Эртыме корно
Ильинский почиҥга ял Кокласола рӱдӧ илем деч йӱдвел-касвел могырышкыла лу меҥге тораште верланен. Яллан лӱмым Илян кече пайрем дене кылден пуэныт. Тышке эн ончыч 1923 ийыште Ярамарий почиҥга гыч М.Андреев ешыж дене куснен, пӧртым шынден. Варажым тудын чоҥымо чапле пєртешыже тӱҥалтыш школым почыныт. Тиде ийынак шыжым тышке эше куд еш илаш куснен. 1931 ийыште «Красная звезда» колхозым почыныт. 1949 ийыште колхозыш 46 сурт озанлык ушнен, 229 еҥ шотлалтын. Тунам пырче аралыме кум леваш, пареҥге оптымо хранилище, ушкал, имне, презе, сєсна, шорык вӱта-влак лийыныт. Илен-толын, «Ленин корно» тӱшка паян озанлык шочын. 2004 ийлан ялыште улыжат 111 еҥ кодын. Тачысе кечылан латиндеш пєртыштє илат. Кугу Отечественный сарыш элым аралаш тиде ял гыч коло шымытын каеныт гын, улыжат шымытын пєртылыныт.
Шуко икшыванат улыт
Кожлаер гыч Ильинский почиҥга марте кум километр наре нӧлтымӧ корно шуйналтын. Осыгечынже изиш лум лийын да курык тайылыште пургыжтен, сандене машина дене, пижын шинчаш огыл манын, пыкшерак лӱдын-лӱдын кӱзышна. Теве пушеҥгыла кокла гыч ялжат кояш тӱҥале. Пеленна машинашке корныеҥым шынденна ыле. Тудо Ильинский почиҥга гычак В.Бочкарев улмаш. Кужерыш шумеш пашашке коштеш.
— Мемнан ялыштыже паша вер уке, сандене тыгай мӱндыркӧ кошташ перна, — ойла тудо. – Кужер чодыра озанлыкыште кочегарлан ыштем. Ончычшо «Путь Ленина» совхозын фермыштыже ыштенам, газ слесарят лийынам.
Ме тысе старосто, ялыште кевытчылан ыштыше Н.Бочкарева дене вашлийна. Кевытше Морко райпон. Морко гыч лачак машина дене сатум конденыт ыле. Наталья Геннадьевна шкеже шочынжо тиде районысо Семисола гыч. Бухгалтерлан тунем лекше самырык ӱдырым тиде кундемысе «Лениин корно» колхозыш направлений почеш пашам ышташ колтеныт. Ильинский почиҥга ялын качыже Анатолий Бочкаревлан марлан лектын. Кум икшывым, кок эргым да ӱдырым, ончен куштеныт. Эргыже коло кум ийым темен, Москвашке пашам ышташ коштеш, ешаҥын. А эн изи эрге Кожлаер школын шымше классыштыже тунемеш.
— Ялыштына пытартыш жапыште у пӧртым чоҥен огытыл, но уэмден, олмыктен шогат, — каласкала старосто. – Шӱйын, лунчырген пытыше пєрт-влакат койыт. Мемнан дене шуко икшыван еш-влакат улыт. Теве Екатерина Кудряшова визымше йочам вуча. Николай Смирновын ныл икшывыже уло. Тудын кугурак икшывыже икымше классыш каен гын, молышт але мӧҥгыштӧ ава пелен улыт. А ялна гыч Кожлаер школыш чылаже куд йоча коштеш. Нуно шочмын каят да шуматкечын гына мӧҥгеш пӧртылыт, школ пеленысе интернатыште илат. Тылеч посна ныл йоча ава пелен мӧҥгыштӧ шинча.
Кевыт да медпункт гына кодыныт
Ялыште ынде кевыт да медпункт гына кодыныт. Ончычшо тӱҥалтыш школат лийын, ынде оралтыже гына тулык гай койын шинча. Морко райпо кевытшымат петырынеже улмаш, но ял калык ваштареш шогалын, арален коден сеҥен. Старостан мутшо почеш, райпо кодшо ийын октбрьыште пайдам шагал кондышо индеш тыгай кевытым петырен. Сату оборот 200 тӱжем теҥгешке ок шу гын (ноябрь-декабрьыште, мутлан, тиде кевыт 110-170 тӱжем теҥгеаш сатум гына ужален), ончыкыжым петыраш сєрат. Тыгак лиеш гын, калыклан эн кӱлешан сатужымат налаш неле лиеш. Чын, райпон автолавкыже тиде велыш арнялан ик гана толын кая гынат, кевыт лиеш гын, сай огыл мо?
Медпунктышт уло. Тушто пашам эре ыштыше специалист уке, сандене Вончўмбал гыч Лариса Ананьева арнялан ик-кок гана толын кая. Тудо изи йоча, шоҥгыеҥ-влакым онча, уколым шында, давленийым виса, эмым конда. Икманаш, тудо ял калыкын вучымо унаж гаяк.
Тышке пӱртӱс газ кунам толын шуэш, кызытеш нигє каласен ок керт, сандене пу дене олтат. Пулан пасушто ынде коло ий ончычак кушкаш тӱҥалше куэм да моло пушеҥгым кучылтыт.
Чолга еҥ у шўлышым пурта
— Йырваш пасу-влак яра кият, — каласкала старосто. – Йӧра кеч Эҥерсолаште илыше Сергей Егоров (аваже тыште, Ильинский почиҥгаште, ила) вольыкым ашнымым чарныше вич-куд еҥ деч пай мландыштым налын да пырчым, шудым ӱден, пареҥгым шынден. Шке мӧҥгыштыжӧ ятыр вольыкым ашна, кургым тышечын наҥгая. Кок комбайнже, моло техникыже уло. Телым чодырам ямдыла, манипулятор дене шупшыкта. Чодыра пашашке ялысе пӧръеҥ-влак бригадым пога.
Ялыште Егоров гай чолга еҥ-влак утларак лийыт гын, мӱндыр да изи яллаште илышат кунар-гынат волгалт кая ыле. А кызыт тыште паша вер уке гаяк. Кумытын Казаньыш коштыт, икте Москваште тырша. Старостын пелашыже, Анатолий да эше кум ӱдырамаш, «Коркатовский» колхозыш коштыт. Лу кечылан кум гана ушкал фермыште терысым луктыт. Туштыжо транспортер ок ыште, да терысым тележкыш кышкаш перна. Озанлык вуйлатыше пашаеҥ-влакым шкежак налаш толеш да мӧҥгеш конден кода.
19 пӧртлан – 17 ушкал
Вольыкым ончен илен лекме йєнланат эҥерташ тыршат. Такшым тыште вольыкым шагал ончат манаш ок лий. Южыжо кок ушкал дене куча. Мутлан, старосто Н.Бочкареван кокыт уло. Тылеч посна сєснам ашненыт, презышт, кок шорыкышт улыт. Кургым ямдылаш 2,5 гектар кумдык мландым кучат. Тушто шукияш шудым ончен куштат. Ялысе латиндеш суртлан латшым ушкалышт уло. Кум ий ончыч ял калык деч уто шєрым погымым чарненыт. Корно тора, курыкан, начар да ужалышыжат шагал манын ынде тышке огыт тол. Тидлан кєра уто шєрым сєсналан веле пукшт. Кургым ямдылаш йӧн уло, кунарынже эше яра сурт-оралтын пакчаштыже шудым ончен куштат. Но ончыкыжым кургым шапашлаш кунар-гынат нелырак лиеш, вет «Звениговский» озанлык ий еда ты кундемыште яра кийыше мландым ешарен налеш, пасушко савыра.
Пасу ден чодыра пукшат-йӱктат
Кеҥеж шуо гын, ял калык пасушко, чодырашке кая, снегым, модым, поҥгым поген ужала, оксам ышта. Казань гыч тышке предприниматель-влак пӱртӱс поянлыкым налаш толыт. А Бочкаревмыт гын шкеак тушко наҥгаен ужалат.
— Кодшо ийын папкам, ӱйвоҥгым погышна, ош курезе чот шочын ыле, нуным пелашем дене коктын намиен ужаленна, — палдара старосто.
Мӱкшымат ончат. Тиде пашалан Т.Иванова, В.Бочкарев, Ю.Ильин шӱмаҥыныт.
Тысе калык тӱшка пашамат ышта. Теве уремысе корным ачалышт, тыгыде кӱм, кермычым лакылашке оптышт. Кодшо ийын ты пашам С.Бочкаревын вуйлатымыж почеш шуктышт. Ты ял уремыштат кастене ынде волгыдо. Электроэнергийым аныклыше ныл лампычкым сакыме.
Ял калык пайремымат эртара. Ончылий, тӱшкан погынен, ял пайремым эртарышт. Тыгак ырес дене толшо-влаклан ӱстелым погеныт. А тений яллан шӱдӧ ий темме вашеш кугу пайремым эртараш палемденыт.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо
