манеш Марий Турек район Аимке ялын старостыжо К.Созонова
Эртыме корно
Легенде почеш яллан негызым кум изак-шоляк пыштен: Айме, Црме да Азме. Айме шке пєртшым кызытсе ялын кўшыл мучашышкыже шынден, Црме – ӱлыл мучашке, Азме – памаш воктеке. Азмен ешыжым шучко чер орландарен, сандене эпидемий деч аралалташ манын, тудын тукымжым йӱлалташ шонен пыштеныт. Тидым пален налмеке, Азме шке тукымжым палыдыме кундемыш наҥгаен. Тудын лӱмжым Азменер корем шарныкта.
1930 ийыште колхозым почыныт, тушко 19 шке озанлык ушнен. Колхоз контор Соболевмытын кок пачашан пӧртыштышт верланен улмаш, тыштак кевытым почыныт. Варажым колхозым кугемденыт, весе-влак дене ушеныт. Илен-толын, тиде озанлык «Рассвет» лӱм дене чапланен. Кызыт ял «Мари-Куптинский» ООО-што шотлалтеш. Тудат ончыл радамыште.
2017 ийысе данный почеш, тыште 166 еҥ илен. Кызыт 47 сурт шотлалтеш. Тынарыже ялын историйыштыжат лийын огыл. 2000 ий дене таҥастарымаште вич суртлан ешаралтын, еҥже латнылытлан шагалемын. Мо оҥайже, кок пӧртыштӧ гына огыт иле, а кумытышко кеҥежым толыт, суртым кучат. Кугу Ачамланде сарыш тышечын 47 еҥ каен, 26 гына пєртылын. Тиде ялыште шочшо эн кумдан палыме да пагалыме еҥлан КПСС Марий обкомын икымше секретарьжылан ыштыше И.Гусевым шотлат. Тылеч посна И.Курочкинын, А.Курочкинын, Г.Соболевын да молынат лӱмыштым кугешнен каласат.
Кундемжат сылне, калыкшат поро
Аимке ял моткоч сылне кундемеш верланен. Тудо ший гай вӱдан Куптинка эҥер серыште шинча. Эҥер воктечак чодыра тӱҥалеш. Туштыжо эҥыж, мӧрӧ, снеге, тӱрлӧ поҥго лыҥ шочыт. Марий Турек кыдалаш школ гычат тиде эҥер воктеке тунемше-влакым канаш кондат. А Йошкар-Ола гыч толшо артист-влак тышан эсогыл Артист-влакын аллейыштым ышташ кутырен келшеныт улмаш. Чын, шонымашышт гына шукталтын огыл. Тиде ялын старостыжо К.Созонова шке ялже нерген тыгак мане: «Ме ялна дене кугешнена». Кузе кугешнаш огыл. Вет тыште калык келшен, икте-весылан полшен, сылне пӱртӱслан куанен ила.
Ялын старостыжо Клавдия Алексеевна кум йочан ава. Тиде ялыштак верланыше ушкал фермым вуйлата. Ончычшо стройкышто бригадират лийын, кевытыштат пашам ыштен. Но шочмо кундем садак шкеж деке ӱжын. Пелашыже, Анатолий, тыгак фермыште тырша, тракторист-сварщик пашам шукта. Андрей эргыже да шешкыж дене пырля илат. Эргыжат фермыштак тырша. А Настя шешкыже уныка дене шинча. Клавдиян Татьяна ӱдыржӧ ден Николай Смоленцев веҥыже воктенак чапле пєртым нєлтат. Нуно олаштат илен онченыт, райрӱдыштӧ суртым шындаш мландымат ойыреныт улмаш. Но тысе вер чоныштлан лишылрак лийын.
Старосто Клавдия Алексеевна дене пырля мутланымашке Роза Алексеевна ден Людмила Ивановна Созоновамыт ушнышт. Нуно сулен налме канышыште улыт. Ялысе фермыште ятыр ий тыршеныт, вольыкым онченыт. Ялысе художественный самодеятельность коллективын чолга участницышт лийыныт.
— Мемнам ялысе клубын пӱрымашыже тургыжландара, — ойла К.Созонова. – Вуйлатыше укелан кєра пашам ок ыште. Кок ий ончыч пашам ыштымым чарныш. Йӧршешак ынже петырналт манын, котельныйым шындаш район администрацийын оксаже укеат, ял калык деч кӧ кунар кертын, тунар погенна да налынна. Но теле вашеш тушечын вӱдым йоктарен кодышт, электровоштырым пӱчкыч. Туге гынат клубышто Ӱярня пайремым эртарышна, мелнамат кӱэштна.
Ялыште клуб моткочак кӱлеш. Вет ял изи огыл, эше кевыт уло. Клавдия Алексеевнан Николай веҥыже Йошкар-Олаште Исскуство да сымыктыш колледжым тунем пытарен. Ынде тудо тиде клубым вуйлаташ тӱҥалеш манынын ӱшанат.
— 2020 ийыште ял пайремым эртарымылан визыт да клубым почмылан 50 ий темеш, — манеш старосто Клавдия Алексеевна. – Ял пайремым тунам оҥайын эртарышна. Чыла вере печым печыме, уэмдыме, клубым чиялтыме. Призым налаш, моло роскотлан калык деч оксам погенна. Клубнан пел курымаш лӱмгечыжлан кызытак ямдылалташ тӱҥалынна. Клуб воктене Кугу Ачамланде сареш вуйыштым пыштыше да участник-влак лӱмеш обелискым почнена. Ялыште шочын-кушшо чолга еҥ Аркадий Максимович Курочкин тудлан эскизым ышташ сӧрен. Чумбылат курык гыч кӱм кондаш палемдыме.
Тӱшкаште – вий
Таче паша вер ялыште ик эн тургыжландарыше йодышлан шотлалтеш. Ты ялыште илыме пӧрт-влак ешаралтыт (кызыт кум еш чоҥа), самырык еш-шамычат илаш кодыт гын, эн ончычак паша верлан кєра, очыни. Тысе ушкал ферме коллективыште таче латвич еҥ тырша. Чылан гаяк тиде ял гыч улыт. Коллектив лӱштыш шот дене районыштат ончыл верым куча. Доярке А.Бердинова пӱтынь районышто ойыртемалтеш. Тидын деч посна тиде ялыште илыше предприниматель-влак К.Соболев ден А.Морозов чолга улыт. Икымшыже чодырам пӱчкеш, пурам, тыгак чоҥышашлык моло материалым ямдыла. Тудын денат пєръеҥ-влак пашам ыштат. Тылеч посна тудо шке техникыж дене ял воктенсе эҥерыште пӱям ышта. Мийымына годым тушто рокым кӱнчышо да шӱкышє куатле кок техникым ужна. Такшым изирак пӱяшт уло. Тушко колымат колтымо, вӱд ӱмбакак беседкым келыштарыме. А у пӱя кугурак лийшаш. Весыжын кевытше, киндым кӱэштме пекарньыже улыт. Ялыште тӱшка пашалан оксам погымо годым нунат изи огыл надырым пыштат.
Ял марте 1998 ийыште асфальт корным ыштыме. Но тыгай корно ял мучкыжо вошт ок шуйно, кок мучаштыже тыглай корно веле. Шошым-шыжым, ойлат, урем гочат вончаш неле. Сандене тушко кеч тыгыде кӱм шарыме шотышто тургыжланат. Старостын мутшо почеш, тиде корным ял калык деч оксам поген тӧрлынешт, тыгыде кӱм шарынешт. Пырля погынен, тыгак йоча-влаклан яра жапым эртараш кумдыкым келыштареныт, модыш пӧртым шынденыт, лӱҥгалтышым, спорт ӱзгарым вераҥденыт.
Куанжымат, нелылыкшымат лош пайлат
Пӱртӱс газ дене ынде латикымше ий пайдаланат. Ончыч тыште вӱдым корем йымач, памаш гыч нумалыныт гын, варажым, водопроводым ыштымек, колонко гыч налаш тӱҥалыныт да куштылгын шӱлалтеныт. Ынде шукышт вӱдым суртышкыштак пуртеныт.
Тыштат ял калыкын вольыкшо кунар-гынат шагалем толеш. Кӱтӱштышт иктаж лучко вуй ушкал кодын. Шӧрым талук мучко погат. Кеҥежым кече еда толыныт гын, телым – кок кечылан ик гана. Ынде ушкал олмеш казам кучаш тӱҥалыныт. Тыгак шорыкым ашныше-шамычат огыт шагалем.
Тыште пайремым тӱшкан погынен эртарат. Ваш-ваш коштыт, йӱлам шуктат. Мутлан, Семык годым лач тыге ыштат. Тыгак фермысе йошкар пусакыш Марий Купто тӱвыра пӧртын пашаеҥже-влакым ӱжыт, вольык ончышо-влакым шочмо кече дене саламлат, тӱрлӧ оҥай мероприятийым эртарат.
Аимке ялыштат школыш коштшо икшывыже кудытын веле улыт. Нуным автобус дене шупшыктат. Ала, илен-толын, ялыште самырык-влак ешаралтыт гын, йоча-шамычат шукырак шочаш тӱҥалыт. Тидлан ӱшан уло.
В.Смоленцев
Снимкылаште: ялын старостыжо К.Созонова; пашан ветеранже-влак Роза ден Людмила Созоновамыт; ӱмыржӧ мучко колхозышто машинам виктарыше В.Созонов; пӱям ыштыше технике; ялыште теве тыгай пӧртыштӧ илат; йоча площадке; ял уремыште.
Авторын фотожо.
