачысе кечылан пу гыч пӱчкедыме пашаже шагал огыл погынен.
А тылеч ончыч школышто кугурак класслаште шинчымашым погымыж годым туныктышышт корнепластике манмылан шӱмаҥден. Тиде – иктаж-мо гай койшо вож-шамычым муын моштымаш. Ик эн ончыч рвезе пасушто тумо вожым муын. Да тыглайым огыл, а тугайым, пуйто пушеҥгыш маска кӱзен, а тупыштыжо игыже шинча! Михаил тушко ялт нимом ни ешарен, ни пӱчкын кудалтен огыл, пӱртӱсак тыгайым ыштен улмаш! Туштыжо ала-мо оҥаят, ойыртемалтшат уло, ужын да шекланен гына моштыман.
Михаил Васильевич эше – онаеҥ. А марий калык отышто кумалеш, сандене тудо пӱртӱс нерген ятыр шымлен да шуко пала. Тидыже мутланыме годым чотак шижалте…
Пӱртӱс «ӱжеш»
Пӧръеҥын чонжылан келшыше вес сомыл — сонарыш коштмаш. Но, ойлымыж почеш, кызыт сонарыште тӱҥжӧ кочкаш иктаж янлыкым лӱен кондымаш огыл, а пӱртӱс дене кылым кучымаш. Санденак ончыч тӱрлӧ янлыкымат конден гынат, мӧҥгыштышт сӧснам, моло вольыкым ашненыт. Теве кызытат лӱмынак налме кок гончий пийышт озаштын пӱртӱс лоҥгашке лукмыштым изин-кугун вучен, урмыж шогат. Вет нуным пӧръеҥ тымартеат эре пырля коштыктен.
Тыглай огыл… пундыш омарта!
Михаил Васильевичын пытартыш жапыште ик эн йӧратен шуктымо пашаже — мӱкш ончымаш. Тылеч ончыч кочаже, вара ачаже мӱкшызӧ лийыныт гынат, самырык пӧръеҥ шкежат тиде сомыллан кумылаҥеш манын тӱҥалтыште шоненат огыл. Но илыш шкежак тыге савырен – иктаж 12 ий наре ончыч ик кечын пошкудыштын пистышкыже рой пӱтыралтын. Ачажын мӱкшым ашнымыжым шарнен, нунышт Михаил Васильевич деке полшаш йодын толыныт. Тылеч вара ты еш гыч мӱкш-шамыч каен огытыл.
Такше мӱкшым шагалын огыл ончат. Но Айгловмытын гай омарта республикыштына, товатат, иктынат уке. Могай вара тудо? Тиде – пундыш омарта. Кеч тудо йӧршынат пундыш огыл, а шӱшӧ пушеҥгын, пистын, пӱчкышыжӧ. Тачысе кечылан ты ешын тыгай ойыртемалтше куд омартаже уло. А эше икмынярым ышташ пӧръеҥ ямдылен оптен.
— Мӱкшым ончаш шагал огыл шинчымаш кӱлеш. Мыйын ашнаш тӱҥалме жапыште интернет эше лийын огыл. Сандене ачам деч кодшо пел пуд наре кодшо литературжым лудынам. Нуно кызытат аралалтыт, — палдарыш пӧръеҥ.
А кузе тудо пундыш омартаже-влакым сӧрастарылын?! Икте ӱмбаке япон, китай але корей калык-влакын упшалме панаме гайым «чиктен», весыш изи-и гына омсам келыштарен, кумшым тумнашке «савырен»…
— Тыгай омарта теве мо дене сай. Тыглай омарта гыч мӱйым медогонко манме дене почкат, да ферромон-шамычше каят. А пундыш омарташте нуно аралалт кодыт. Тыге эшеат экологически яндар мӱй лиеш, — каласыш пытартышлан чолга пӧръеҥ.
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА
М.Скобелевын фотожо
