Вячеслав Смоленцев
Кызыт Марий Элыште латкок тӱжем еҥ шке пашам шуктышо-влак радамыште шотлалтеш. Нунын кокла гыч иктыже – Шернур район Мустай ял гыч Михаил Кузьминых. Телым марий Йӱштӧ кугызан резиденцийыштыже пони дене икшыве-влакым терыш шынден кондыштеш, тудым тыгак ял пайремым эртарыме годым ӱжыт, туштат тиде пашамак шукта. Лишыл шонымашыже – сурт пелен изи зоопаркым почаш.
Латкок ияшак шӱмаҥын
Михаил Анатольевич эше латкок ияш улмыж годымак колхозышто пашам ышташ тӱҥалын: «Красный Октябрь» озанлыкыште кеҥежым имне дене ферме гыч пасулашке терысым шупшыктен, силосымат кондаш логалын. Ача-аван ешыже тунам кугу лийын: индеш икшыве кушкын. Тунемше Миша колхозышто тылзыште нылле теҥге марте ыштен налын да школыш кайышаш вургемым налаш оксам ситарен, эше шольыжо-влаклан полшен.
– Мыйын кочамак эше имньым ончен, – каласкала Кузьминых. – Мыят тиде пашалан шӱмаҥынам. Такшым ончычшо, самырыкем годым, механизатор лийынам, вара фермыште имньым ончаш тӱҥалынам. Тунам колхозышто шуко имне лийын, пашаште эреак кучылтыныт. Колхозна «Нива» совхозыш савырныш, шорыкым ончаш келыштаралте. Кугу комплексыште вер лийынат, чыла имньым тушко кусарышт. Тиде вольык куатлырак лийже манын, тяжеловоз урлыкым налаш лийна да тунамсе «Овощевод» совхозын кумыс фермышкыже кайышна. Тушто кутырен келшен ышна керт, да шкенан районысо Летник ялыште верланыше имне заводыш кудална. Тушечын тиде урлык вич вӱльым да ик ожым кондышна. Тыге имньына кумло кандаш вуй марте ешаралте.
Илен-толын, имне кӱлдымыш лекте, тӱшка озанлыкшат панкрутыш савырныш. Но Михаил Анатольевичын имне деч кораҥмыже шуын огыл. Киров областьысе ик ялыште илалше пӧръеҥ ден ӱдырамаш изи урлык имньым, поним, ашненыт. Пашалан огыл, шӱм-чон йодмо почеш онченыт. Тиде мужыр пелаш поним ужалаш лийын да Кузьминых кум ий ончыч кок ияшым налын конден. Кум ий почела тиде пони дене Кукнурышто верланыше Йӱштӧ кугызан резиденцийыштыже тер дене икшыве-влакым, коклан кугыеҥ-шамычымат, шынден кудалыштыктен. Калык шуко лийын, сандене сурт пелен ашныме тиде изи урлык имньыланат нояшыже логалын. Тыге чӱчкыдын кандараш пернен.
Ӱжыныт – тореш лийын огыл
Мустай гыч Кукнурыш Кузьминыхым пони дене пырля уныкаже шупшыктен. Лӱмынак прицепым налын. Кызыт уныкаже армий радамыште, сандене тений вес еҥым полышкалаш йодын.
– Мыйын «чонан транспортемлан» паша эре лектеш, – ойла Михаил Анатольевич. – Шкенан кундемыштат, моло верат могай мероприятий лиеш, тушко пони дене пырля ӱжыт. Тыгак ял пайрем-влакым эртарыме годымат шуко гана йодыныт. Мый тореш лиймаш уке. Ял пайремже пытартыш жапыште сарлан кӧра пеш шагал лиеш. Рвезына-влак сеҥен толытат, вара кугу пайремым ыштена манын ойлат.
Кузьминых совхозын имньыжым ончымыж годым, эр эрдене кынелын, калык йодмо почеш ял еда пареҥгым шындышаш пакчам куралын, каш радам коклам корен. Варажым, тракторым кучылташ тӱҥалмеке, имньым йодмым чарненыт. Лачак южо пакчашке технике пурен огеш кертат, Кузьминыхым полшаш ӱжыныт.
Кызыт Михаил Анатольевич пони деч посна эше Волжский тяжеловоз урлык имньым да чомам ашна. Нуным налаш ятыр жап кычалын. Тыге 750 тӱжем теҥгелан налын конден. Мутшо почеш, тиде урлык – поро вольык, тыгодымак пашаче. Шкенжын пареҥге шындыме пакчажым имне дене куралеш, кашым кора, кургым шупшыкта. Полшаш йодшо-влак улыт, но ынде ийготшо погыненат (65 ийым темен), кумылыштым шукташ вийже ок сите.
– Терым шкеак ыштенам, тидлан келшыше чыла тӱрлӧ ӱзгарем уло. Кызыт орвам ыштем. Теве шандал ачамын ачаже, Илья Прокопьевич кочам годсак кодын, – палдара Кузьминых. – Шукерте огыл королевский каретым налынам. Тудым моторын сӧрастарыме. Самырык-влак мужыраҥмышт годым йодыт, шынден коштыктем. Тыгак Сеҥымаш кече вашеш моторын сӧрастаренам ыле. Мый Шернурышкат имньыш кычкыме карете дене миен толам, музыкым веле чӱктем. Пеледыш пайрем годым, тыгак паркыште йоча-шамычым кудалыштыкташ тӱҥалам. Икманаш, мыйын имнем-влак яра огыт шого, шкаланышт кургым ямдылаш оксам шкеак ыштен налыт.
Кузьминыхын ончычсо пониже чулым, писе улмаш. Михаил Анатольевичын тазалыкше мӧҥгештмылан кӧра тудым кучаш неле лийын. Вара шотландский урлыкым налын. Тыгай урлыкым шахтыла гыч мландышӱйым лукташ кучылтыныт. Ик поним да чомажым Купраныш ужален.
Михаил Анатольевич май гыч шке пашам шуктышо семын тыршаш тӱҥалын. Контрактым ыштыме годым, «имне дене шынден коштыктымаш» манын возыктен.
Изи зоопаркым почнеже
– Школ гыч икшыве-влак ашныме вольыкем ончаш толыт гын, закон почеш тидлан разрешением уке ыле, – ойла тудо. – Ынде тӱрыс правам уло, шке пашам ыштышылан шотлалтам. Налогым тӱлаш тӱҥалам, тидлан мыняр еҥым шупшыктымым кече еда возаш палемденам. Тыгак рекламым пуашат правам лийын огыл. Лишыл жапыште шуктышаш пашам – сурт пелен изи зоопаркым почаш. Тушто пони да имне деч посна кролик, кӧгӧрчен, фазан, павлин, каза, сай урлык шорык, вьетнам урлык сӧсна лийшаш улыт. Казажым кызытат ашнем, вьетнам урлык сӧснамат уло, а шорыкым налам. Йоча-влак чыла тидым ужын, куанат, шонем, вольык деке мелынрак лийыт. Вет тӱрлӧ вольыкым да сурткайыкым ты кундемыште ужаш кызытеш йӧн уке.
Ашныме вольыклан пукшышаш кургым ямдылыме шотышто нелылык уке. Пӧръеҥын кок гектар мландыже уло, тушко шукияш шудым ӱден. Шудым ямдылаш вер йырваш ситышын уло. Мотоблокшо уло, тудын дене шудым сола, кунамже трактор денат ямдылен пуат. Эше пареҥге лукмо копалкым налын. Имньылан, понилан шӱльым верысе фермер-влак деч налеш. Шапашыште эше кок тонн тиде пырчыже аралалтеш.
Пелашыже, Елизавета Николаевна, тыгак сулен налме канышыште. Ӱмыржӧ мучко тӱшка озанлыкыште ветеринарлан пашам ыштен. Кызытат ял калык тудын деч ой-каҥашым йодеш. А мӧҥгыштӧ улшо вольыклан кӱлеш прививкым ышташ, эмлаш эреак ямде.
– Шонымаш волгыдо, тазалык гына лийже, – чеверласымына годым каласыш Михаил Анатольевич.
Снимкыште: шке пашам шуктышо Михаил Кузьминых.
Авторын фотожо
