МАРИЙ ТӰНЯ

«Ӱдырамаш корно: теҥгече, таче, эрла»

15 октябрьыште Йошкар-Олаште, С.Г.Чавайн лӱмеш калыкле книгагудышто, Марий Эл Республикысе «Саскавий» марий ӱдырамаш мер ушемын отчет да сайлымаш погынымашыже лие. Тудым «Ӱдырамаш корно: теҥгече, таче, эрла» конференций семын эртарышт.

Тидлан кечыжымат путырак келшен толшым ойырен налыныт: 15 октябрьыште Ялысе ӱдырамашын кечыже палемдалтеш!

Тидым шотыш налын, ты пайрем дене мемнам, погынышо-влакым, саламлаш Мер Каҥаш вуйлатышын алмаштышыже Валерий Мочаев толын ыле. Вет «Саскавий» ушемыште чылан гаяк лачшымак ялыште шочын-кушшо ӱдырамаш-влак улыт! Ушем вуйлатыше Людмила Кошкинам гын посна саламлыш. Молан манаш гын шукерте огыл тудын йыргешке лӱмгечыже лийын.

Погынышо ӱдырамаш-влаклан тыланымашым ойлымыж годым Валерий Александрович икшывым утларак ышташ да тыге марий калыкын чотшым ешараш кӱлмӧ нерген мыскара йӧре да пеш серьезнынат палемдыш, йылмым да тӱвырам арален кодымо шотышто самырык-шамыч дене эшеат чот пашам ышташ да тидлан «Саскавий» пелен эсогыл келшыше иктаж курсым почаш темлыш. Тиде шонымашым погынышо-влак сайлан шотлышт да ончыкыжым шуктышаш паша планыш пурташ ойым пидыч.

Вараже саламлымашке икмыняр молат ушнышт.

«Саскавий» ушемын шкенжынат тыгай поро йӱлаже уло: тушко ушнышо ӱдырамаш-влакым чылаштымат шочмо кечышт дене саламлат. Сандене  октябрьыште эртарыше-влакым: Ираида Александровна Степановам, Мария Лазаревна Соловьевам, тыгак тений юбилейжым палемдыше Антонида Поликарповна Ильинам – ты конференцийыште саламлышт да пӧлекым кучыктышт.

Тӱрлӧ кӱкшытан награде дене палемдалтше-шамычымат саламлышт. Мутлан, Поро кумылым ончыктышо «Ший памаш» сылнымут фондын редколлегийжын темлымыж почеш Анфиса Эманова Вячеслав Абукаев-Эмгак лӱмеш шарнымаш медаль дене суапландаралтын. Но мо оҥайже, награде шке геройжым ныл ий гыч веле муын!

Поэт да журналист Зоя Дудиналан шукерте огыл Марий Элын калык писательже лӱмым пуымо нерген указ лектын. Тудымат ты кӱкшӧ награде дене саламлышт.

Умбакыже Россий Федерацийын сулло, Марий Элын калык артистше Маргарита Медиковалан мут пуалте. Тудо кызыт пӱтынь элыштына илыше ӱдырамаш, ава-влаклан тургыжланыме пагыт толын: эрге-влак специальный военный операцийыш каеныт да каят манын мутшым тӱҥале, да Зоя Дудинан тыгаяк лӱман моткочак чонеш логалше почеламутшым лудо:

«Эргына-влак шочыт да каят.

Ал эрдене ӱжарам таят.

Ал эрдене ава деч каят.

Шӱшпык-влак ты жапыште малат.

Эргына-влак шочыт да каят

Я Афган кавашке, я Чечняш, я Украиныш (тидыжым шкеж гыч пуртыш – авт.).

Ал эрдене лыдырген тайнат.

Илышна кодеш шемем ваялт…»

А тыгай куштылго огыл жапыште ӱдырамаш, ава-влаклан тыланыме семын Василий Регеж-Гороховын почеламутшо гыч тыгай корнылам лудо:

«… Тендамат йодам: илыза, авай-влак, шуко!

Тыланда мурем: илыза, авай-влак, шуко!

Тендамат йодам, йодам мый: илыза, авай-влак, шуко!

Тыланда кӱштем мый: илыза, авай-влак, шуко, шуко, шуко!..»

Нине почеламут корнылам колыштын шукыштын кумылышт тодылто. Шӱлык кумылым веселашке вашталташ манын, погынышо-влакым тӱрлӧ пайрем дене саламлен, Светлана Яндукова «Тыланет» мурым пӧлеклен йоҥгалтарыш.

Тылеч вара кумыл, товатат, мыняр-гынат нӧлталте да конференцийын пашаже умбакыже шке радамже дене икшырымын шуйныш. Кеч вес ойлышын темыжат ончычсо выступатлышын ойжым шуйымо семынак ыле: психологий шанче кандидат Нина Айварова «Неле пагытыште ешыште ӱдырамашын верже» нерген каласкалыш. Адакшым тудо ӱдырымашын неле пагытыште веле огыл, а илышыште, ешыште рольжо нерген ойлыш. Сандене чумыргышо-влак кокла гыч ятырынже тудын мутшым, темлымаш сынан ойжым ушышкышт пыштат, шарнен кодыт, шотыш налыт да илышыштышт пайдаланаш тӱҥалыт, очыни.

Паша радам дене келшышын, Людмила Кошкина «Саскавий» марий ӱдырамаш мер ушемын 2016-2022 ийласе пашажым иктешлыш, Зинаида Александрова ушемын ревизонный комиссийжын иктешлымашыжым ыштыш. Нунын докладышт гыч рашеме: «Саскавий» тиде жапыште шуко мероприятийым, вашлиймашым эртарен, ятыр пашам ворандарен.

Идалыкысе паша радам-влакым кок кугу  тÿшкалан ойырен чоҥенна. Ик тÿшка  – тиде организационный мероприятий-влак, а кокымшо – тÿвыра да тÿшка мероприятий. Эн ончычак Марий Элысе ӱдырамаш-влакын ушемышт дене кылым пеҥгыдемдыме пашам палемдыман. Ме икмыняр районысо тыгай ушем дене вашлиймашым эртаренна. Ӱдырамаш-влак дене шочмо марий йылмын вияҥмыже, йоча-шамычым шочмо йылмым йӧраташ, шкенан марий йӱлам жаплаш туныктымо нерген мутланенна. Тыгай вашлиймашке палыме марий ÿдырамаш шанчызе, журналист, туныктышо, поэт, эмлызе, артист-влакым ушымо. Вашлиймаш-влак Марий Турек, Кужэҥер, Медведево, Советский, Параньга, Волжский районлаште эртеныт.

Ты пагытыште кок районысо ÿдырамаш ушем дене поснак пеҥгыде кылым ыштенна: тиде – Советский район Ургаш посёлкысо библиотеке пелен улшо «Гармония» ÿдырамаш клуб  (вуйлатышыже Э.Бастракова) да Параньга районысо  Эльпанур ял книгагудо  пеленысе « Унавий» ÿдырамаш клуб-влак  дене (вуйлатышыже О. Янышева). Кок клубшо денат вашлиймашым эртарыме.

Ушемна тазалыкым аралыме да шуарыме шотышто шагал огыл пашам шуктен шога. Марий Эл радиошто тазалыклан пöлеклалтше рубрикым вуйверын еҥже-влак йоча врач Маргарита Тойшева ден эндокринолог Светлана Бочкарёва вÿденыт. Районлаш лекме годым «Таза капыште – таза чон» теме дене «йыргешке ÿстелым» эртаренна. Вуйверын еҥже-влак шкештат примерым ончыктат. Тазалык кечылан Йошкар-Оласе Ялозанлык колледжын спортзалыштыже «Весела старт» конкурсым эртаренна (2016 ий). Таҥасымашке ныл команде ушнен.

2018 ий 13 октябрьыште тале спорстменке, тÿнямбал классан спорт мастер, Россий спортын сулло мастерже, сутка куржталмаш дене Европын, тÿнян чемпионкыжо Римма Алексеевна Пальцеван 70 ияш лÿмгечыжлан пöлеклалтше «Римма-прима дене пырля куржына» тазалык акцийым эртаренна. Морко районысо Чÿкшö курыкышто куржталмашкат (2016, 2017 ийлаште) ушненна ыле. 2020 ий 20 сентябрьыште вуйверын еҥже-влак Волжский районысо Мÿшылъер воктенысе курык куржталмашке миенна да призовой верым налын толынна.

Тыгак Республикысе марий тӱвыра рӱдер дене тӱрлӧ мероприятийым пырля эртарена.

«Пеледыш пайремыште» ий еда «Саскавийын» шке площадкыже пашам ышта. Кажне гана ме оҥай конкурсым увертаренна. Тиде, мутлан,  «Марий солык» (2016 ий), «Пеледышлан – пеледыш аршаш» (2017 ий), «Пеледышлан пеледыш нерген муро» (2018 ий), «Когыльо-могыльо, кокшÿдö когыльо!» (2019 ий), « Эх, марий вате !» (онлайн конкурс, 2022 ий).

2018 ий 3 мартыште «Ӱдырамаш корно» научно-практический конференцийым эртаренна. Регионысо II-шо шанче-практик конференцийын пашаже-влакым «Ӱдырамаш корно» сборникеш савыктенна. Тыгак Кугу Ачамланде сар пытымылан 75 ий темме лӱмеш «Марий ӱдырамаш – Кугу сарын тулыштыжо» фотоальманахым луктынна да республикыштына кызыт эртаралтше «Идалыкын книгаже» конкурсыш темленна. Эше икмыняр книга савыкташ ямдылалтеш.

Шукерте огыл, 7 октябрьыште, «Саскавий» ÿдырамаш ушемын еҥже-влак  марий писатель Зинаида Каткован шочмыжлан 100 ий теммылан пӧлеклалтше кугу мероприятийыш саламлымаш да изирак пӧлек дене миен толна, – палдарыш ушем вуйлатыше.

Иктешлымашым колыштмеке, южышт темлымаш ден ой-каҥашымат ойлышт. Римма Григорьевна Катаева ты шотышто поснак чолгалыкым ончыктыш. Тудо, мутлан, мобилизоватлыме еҥ ден нунын ешыштлан полшаш кӱлмӧ нерген каласыш. Тыгак марий йылмым арален кодаш веле огыл, а тудым вияҥдаш кӱлмым палемдыш. Да ты шотышто паша мыняр-гынат тӱҥалын манын палдарыш.

А иктешлымаш нерген ойлаш гын, ушемын вуйвержын кызытсе составшын тыршымыж дене паша моткоч тӱвыргӧ лектышан лийын. Сандене ончыкыжым у вуйвер еҥ-влаклан ты кӱкшытым волтыман огыл. А тушкыжо кызытеш конференцийыште 13 еҥым сайлышт. Тиде гана мутланен келшышт:  республикысе кажне район гыч ик еҥым пурташ. Сандене сайлыме еҥ-влак коклаште могай кундем гыч лийын огытыл, тушеч ончыкыжым ешарат. Тылеч посна ушемым регистрироватлаш кӱлмӧ нерген ойлышт.

Ушем вуйлатышылан ӱдырамаш-влак ик ой дене уэш Людмила Кошкинамак кодышт. Тугеже тудлан да мыланна, у составыш сайлалтше-шамычлан, кызытсе гай да тылечат сай паша лектышым тыланыме шуэш!

Пытартышлан тидын нерген ойленак кодымо шуэш: конференцийыште специальный военный операцийыш наҥгайыме еҥ-влаклан полшаш кӱлмӧ нерген тыланымаш  йоҥгыш, а «Саскавий» ушемын вуйверыштыже тылеч ончычак мутланен келшеныт улмаш: поро кумылым ончыктымо пашашке ушнаш да мобилизироватлыме рвезе ден пӧръеҥ-шамычлан кочкышым, кӱлеш лийше тӱрлӧ ӱзгар ден арверым, медикаментым, молым налаш, тыгак кумылаҥдыше сынан серышым возаш. Вараже тиде пашам кӱчык жапыште ыштен шуктеныт. Тыге ты арняште Ульяновскыш лачшымак мемнан республик гыч наҥгайыме салтак-шамычлан чыла тидым колтат. Чынжымак, ӱдырамаш-шамыч, ава-влак поро кумылым ончыктымо тыгай паша деч ӧрдыжеш кодын кертыт мо? Чонышт огеш чыте ыле!..

Любовь Камалетдинова

М.Скобелевын фотожо

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий